روزنامه خراسان
1401/11/18
انقلاب علمی؛ رهاورد 4 دهه تلاش و نبوغ ایرانی
عبدالهی - جهان اگر بسیاری از دستاوردها و توانمندی های ایرانیان را قبول نداشته باشد، اما در مواجهه با قدرت علم و فناوری ایران راهی جز پذیرش نداشته و آن را تایید کرده است. محققان و پژوهشگران ما در حوزه های مختلف علمی و فناوری، استعداد ایرانی را به خوبی به کار گرفته اند و ثمره تلاش های آن ها و حمایت های انجام شده از این عرصه، به خوبی در گزارش های بین المللی نمایان است. شتاب این حرکت علمی از سال 93 و با ابلاغ سیاست های کلی علم و فناوری توسط رهبر معظم انقلاب، بیشتر هم شده و ما را به تحقق این چشم انداز بسیار امیدوار کرده است. اگرچه فناوران و محققان ما، برای درخشش بیشتر در این راه نیازمند حمایت ها و پشتیبانی های بیشتر دولت و حاکمیت هستند، اما آن چه تا کنون به دست آمده نیز بسیار ارزشمند است و نادیده انگاشتن اش، بی مهری به تلاش ها و حمایت ها. در این گزارش از میان ده ها رشته و حوزه مرتبط با علم و فناوری، به چند شاخه آن اشاره و جایگاه کشورمان در آن را بررسی کرده ایم. آن چه در ادامه می خوانید گزارش های رسانه های رسمی کشور از این موفقیت ها و توانمندی هاست. برترین تولید کننده علم در خاورمیانه بهترین مقیاس برای آغاز این گزارش، نگاهی به جایگاه تولید علم در کشور و مقایسه آن با جهان است. نقشه جامع علمی کشور، «دستیابی به جایگاه اول علم و فناوری در جهان اسلام و احراز جایگاه برجسته علمی و الهام‌بخشی در جهان» را از اهداف کلان نظام علم و فناوری کشور تعیین کرده و در چشم‌انداز ۱۴۰۴ نیز ما باید «پیشتاز در مرزهای دانش و فناوری با مرجعیت علمی در جهان» باشیم. تلاش ها برای رسیدن به این جایگاه با موفقیت هایی نیز همراه بوده و ما هم اکنون اولین کشور تولید کننده علم در غرب آسیا هستیم. نکته مهم این که، ایران با وجود داشتن فقط یک درصد از جمعیت جهان، 2 درصد علم جهانی را تولید می کند و با وجود تحریم ها، روند مقالات بین المللی و علاقه مندی محققان خارجی برای همکاری علمی با ایرانی ها هم صعودی بوده است. طبق گزارش مؤسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC)، تعداد انتشارات و استنادات کشورهای اسلامی به همراه شاخص H این کشورها در بازه زمانی ۱۰ ساله (۱۴۰۰-۱۳۹۱)، جمهوری اسلامی ایران به لحاظ تعداد استنادهای دریافتی رتبه اول، به لحاظ انتشارات رتبه دوم و به لحاظ شاخص H رتبه چهارم را در بین ۵۷ کشور اسلامی به دست آورده است. همچنین طبق هدف گذاری انجام شده و بر اساس چشم انداز ایران ۱۴۰۴، تلاش بر این است که رتبه نخست علم و فناوری را در بین کشورهای اسلامی به دست آوریم. از نگاه پایگاه اسکوپوس نیز، ایران در زمینه تولید علم، رتبه یک کشورهای اسلامی و رتبه 15 جهان را در سال 2022 میلادی کسب کرد که نشان دهنده تثبیت جایگاه خود و ارتقای رتبه جهانی، نسبت به سال های قبل از آن است. وضعیت علمی ایران در رتبه‌بندی‌های مختلف دنیا در سالهای اخیر حکایت از روند روبه‌رشد تولید مقاله در کشور دارد. بررسی‌ها نشان میدهد که گروه‌های مختلفی چون پزشکی، مهندسی، شیمی و علم مواد جزو مهم‌ترین حوزه‌های پژوهشی در کشور طی 5 سال گذشته به شمار می‌رود که بیشترین تعداد مقالات تولیدشده در کشور هم به همین حوزه‌ها اختصاص می‌یابد. نانوفناوری ایران؛ آماده جهش دوم دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران در حوزه نانو از چند منظر قابل بحث و تحلیل است. یکی از آن ها ایجاد باور به توانمندی کشور در حوزه فناوری‌های پیشرفته است، امروز بیش از 40هزار محقق بالاتر از کارشناسی ارشد در کشور داریم که هر کدام به نوعی در حوزه پژوهشی فناوری نانو نقش داشته‌اند. به گفته عماد احمدوند؛ سرپرست ستاد ویژه توسعه فناوری نانو، جهت‌گیری اقتصادی و خصوصی از دیگر دستاوردهاست، امروز بیش از 340 شرکت خصوصی به‌وسیله همین پژوهشگران و صنعتگران در کشور داریم که طبق آمار تا انتهای دی ماه امسال، چیزی حدود 1427 محصول مبتنی بر فناوری نانو را تولید می‌کنند. این شرکت‌ها طی سال گذشته حجم بازار حدود 20 همت (20 هزار میلیارد تومان) را ایجاد کردند که سیر رشد این بازار طی سالهای گذشته حاکی از ظرفیت بسیار زیاد این شرکت‌ها برای کمک به اقتصاد کشور است. سند 10 ساله سوم توسعه نانو نیز 24 آبان‌ماه امسال به تصویب رسید و گام دوم ما برای جهش در این فناوری است. حتما می دانید که به تعریف ساده فناوری نانو علم، مهندسی و فناوری است که در مقیاس نانو انجام می شود، یعنی حدود یک تا ۱۰۰ نانومتر. علوم نانو و فناوری نانو مطالعه و کاربرد موارد بسیار جزئی است و می تواند در دیگر زمینه های علمی مانند شیمی، زیست شناسی، فیزیک، علوم مواد و مهندسی استفاده شود. درخشش ماهواره های ایرانی در فضا طبق آمارهای رسمی بینالمللی، ایران در سال ۱۹۹۶، در رتبه ۴۵ کشورهای دارای برترین فناوری‌های فضایی قرار داشت. در آن سال‌ها، ایران، سایه تحریم چندانی را در این زمینه احساس نمی‌کرد اما امروز و تا پیش از این دستاورد درخشان، ایران، دهمین کشور دارای فناوری‌های نوین فضایی است. آن‌چه در این آمار رشک‌برانگیز نشان داده و تعجب دانشمندان و نوابغ جهانی را در پی داشته آن‌که، ۹ کشور ابتدایی این فهرست، تحت هیچ‌گونه تحریم فضایی قرار ندارند و ایران به عنوان دهمین کشور این فهرست، نخستین کشوری است که با شدیدترین تحریمهای حوزه هوافضا مواجه است. به اعتقاد محققان حوزه فضایی، ایران در حوزه‌های «توسعه خدمات و نرم‌افزار»، «توان پرتاب کشور» و «ماهواره و ماهواره‌سازی» دستاوردهای درخورتوجهی داشته است که هم بومی‌سازی فناوری‌های این حوزه پیگیری شده است و هم رفع نیازهای فوری کشور و در این مسیر نیازمند همکاری با دیگر کشورها هستیم. ما تاکنون ساخت و پرتاب ماهواره های امید، رصد، نوید، فجر، پیام، ظهر و نور را در کارنامه خود ثبت کرده ایم و همین امروز هم تصاویری ارسالی از ماهواره خیام رونمایی خواهد شد؛ ماهواره ای که برای اولین بار توسط ما و با همکاری روسیه، در مدار 500 کیلومتری زمین قرار گرفته است. ایران از اویل دهه ۸۰ به صورت صنعتی با اولویت بومی سازی به صنعت فضایی ورود کرده است و اکنون بعد ازگذشت ۲ دهه با نگاهی جدید به دنبال تحقق برنامه های خود است. براساس ماموریت های پیش رو، سند چشم انداز صنعت فضایی در یک بازه ۱۰ ساله از ۱۴۰۱ تا ۱۴۱۰ با دو اولویت شامل "توسعه صنعت بومی و سرآمدی آن" و"ارتقا و رشد ضریب نفوذ کاربرها" تدوین شده است. حیرت جهانی از تلسکوپ ایرانی حدود ۱۵ سال پیش تصمیم به ساخت تلسکوپ ملی گرفته شد و کار‌های مقدماتی آن توسط محققان و مهندسان کشور در دستور کار قرار گرفت. آن روز‌ها کمتر کسی باور می‌کرد که این طرح عظیم به موفقیت بزرگ دست یابد و تبدیل به بزرگ‌ترین پروژه علمی- تاریخی کشور شود. محفظه تلسکوپ در سال ۱۳۹۹ نصب شد و راه‌اندازی سازه تلسکوپ نیز در خرداد ماه سال ۱۴۰۰ به انجام رسید. ساخت و راه‌اندازی سامانه پیچیده لایه نشانی نیز در سال ۱۴۰۱ به اتمام رسید تا شیشه‌های صیقل داده شده به آینه تبدیل شوند. با انتقال و نصب آینه اولیه و ثانویه تلسکوپ، مهم‌ترین و حساس‌ترین مرحله اجرایی این طرح به انجام رسید و در مهرماه ۱۴۰۱ بر اساس برنامه تعیین شده قبلی نورگیری این تلسکوپ محقق شد. منجمان اولین تصویر از اجرام آسمانی را پایان هفته اول مهر امسال ثبت کردند و اولین نورگیری و تصاویر نجومی از آرپ ۲۸۲ در فاصله ۳۲۰ میلیون سال نوری از زمین دریافت شد. همچنین دومین تصویر از تلسکوپ ملی کهکشان ۲۳ NGC به ثبت رسید که اولین تصویر رنگی منتشر شده توسط رصدخانه ملی ایران است. تصویر ثبت شده از تلسکوپ ملی در مقایسه با تصویر ثبت‌شده از تلسکوپ اسلون نشان داد که دست کم ۱۰ برابر جزئیات بیشتری را ثبت کرده‌است. همچنین این تصویر با تصویر شبیه‌سازی شده از تلسکوپ فضایی هابل (در صورتی که روی زمین باشد) نیز مقایسه و مشخص شد که تصاویر شبیه به یکدیگر هستند و این یعنی، تلسکوپ ملی، تلسکوپی با توان تفکیک بسیار بالایی است.» اپتیک و فوتونیک؛ رتبه اول منطقه بر اساس برآوردها، در سال 2021 ارزش بازار حوزه فوتونیک در جهان حدود 720 میلیارد دلار بوده است. این صنعت تنها در اروپا بر اساس آمارهای رسمی اتحادیه اروپا، تاکنون بیش از 300 هزار نفر را در حدود 5 هزار شرکت کوچک و متوسط مشغول به کار کرده است. بنا بر آمارهای بانک جهانی، سرعت افزایش ارزش این صنعت، از متوسط سرعت افزایش تولید ناخالص جهانی بیشتر است. از جمله در ارتباطات (شفاف تر، سریع تر و پویاتر کردن شبکه های نوری و گسترش بازار ارتباطات)، طراحی و تولید صنعتی (برش، حکاکی، لایه‌نشانی، پردازش مواد، ساخت افزایشی و ...)، پزشکی (تحقیقات پیش بالینی، تومورشناسی، تشخیص و درمان بیماری‌های عفونی، تصویربرداری و پایش عصبی و ...) و همچنین در حوزه انرژی (فوتوولتاییک)، آموزش و تحقیقات (اندازه‌گیری، اسکن و ...) و به عنوان یک فناوری توانمندساز کلیدی برای فناوری‌های دیگر. در سالهای پس از انقلاب اسلامی ایران، حجم گسترده تحریمهای هدفمند در حوزه مواد و ساخت کشور، اهمیت زیاد و راهبردی این بخش و لزوم دسترسی به فناوری های نوین و کاهش وابستگی و در نتیجه تغییر معادلات سیاسی و اقتصادی و افزایش قدرت چانه‌‌زنی در عرصه بینالمللی را نشان میدهد. همچنین در اولویت های نقشه جامع علمی کشور نیز اولویت‌های متعددی به طور مستقیم و غیرمستقیم به حوزه مواد و ساخت پیشرفته مرتبط است. طبق گزارش‌های بینالمللی رسمی، از سال 1996 تا 2021، آمار تولیدات علمی و رتبه کشور ما از نظر تولیدات علمی در کل حوزه‌های مرتبط با اپتیک و فوتونیک به این شرح است که در این بازه زمانی، رتبه جهانی کشور از 46 به 10 در بخش اتمی مولکولی، اپتیک، فوتونیک و لیزر ارتقا پیدا کرده است. در بین کشورهای منطقه خاورمیانه نیز، ایران در زمینه این علوم، در بازه 1996 تا 2021، از رتبه 5 پس از ترکیه، مصر و عربستان، به رتبه اول در این منطقه دست یافته است. کاربردهای فوتونیک بسیار گسترده است. فناور شدن کشاورزی و صنایع غذایی ایران از تنوع اقلیمی برخوردار است و از متنوع‌ترین مناطق جهان از لحاظ پوشش گیاهی به شمار می‌رود، همین موضوع باعث میشود تولید بسیاری از محصولات کشاورزی در کشور امکان‌پذیر باشد. مرکز طرح‌های کلان ملی فناوری به همین منظور اقدام به شناسایی و حمایت از طرح‌های فناورانه در این حوزه در بخش‌های اصلی تجهیزات، ماشین‌آلات و ملزومات، زراعت و باغبانی، شیلات، آبزیان، دام و طیور و صنایع غذایی کرده است. از مجموع ۴۹ طرح حمایت‌شده حوزه کشاورزی و صنایع غذایی، تمامی آن‌ها تحت حمایت قرار گرفته که بخش تجهیزات، ماشین‌آلات و ملزومات و بخش زراعت و باغبانی با تعداد ۱۷ طرح، بیشترین تعداد طرح‌های تحت حمایت را به خود اختصاص داده است. از ویژگی‌های بارزی که طرح‌های کلان ملی فناوری دارند، می‌توان به اثربخشی ملی، منطقه‌ای و بینالمللی، ایجاد هم‌افزایی و هماهنگی بین سازمان‌های دولتی و خصوصی برای انجام طرح‌های راهبردی و اقتدارآفرین، تجاری‌سازی تحقیقات کاربردی با سطوح فناوری بالا و کارآفرینی فناورانه اشاره کرد، این طرح‌ها راهگشایی برای ورود محصولات دانش‌بنیان و خلاق با کیفیت به بازارهای داخلی و بینالمللی هستند. این ها برخی از جدیدترین طرح‌های کلان ملی فناوری در حوزه کشاورزی و صنایع غذایی است که در حال اجراست: تولید پروتئین هیدرولیزات، تولید بستر کشت از ضایعات درخت نخل، دستگاه اتوماتیک برداشت سیب‌زمینی، قزل‌آلای رنگین‌کمان عاری از عوامل بیماری‌زای خاص، بذر گیاه کاملینا، ماشین تمیزکن- خردکن چغندر علوفه‌ای، مرکز مرجع عمل‌آوری و فراوری سیست آرتمیا، پایلوت تله فرمونی الکتریکی ملخ صحرایی، سنتز تکنیکال سموم کشاورزی و ام سی پی آ و دستگاه خوراک دهنده خورشیدی آبزیان، ماشین برداشت ردیفی گل زعفران، سیستم روباتیک آردسازی و پخت نان‌های سبوس‌دار، دروگر جلوتراکتوری حبوبات، سامانه صوتی ضد ملخ، نیروگاه نیمه‌صنعتی به ظرفیت ۲۰۰ کیلووات از ضایعات کشاورزی و بذر هیبرید گیاهان سبزی و صیفی.
سایر اخبار این روزنامه
انقلاب علمی؛ رهاورد 4 دهه تلاش و نبوغ ایرانی
بازهم «باروز» را شکست می‌دهم
سفره های بی آب، ما را می بلعند!
رکورد خراسانی ها با 17 بازوبند پهلوانی
نوبت ترمیم اجتماعی
بیم و امید رشد 54 درصدی مالیات ها در لایحه بودجه
چراغ سبز به اصلاح آیین نامه مولدسازی
کابوس هزاران کشته در زلزله ترکیه
جریان سازی شعر نیمایی در جهان عرب و ضد حال جواد عزتی و صابر ابر!
تحلیل همسر رئیس جمهور از ریشه ناآرامی ها در گفت و گو با راشاتودی
مبلغ عیدی و پاداش کارگران چقدر است؟
ارتباط گروه خونی با بیماری ها
راهکارهای زندگی با فرزند مجرد
قصه این گسل های مرگبار
