روزنامه خراسان
1401/12/21
کشت مرگ، بیخ گوش مشهد!
محمد حسام مسلمی/ تا چشم کار می کند همه جا مملو از لوله های سیاه رنگ کوچک و بزرگی است که به داخل زمین های کشاورزی کشیده شده و موتور پمپ هایی که مرگ را به مزارع پمپاژ می کند! خیلی هم دور نیست، همین بیخ گوشمان است، کافی است بیایید و بو بکشید، فقط چند ثانیه کافی است تا نفس کشیدن سخت شود؛ این جا کشف رود است و در زمین های اطراف آن بیش از دو دهه است که مرگ را کشت می کنند. چه کسی باور می کند که روزانه 300 تا 400 تانکر انواع فاضلاب های صنعتی، خانگی، بیمارستانی و... به داخل همین زمین های کشاورزی پمپاژ و با همین فاضلاب ها انواع صیفی جات، گندم، جو و... آبیاری و به بازار عرضه می شود و سر سفره های مردم می آید؟ محصولاتی که به واسطه آبیاری با این فاضلاب خطر ابتلا به سرطان را در مصرف کنندگان تا حد زیادی افزایش می دهد. تازگی ها هم کشت گیاهان دارویی به این کشت مرگ اضافه شده و انگار جان انسان ها را به حراج گذاشته اند! برخی مسئولان و متولیان نیز طی این دو دهه بارها و بارها دور هم نشستند و جلسات و کارگروه ویژه کشف رود را تشکیل دادند، بگیر و ببند راه انداختند، موتور پمپ ها را جمع آوری کردند، برای کشاورزان تشکیل پرونده دادند و کلی اقدام دیگر، اما آن چه هنوز عیان است، وضعیت اسفبار کشف رود است. 4 سال پس از تشکیل کارگروه سامان دهی کشف رود؛ همان آش و همان کاسه 4 سال پس از تشکیل کارگروه سامان دهی کشف رود، همین چند روز پیش، در یکی از صبح های میانه اسفند ، دوباره سری به کشف رود زدیم تا روایتی عینی از وضعیت و حال و روز این فاجعه زیست محیطی مشهد داشته باشیم. از شهر رضویه و جاده میامی که به سمت کشف رود می رفتیم، قصه پرغصه آغاز شد؛ بوی فاضلاب لذت نفس کشیدن را به عذاب تبدیل می کرد. به دو طرف خیابان، عقب و جلو که نگاه می کردیم تانکرهای فاضلاب پشت سر هم می رفتند و برمی‌گشتند و مرگ را حمل می کردند تا در کشف رود جاری سازند. در دو طرف جاده زمین‌های کشاورزی که بیشتر زیر کشت گندم و جو رفته و سرسبز شده اند به چشم می‌خورد. لوله‌های سیاه رنگ کوچک و بزرگی که به داخل زمین‌های کشاورزی کشیده شده بود به وفور دیده می‌شد و مشخص بود این لوله‌ها از مسیر طولانی به سمت مزارع کشیده شده است. پشت سر یکی از این تانکرها به راه افتادیم که ببینیم قرار است این فاضلاب را کجا رها کند؟ جاده زیاد شلوغ نبود اما چند دقیقه یک بار تانکرهای سنگین در مسیر حرکت می‌کردند. به محلی رسیدیم که فاجعه وحشتناک کشف رود در آن جا رقم می‌خورد، بدون هیچ واهمه‌ای راننده تانکر دریچه را باز و فاضلاب مشمئزکننده را در کشف رود تخلیه کرد، هنوز کار او تمام نشده بود که چندین تانکر دیگر نیز از راه رسیدند، به گونه‌ای که در چند دقیقه در محل تانکرها ترافیک ایجاد شد! حدود نیم ساعتی که در محل تخلیه تانکرها حضور داشتیم، ۲۰ تانکر انواع فاضلاب را در رودخانه تخلیه کردند، به نحوی که با سرازیر شدن این فاضلاب‌ها حوضچه‌های بزرگی به وجود آمد و دریاچه ای از فاضلاب تشکیل شد . بوی تعفن از کشف رود تاریخی اگر چه داخل خودرو بودیم و شیشه های آن بالا بود اما بوی تعفن وحشتناک فاضلاب لحظه ای امان نمی داد که بتوانیم از خودرو پیاده شویم ولی باید برای حفظ سلامتی مردم خطر را به جان می خریدیم. بوی تعفن همه جا پیچیده بود و رانندگان کامیون بی درنگ به کارشان ادامه می دادند. نفسم بالا نمی آمد و فقط به اطراف نگاه می کردم و این سوال در ذهنم تداعی می شد که ساکنان روستاهای اطراف این جا چگونه با این بوی تعفن زندگی می کنند؟ انگار عادت کرده اند با این وضعیت کنار بیایند. صداهایی توجهم را جلب کرد و مدام به گوش می رسید. کمی جلوتر رفتم و انبوهی از موتورپمپ ها را دیدم که فاضلاب های تخلیه شده را به درون زمین های کشاورزی پمپاژ می کردند. درست مثل همان بازدید سال 98 از کشف رود که تیتر زدیم «دو دهه کشت مرگ در کشف رود» و حالا 3 سال بعد از آن گزارش دوباره شاهد همان فاجعه هستیم؛ همان آش و همان کاسه!از این منطقه خارج شدیم و در مسیر به روستای قازقان و احمدآباد رسیدیم، فاضلاب جاری در روستای قازقان و احمدآباد آن روی حکایت تلخ ماجراست. از خودرو که پیاده شدم درست ورودی روستای قازقان رودخانه‌ای از لجن سرازیر شده بود و این سوال پیش آمد که ساکنان این روستا چگونه با این وضعیت زندگی می‌کنند. یکی از اهالی به ما این گونه پاسخ داد که «این جا ما در لجن زندگی می‌کنیم، کسی این جا برای ما کاری انجام نمی‌دهد، سال‌های زیادی است که مسئولان برای کشف رود به این جا می‌آیند، اما فکر می‌کنم کاری از دستشان بر نمی‌آید». از روستا که خارج شدیم به ساختمانی رسیدم که انگار سال هاست خاک خورده است، ساختمان مربوط به تصفیه خانه صنعتی چرمشهر بود. از درهای بسته و سوت و کور حاکم بر آن جا معلوم بود که این همه تجهیزات سال‌هاست فقط خاک می خورد. در ورودی آن تابلو، آغاز پروژه را سال 96 و اتمام آن را سال 98 ذکر کرده بود، اما خبری از بهره برداری آن نبود. از جاده خاکی با پای پیاده به پشت تصفیه خانه چرمشهر رفتیم، این جا اوضاع جور دیگری رقم می خورد، فاضلاب همراه با انباشت زباله صحنه های بسیار مشمئزکننده ای ایجاد کرده است، به نحوی که فاضلاب هم نمی تواند جاری باشد. از میان فاضلاب ها به سمت زمین های کشاورزی که در بالادست قرار داشت رفتیم تا نگاهی بیندازیم، جوانی بیل به دست در حال آبیاری زمین کشاورزی بود؛ زمینی که گندم در آن کشت می شد اما خبری از عطرخوش گندمزار نبود. بوی فاضلاب در زمین‌های کشاورزی تمام این مناطق را در بر گرفته است. از او درباره این که زمین کشاورزی و گندمزار را با فاضلاب آبیاری می کند پرسیدم که در جواب گفت: «ما فقط در این زمین‌ها کار می‌کنیم، بروید از صاحب زمین سوال کنید.» همه این ها حکایتی است که بیش از دو دهه ادامه دارد و سلامت مردم را هدف گرفته است... آن چه 2 دهه بر کشف رود گذشت به رغم درختکاری ، اقدام به ساخت تصفیه خانه ، تشکیل کارگروه ویژه و ... درکشف رود اما هنوز وضعیت آن بحرانی است ورود انواع فاضلاب های خانگی، صنعتی، بیمارستانی و... در کشف رود از دو دهه پیش تبدیل به معضل شد و از همان ابتدا روزنامه خراسان با انتشار گزارش های مختلف به ابعاد این فاجعه زیست محیطی پرداخت. صنایعی در اطراف آن شکل گرفت و آب های زیرزمینی دشت کشف رود توسط همین صنایع استفاده می شد و نتیجه آن ورود انواع فاضلاب هایی بود که این رودخانه را تبدیل به فاجعه زیست محیطی کرد و انواع بیماری ها از جمله سرطان را به دنبال داشت. روزنامه خراسان در همان ابتدا از دهه 80 خبر از آلودگی های بسیار شدید رودخانه کشف رود و به خطر افتادن سلامتی مردم داد به نحوی که موجی از انتقاد ها بالا گرفت و فعالان زیست محیطی نیز به آن ورود کردند. در 10 تیر 1388 حمیدرضا اسدی مسئول حفاظت آب های سطحی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی به صراحت گفته بود که هم اکنون در هر ثانیه بیش از هزار لیتر فاضلاب خام وارد کشف رود می شود و کشاورزان منطقه در بیش از 300 هکتار از اراضی حاشیه کشف رود و سرشاخه‌های آن به صیفی کاری و کشت سبزیجات و آبیاری این محصولات اقدام می کنند که به دلیل استفاده مستقیم این محصولات توسط مردم، بسیار خطرناک است. 10 مرداد 1389 نیز محمدحسین قادری، معاون محیط انسانی محیط زیست خراسان رضوی هم گفته بود کشف رود به علت برداشت های زیاد از سفره های آب زیرزمینی و خشکسالی های پی در پی از حالت یک رودخانه دایمی خارج شده است. اسفند 1389، اسدی مدیر دفتر حفاظت و مهندسی رودخانه های آب منطقه ای خراسان رضوی هم اعلام کرده بود، از آن جایی که این آب ها، آلوده به فاضلاب های شیمیایی هستند، بسیار خطرناک و حاوی مواد میکروبی هستند که بعضی از کشاورزان منطقه به این موضوع بی توجه‌اند و مزارع خود را با آن آبیاری می کنند. به گزارش خراسان کارشناسان بهداشتی تاکید دارند که فاضلاب تصفیه نشده شیمیایی و صنعتی بیماری های صعب العلاج از جمله سرطان را در پی دارد.حسن شریعتی، مدیر وقت آب و خاک جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز خبر از مواد میکروبی و صنعتی موجود در پسا‌ب‌هایی که وارد کشف‌رود شده داده و گفته بود که با این آلودگی، خاک آن حدود 10 سال به درد هیچ کشتی نمی‌خورد و اگر کاشت گیاهی انجام شود، گیاه به عمل آمده از نظر وجود میکروب و سم برای انسان‌ها مضر است، ضمن این که ورود این پساب به کشف‌رود آلودگی بهداشتی را برای مردم ساکن آن منطقه به دنبال دارد. همچنین در 11 آبان 1395 روزنامه خراسان در مطلبی اعلام کرده بود ، بزرگ ترین تصفیه خانه فاضلاب شرق کشور که مشکلات فنی پیدا کرده، به تانکرهای حمل فاضلاب خانگی که از شهر مشهد می آیند، اعلام کرده فاضلاب را داخل کشف رود تخلیه کنند و ماجرای تخلیه فاضلاب های تانکری در کشف رود رسانه ای شد تا این که در اول مرداد 96 روزنامه خراسان موضوع را از معاون سابق رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور پیگیری کرد و وی از اختصاص ۱۶۰ میلیارد تومان برای احیای این رودخانه خبر داد اما با گذشت حدود ۳ سال بعد از آن، تنها ۱۴ میلیارد تومان معادل ۹ درصد این وعده تخصیص پیدا کرد. بعد از سال ها که موضوع کشف رود زیر خروارها خاک بی توجهی قرار داشت، مهر 98، روزنامه خراسان در گزارشی با عنوان «دو دهه کشت مرگ» این پرونده خاک خورده را دوباره زنده کرد و وعده های داده شده را به صورت جدی پیگیری کرد و به ابعاد این فاجعه زیست محیطی پرداخت، به نحوی که رزم حسینی استاندار وقت خراسان رضوی پس از چاپ این گزارش، به معاون هماهنگی امور عمرانی خود دستور داد در اسرع وقت، جلسه کارگروه ویژه سامان دهی کشف رود را تشکیل دهد. همچنین بر اساس دستور استاندار، از نویسنده گزارش روزنامه خراسان هم برای ارائه نظرات کارشناسی در کارگروه ویژه سامان دهی کشف رود دعوت شد. پیرو همین گزارش، استاندار وقت، دستگاه های مختلف را دور هم جمع کرد و بر اساس تصمیماتی، فرماندهی واحد کشف رود را به شهرداری مشهد سپرد. کمی بعد نیز عملیات اجرایی در 80 کیلومتر از حاشیه کشف رود با انعقاد «توافق نامه سامان دهی کشف‌رود» از سوی شش دستگاه اجرایی در نیمه آبان 99 آغاز شد، اما وقتی دوباره پس از یک سال از این اقدامات دوباره به کشف رود رفتیم تا وضعیت این معضل زیست محیطی را بررسی کنیم، دیدیم وضعیت خطرناک زیست محیطی همچنان بر کشف رود سایه انداخته است. هر چند در این مدت اقدامات خوبی از جمله درختکاری در 160 هکتار از اراضی اطراف حاشیه کشف رود انجام شده بود اما در خصوص احداث تصفیه خانه ها هر چند اقداماتی شده اما هنوز به سرانجام نرسیده است. بی توجهی و به نوعی اهمال برخی دستگاه های متولی سامان دهی کشف رود تا جایی ادامه پیدا کرد که در مهر امسال، کمیسیون اصل 90 مجلس نیز به این مسئله ورود کرد و به گفته حجت الاسلام والمسلمین پژمانفر، براساس پرونده ای که در کمیسیون اصل ۹۰ تشکیل شده، وزارت کشور پیگیر تخلفات شده و این وزارتخانه به استانداری خراسان رضوی در این خصوص مسئولیت داده است تا تخلفات و کوتاهی های روی داده در این باره را پیگیری و مشخص کند. با وجود تمام اقدامات، وضعیت آشفته کشف رود و فاجعه و تهدیدی که برای سلامت مردم ایجاد می کند همچنان باقی است و باید فکری عاجل برای آن شود. بسته پیشنهادی برای درمان «کشف رود» وحید تفریحی/ این روزها دیگر باورش سخت نیست که بیخ گوش مشهد، یکی از بزرگ ترین فجایع زیست محیطی کشور در حال وقوع است؛ چرا که سال ها زنگ خطر آن توسط رسانه ها به صدا درآمده و پیامدهای زیست محیطی و بهداشتی آن گوشزد شده است. تصور کنید مزارع انبوهی از گوجه فرنگی، خیار، بادمجان، سبزی، ذرت، خربزه و برخی دیگر از صیفی جات، از رودخانه ای تاریخی که دهه هاست به جای آب، فاضلاب در آن جاری است، آبیاری می شود و به سفره مردم می‌رسد، فاجعه ای که اول از همه سلامت همگانی را هدف گرفته است و البته پیامدهای جدی زیست محیطی هم به دنبال دارد. معضل کشف رود، داستان امروز و دیروز نیست، قصه تلخ دهه‌ها بی توجهی و گاه اهمال است که حالا به گره کوری بدل شده است. از دهه 80 نیز مطالبه کشف رود به صورت جدی در دستور کار خراسان بود که به تدوین برنامه ها، وظایف و مسئولیت های مشخص برای هرکدام از دستگاه های اجرایی منجر شد و البته باز هم در خروجی به نتیجه قابل قبولی نرسید. البته درد کشف رود نسخه شفابخشی هم دارد که در ادامه بسته ای پیشنهادی برای درمان درد کهنه این رودخانه ارائه می شود: 1- راه اندازی تصفیه خانه سپتاژ: اول از همه باید فکری برای تخلیه فاضلاب تانکری کرد. روزانه 400 تانکر فاضلاب شامل فاضلاب شهری، بیمارستانی و... در کشف رود تخلیه می شود و به زمین های کشاورزی اطراف می رسد! چاره کار راه اندازی تصفیه خانه سپتاژ است که کارش شروع شده، اما به گره اعتبار خورده است. شهرداری مشهد که متولی ساخت این تصفیه خانه است، اواخر پاییز امسال اعلام کرده که «شهرداری با هدف سامان دهی کشف رود، احداث تصفیه خانه سپتاژ را بر عهده گرفته که متاسفانه از 160 میلیارد اعتباری که دولت متعهد شده تنها 30 میلیارد آن اختصاص یافته و بقیه اعتبارات بر دوش مدیریت شهری افتاده است. احداث تصفیه خانه سپتاژ در کشف رود وظیفه شهرداری نیست. متاسفانه دولت برای تامین منابع مالی، کار خاصی نکرده و به نتیجه رسیدن سامان دهی، در گرو عمل کردن دولت به تعهداتش برای تامین مالی است.» به هرحال ساخت این تصفیه خانه و بهره برداری از آن کلید حل مهم‌ترین مشکل این روزهای کشف رود است و چه متولی آن یعنی شهرداری مشهد و چه دولت که موظف به پرداخت اعتبار ساخت این تصفیه خانه هستند، باید پاسخگوی تاخیر در ساخت این تصفیه خانه و مشکلاتی باشند که به دلیل بهره برداری نشدن آن متوجه مردم شده است. 2- مشکل تصفیه خانه چرمشهر را حل کنید: پیشنهاد دوم برای حل بنیادی مشکلات کشف رود این است که فکری برای فاضلاب صنعتی جاری در این رودخانه کرد. شهرک صنعتی چرمشهر یکی از مهم ترین منابع جاری شدن فاضلاب صنعتی در این رودخانه است که اقدامات برای ساخت تصفیه خانه چرمشهر نیز پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته است و آن طور که همین اواخر پیگیری کردیم همه چیز برای بهره برداری از این تصفیه خانه مهیاست و افتتاح آن قبل از آغاز سال جدید، لنگ دو قطعه مانده است! تابلوی برق و دستگاه های هواده که در بازار داخلی کشور موجود است اما گرفتار دندان گردی فروشندگان شده است! افزایش نرخ ارز طی ماه های اخیر باعث شده که فروشندگان از فروش این قطعات به پیمانکار پروژه خودداری کنند و همین موجب تاخیر در بهره برداری از تصفیه خانه سپتاژ شده است. موضوع آن قدر مهم و حیاتی هست که مسئولان استان و کشور برای تامین این دو قطعه که موجب افتتاح این تصفیه خانه و پایان کابوس فاضلاب صنعتی کشف رود می شود، آستین بالا بزنند. 3- کشف رود دارای حریم شود: کشف رود به عنوان یک رودخانه تاریخی باید دارای حریم شود، آزادسازی حریم و بستر رودخانه و تعریف حریم قانونی برای آن، اقدامی است که آب منطقه ای استان در کنار دیگر متولیان باید در دستور کار قرار دهد و منطقه کشف رود و حریم آن را رفع تصرف و از تصرف های غیرقانونی در آن جلوگیری کند. علاوه بر این، فکری هم برای زمین های کشاورزی بکند که در طول دهه ها در حریم این رودخانه ایجاد شده و با اقدامات بازدارنده ای از تکرار تصرف حریم رودخانه جلوگیری کند. البته طی این سال ها درختکاری هایی در حاشیه و حریم کشف رود انجام شده که ناکافی است و مشکل تصرفات حریم کشف رود را حل نکرده است. 4- کشاورزان اطراف کشف رود را دریابید: به هرحال سال هاست عده ای در اطراف کشف رود در حال کشت و زرع هستند و از این طریق امرار معاش می کنند، کشف رود طی دو دهه اخیر تبدیل به لجن رود شده و از ابتدا با این وضعیت مواجه نبوده است، بنابراین باید برای افرادی که در اطراف کشف رود سال‌هاست مشغول کشت و زرع هستند، جایگزین درآمدی تعریف شود. 5- تقویت اقدامات بازدارنده قضایی: هر زمان که موضوع کشف رود و مشکلات و معضلات آن مطرح می شود، اولین اقدامی که در پی آن در دستور کار مسئولان قرار می گیرد، جمع آوری موتورپمپ هایی است که فاضلاب جاری در کشف رود را به زمین های کشاورزی پمپاژ می کند. هرچند این اقدام که با حمایت ویژه دستگاه قضایی انجام می شود، تاثیر آنی بسزایی در کاهش آثار مخرب ورود فاضلاب جاری در کشف رود به مزارع و به تبع آن سلامت مردم دارد اما باید قبول کرد توجه صرف به این اقدام تنها پاک کردن صورت مسئله و حذف معلول هاست، بنابراین باید اقدامات بازدارنده قضایی در برابر متخلفانی که سلامت مردم را بازیچه قرار داده اند و با فاضلاب جاری در کشف رود به کشت و زرع می پردازند، تقویت شود تا ضامن جلوگیری از تکرار تخلف باشد. این بسته پیشنهادی، راه هایی است که در صورت انجام به گفته مسئولان، متولیان و کارشناسان، بخش زیادی از مشکلات کشف رود را حل خواهد کرد. کشف رود یک معضل کشوری است و عزم ملی می خواهد و اگر غیر از این بود پس از دهه ها کش و قوس، با بودجه های ناچیز محلی حل می شد.
سایر اخبار این روزنامه
قانون جوانی لنگ مشوق های پایدار
ثمره صبر و امید آیت ا... خامنه ای در سخت ترین شرایط
رونمایی از نمونه معیار تولید جت آموزشی «یاسین»
پرونده نیروگاه توس روی میز دستگاه قضایی
موج جدید ناامنی و ناتوانی طالبان
مهم تر از توافق تهران-ریاض
کشت مرگ، بیخ گوش مشهد!
فرار بزرگ سپاهان به سوی قهرمانی
حرکت «کودک‌شو 5» روی ریل سابق
مثلث جرم!
استقبال جهانی از توافق تهران و ریاض
وزارت کشور: 100 نفر درباره حوادث اخیر مدارس دستگیر شدند
برآورد محدوده عقب نشینی دلار
