روزنامه جوان
1402/01/20
وقتی ظرفیت محدود است تغییرات کنکور مهم نیست!
به عنوان کسی که از طراحان شیوه اخیر کنکور بودید، بازخوردتان از اجرای این مصوبه تا الان چطور است؟ آیا روش فعلی تا اینجا توانسته کنکور را عادلانه‌تر کند؟ما یکسری چالش در حوزه کنکور داشتیم و مبتنی بر این چالش سیاست‌گذاری انجام شد. مهم‌ترین چالش اساسی ما بحث استرس و اضطراب شرکت‌کنندگان در کنکور بود. براساس بررسی‌هایی که ما کردیم و جلساتی که با صاحب نظران و ذینفعان داشتیم به این رسیدیم که تعدد آزمون خیلی می‌تواند در کاهش استرس کمک کند. خیلی از کشور‌ها آزمونی شبیه به کنکور ما ندارند ولی در حوزه پذیرش و سنجش برای آموزش عالی آزمون‌هایی دارند؛ مثلاً در امریکا آزمون‌های استعداد وجود دارد که شبیه کنکور ماست ولی بقیه کار‌ها مبتنی بر سابقه تحصیلی است. برداشت ما این بوده که وقتی این تعدد وجود داشته باشد، دانش‌آموز احساس نمی‌کند تلاشی که طی دو یا چهار سال انجام داده در چهار ساعت تعیین‌تکلیف میشود.
همین که دانش‌آموز می‌داند هفت آزمون در سال دارد یا سه ماه یا دو ماه دیگر می‌تواند دوباره آزمون دهد، استرس آن ۵۰ درصد یا حتی برخی روانشناسان و صاحب‌نظران می‌گفتند شاید ۸۰ تا ۹۰ درصد این استرس کاهش پیدا کند و از این جهت پیشنهاد ما برای برگزاری سه بار آزمون در سال بود، ولی سازمان سنجش مبتنی بر ظرفیتی که داشت فعلاً با دوبار موافقت کرد.
در نتیجه با این مصوبه جدید استرس شرکت‌کنندگان مقداری کاهش پیدا کرده و وقتی استرس کاهش پیدا کند، رجوع به کلاس‌ها و کتاب‌ها کمتر میشود. چون یکی از دلایل اینکه مؤسسات آموزشی خیلی پررنگ می‌شوند، این است که طرف احساس می‌کند یکبار فرصت دارد و در چهار ساعت سرنوشتش مشخص میشود و به همین دلیل باید تمام هزینه‌های مختلف را انجام دهد تا به این هدف برسد.
برخی معتقدند وقتی ما هم آزمون‌ها را نهایی برگزار می‌کنیم که قرار است مقاطع تحصیلی دیگری را نیز شامل شود و از طرف دیگر کنکور را دو بار در سال برگزار می‌کنیم، این آزمون‌های پشت سر هم استرس بیشتری را به دانش‌آموزان وارد می‌کند، چون سرنوشت ساز بودن هر امتحان موجب فشار بیشتر به افراد میشود.
براساس نظرات روانشناسان که با آن‌ها جلسه داشتیم و همینطور تجربه جهانی استرس کاهش پیدا می‌کند. یعنی در جا‌های دیگر جهان آزمون‌های نهایی و چند کنکور با هم برگزار میشود؟
بله. اگر بخواهم اسم ببرم مثلاً در کشور فنلاند فقط آزمون نهایی ملاک است ولی مثلاً در انگلیس وقتی دیپلم گرفتید اگر بخواهید به دانشگاه بروید معمولاً بسته به رشته سه تا پنج درس را آزمون می‌گیرند. کشور‌های دیگری مانند ترکیه هستند که ترکیبی از آزمون نهایی و شبیه کنکور ما را دارند. یک سطح دیگری مانند امریکا هم هست که یک آزمونی برای سه الی چهار درس مانند استعداد تحصیلی و زبان به شکل سراسری شبیه کنکور ما برگزار میشود و همچنین یک آزمون نهایی هم هست که سابقه تحصیلی میشود، بعد از آن بستگی به دانشگاه دارد؛ یک دانشگاه می‌گوید که من همان آزمون نهایی را ملاک می‌دانم، یک دانشگاه دیگر می‌گوید هر دو آن‌ها را بیاورید و، چون دانشگاه‌ها غیرمتمرکز است ممکن است یک دانشگاه دیگر علاوه بر این‌ها شایستگی مهارتی یا دیدن دوره‌های آموزشی خاص را هم ملاک قرار بدهد. به همین دلایل ما خیلی نمی‌توانیم خودمان را با امریکا مقایسه کنیم، ولی با ترکیه راحت‌تر می‌توانیم مقایسه کنیم.
چین نیز یکی از کشور‌هایی است که شبیه ترکیه است و هم آزمون نهایی و هم کنکور دارد. البته بیش از ۱۰ میلیون شرکت‌کننده هم دارند ولی آزمون کنکور آن‌ها نیز دو بار در سال برگزار میشود. ارزیابی شما از امنیت برگزاری آزمون چیست؟
با کار کارشناسی که همکاران انجام دادند به این نتیجه رسیدند که هم در آزمون نهایی و هم در کنکور از نظر امنیتی خیلی نسبت به سنوات قبل بهتر بود. یعنی با وجود این مواردی که اعلام شد، از سال‌های قبلی بهتر بوده‌است؟
نباید صفر و ۱۰۰ نگاه کنیم که تقلب یا تخلفی اصلاً صورت نگیرد. ممکن است به دلیل قطعی اینترنت باشد یا دلایل دیگر مانند دستگاه‌های شناسایی لوازم الکترونیکی از جمله موبایل که خیلی بیشتر خریداری شد و در بیشتر آزمون‌ها استفاده میشود، ولی برداشت ما این است که نسبت به دوره‌های قبل در دی ماه میزان آن کاهشی بوده‌است.
در آزمون نهایی هم براساس نظرسنجی که انجام دادیم آموزش و پرورش سعی کرده از دستگاه‌هایی که عرض شد، مانند موبایل یاب‌ها بیشتر استفاده شود.
نظرسنجی از چه کسانی بوده‌است؟
از داوطلبان و دانش‌آموزان نظرسنجی کرده ایم، البته خود من نیز در آن زمان بازدید‌های متعددی هم از کنکور و هم از امتحانات نهایی داشتم، ولی بازدید شاید فقط در چند حوزه باشد. در مجموع برداشت ما این است که هر چند از ایده آل فاصله داریم، اما فرآیند رو به جلو بوده‌است. در خصوص استانداردسازی سؤالات امتحانات نهایی چه کار‌هایی انجام شده‌است؟
در آزمون‌های نهایی، چند هزار تا معدل ۱۹ تا ۲۰ داشتیم که نشان‌دهنده این است نمرات نرمال نبوده‌است. براساس شکلی که در آمار مطرح میشود در آزمون نرمال باید اکثر نمرات وسط باشد و دو دامنه آن نمودار حجم کمتری داشته باشد، یعنی نه خیلی نمرات سطح بالا و نه خیلی سطح پایین باشد. بر همین اساس خیلی با دکتر زارعی و دیگر دوستان مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزشی جلسه داشتیم و تلاش شده بیشتر استاندارد شود. حتی بعد از امتحان نهایی دی ماه با دکتر زارعی جلسه داشتیم، اطلاعاتی که دادند، نشان می‌داد آزمون خیلی بهتر شده، هم نمرات استاندارد لازم را داشت و هم فرآیندی که سؤالات طراحی و ارائه میشود، دقیق‌تر شده‌بود.
اگر بپذیریم کنکور با این روش استرس را کاهش می‌دهد، مسئله این است وقتی دانش‌آموزی را موظف می‌کنیم از یک طرف برای آزمون نهایی خودش را آماده کند و از طرف دیگر برای کنکور آماده شود، طبیعتاً دو بازار برای مافیای کنکور آماده میشود که به دانش‌آموز بگوید هم برای امتحانات نهایی و هم برای کنکور از من کتاب تست و جزوه تشریحی و بقیه موارد لازم را تهیه کن. از طرف دیگر دانش‌آموز هم مجبور میشود هزینه چند برابری کند و خیلی از دانش‌آموزان هم نخواهند توانست چنین هزینه‌ای کنند. این هم آزمون را ناعادلانه‌تر و هم مافیای کنکور را تقویت می‌کند.
من چند واقعیت در این خصوص می‌توانم بیان کنم. چند سال اخیر را بررسی کردیم، اختلاف معدل‌های نهایی در استان‌های محروم با معدل نهایی استان‌های برخوردار خیلی کمتر از تراز‌های کنکور است، مثلاً در استان سیستان اگر داوطلبان براساس معدل نهایی انتخاب رشته کنند، رشته‌های خیلی بهتری قبول می‌شوند تا براساس ترازی که در کنکور به دست آورده‌اند و این اختلاف هم خیلی بالا بوده‌است. ما با کارشناسان در خصوص دلیل این اتفاق صحبت کردیم، نکته دقیقی که به جمع بندی رسیدیم، این است که عموماً مؤسسات کنکوری در شهر‌های بزرگ هستند، دسترسی دانش‌آموز سیستانی یا شهرستان‌های مرکز استان به مؤسسات کنکوری از یک دانش‌آموز تهرانی یا در مرکز استان خیلی پایین‌تر است.
نکته بعدی این است که آموزش وپرورش ما تا پایه دوازدهم توصیفی- تشریحی درس می‌دهد؛ کتاب‌ها و معلمی که درس می‌دهد نیز همین گونه است، دانش‌آموز استان محروم مبتنی بر همین رشد کرده و مبتنی بر آن در آزمون شرکت می‌کند، حالا به او می‌گوییم می‌خواهی کنکور شرکت کنی نوع آزمون متفاوت است و باید بروی مهارت‌های تست زنی را یاد بگیری ولی در این ۱۲ سال به او چنین چیزی یاد ندادیم و در نتیجه داوطلب برای آموختن این مسئله باید به مؤسسات کنکوری برود، هیچ کدام هم دولتی نیستند و باید هزینه کند.
فکت دیگر این است که براساس بررسی‌های ما برخی از این دانش‌آموزانی که رتبه زیر ۳ هزار آورده‌اند، حتی معدل‌های زیر ۱۲ هم داشته‌اند بعد دیدم که این‌ها یکسال تلاش کرده‌اند به بهترین مشاور و کلاس پول دادند و اینگونه رتبه آورده‌اند. من دو سال پیش با یک معلم فیزیک گفتگو کردم، می‌گفت برای من این سؤال فیزیک کنکور ۱۲ الی ۱۳ دقیقه زمان می‌برد و داوطلب اگر به اندازه من مهارت داشته باشد باید حداقل ۱۲ سؤال را بگذارد کنار تا بتواند این را حل کند، ولی یک نکته تستی دارد که بر این اساس اصلاً نیاز نیست این مبحث را بلد باشد و طرفی که پول داده نکته تستی را یادگرفته و اصلاً مبحث را هم یاد نگرفته می‌تواند آن را بزند که این نشان‌دهنده بی عدالتی است.
مسئله دیگری که اشاره هم کردیم، همین بود که اگر کنکور را در امتحان نهایی پخش کنیم، بازار مافیا به سمت آزمون نهایی نیاید. در آن زمان وقتی با کارشناسان و روانشناسان جلسه داشتیم، گفتند وقتی استرس کاهش پیدا کند، خود به خود رجوع به مؤسسات و کتاب‌ها هم کمتر میشود، چون بعضی از آن‌ها بازار کاذب است و با تبلیغات استرس داوطلب می‌رود دنبال این‌ها ولی وقتی این استرس کاهش پیدا کند این تقاضا هم کاهش پیدا می‌کند، الان در حالی که هم آزمون دی ماه نهایی برگزار شده و آزمون خرداد هم قرار است برگزار شود، رجوع داوطلبان به این مراکز مانند رجوع برای کنکور نبوده‌است. یعنی شما مدعی هستید که کار و کاسبی مؤسسات کنکور به واسطه برگزاری امتحانات نهایی و دو بار کنکور کاهش پیدا کرده‌است؟
به نظر من کاهش پیدا کرده و تکمله عرض قبلی ام این است که علاوه بر اینکه، چون آزمون پخش میشود استرس کاهش پیدا می‌کند. ما با دروس عمومی حدود ۴۰ درصد بازار را حذف کرده ایم که بیشترین اعتراضات هم در این خصوص بود و حتی رفتند پیش نمایندگان مجلس و سعی کردند ایجاد التهاب کنند، چون همین دروس عمومی کل بازار برخی از این مؤسسات بود. برداشت ما این است که بر این اساس پس بازار چند برابر نشده، چون ما بخشی از بازار کنکور را حذف کردیم و به امتحانات نهایی آورده‌ایم.
نکته دیگری که باید در بحث عدالت عرض کنیم اینکه ما در دوره‌ای که داشتیم با ذینفعان و کارشناسان رایزنی می‌کردیم با معاونت‌های آموزشی دانشگاه‌ها جلسه داشتیم و در یکی از این جلسات معاون آموزشی دانشگاه شریف در جلسه مطرح کرد من با بیش از یک دهه عضویت هیئت علمی دانشگاه شریف، برداشتم این است که هر سال ورودی‌های دانشگاه شریف از نظر کیفیت کاهش پیدا می‌کند. وقتی با این بنده خدا و دیگر دوستان مفصل‌تر صحبت کردیم، متوجه شدیم دلیل این اتفاق همان حرفی است که آن معلم فیزیک گفته بود که داوطلب فیزیک یاد نمی‌گیرد فقط مهارت تست‌زنی می‌آموزد. ما برای این موضوع یک جلسه با دانشجویان داشتیم، وقتی از آن‌ها می‌پرسیدیم این محتوایی که برای کنکور خواندی چقدر به درد شما می‌خورد، عموماً می‌گفتند به درد ما نمی‌خورد، نکته دوم اینکه وقتی سؤال می‌کردیم چه مقدار از این محتوا‌ها در ذهن شما مانده عموماً می‌گفتند نکات تستی بود و یادمان رفته‌است و می‌گفتند اگر در یک ماه آخر کنکور دوره اتفاق نمی‌افتاد، این مطالب به یاد ما نیز نمی‌ماند.
جمع بندی این است که به فرض پدر و مادری که دارند برای دانش‌آموز هزینه می‌کنند و دانش‌آموزی که دارد تلاش می‌کند، چیزی یاد می‌گیرد که به درد دانشگاه، زندگی و حتی آخرت او هم نمی‌خورد، اما آزمون نهایی، چون تشریحی یاد می‌گیرد به درد معلومات، دانش و دانشگاه فرد می‌خورد. شاید این مستقیم به کلمه عدالت بازنگردد ولی همین که از هزینه‌ای که شده استفاده میشود، بی ارتباط با عدالت نیست. در موضوع آزمون نهایی با توجه به اینکه سؤالات تشریحی است، چطور قرار است عدالت در آن رعایت شود؟
بنده جلسات زیادی با معلمان مصحح و همینطور مدیران حوزه‌های تصحیح داشتیم، همگی تأکید داشتند و ما هم تأکید داریم که عموماً معلمان قشر متعهد جامعه ما هستند، اما مثلاً وقتی من مصحح با شما سال‌های مصحح آزمون هستیم و همدیگر را می‌شناسیم خیلی نمی‌توانم به شما بگویم که این سؤال را اشتباه تصحیح کرده‌ای و به فلان شیوه درست‌تر است یا مثلاً در فرض بعید ممکن است شما تصحیح کنید و من هم، چون به شما اطمینان دارم همان چیزی را که شما تصحیح کرده اید، قبول می‌کنم، فرض سوم هم این است که مثلاً کسی بگوید که شما مگر چقدر به من هزینه می‌دهید که ما این همه وقت برای تصحیح بگذاریم، نکته بعدی خطای هاله‌ای است، مثلاً دانش‌آموز سؤال یک و دو را بد جواب می‌دهد و در ذهن معلم این تصور ایجاد میشود که این دانش‌آموز، دانش‌آموز قوی نیست و معلم سؤال‌های سه، چهار، پنج و شش او را هم کمتر نمره دهد و این شناخت در نمره دادن ممکن است تأثیر بگذارد این‌ها فکت‌هایی است که در موضوع عدالت و کیفیت تأثیرگذار است.
راه‌حلی که برای این موضوعات براساس جلسات متعدد اندیشیده شده و قرار است در خرداد امسال اجرا شود، این است که فرآیند نظام تصحیح الکترونیکی و در بلند‌مدت هوشمند شود. الان هم به دلیل کمبود امکانات هوشمند نمی‌شود، در حالی که در کشور چین الان هوشمند است. هوشمند به چه شکلی است؟
یعنی سیستم تصحیح می‌کند، کلیدواژه‌های متعدد به سیستم می‌دهند و مبتنی بر آن تصحیح را انجام می‌دهد و دوستان سازمان سنجش دکتر پورعباس و بقیه قول دادند که بعداً در آزمون تشریحی و نهایی این کار انجام شود. زبان چینی سخت‌تر از زبان فارسی و وقتی آن‌ها توانستند قطعاً ما هم می‌توانیم ولی نمی‌توانیم به یکباره این کار را انجام دهیم، چون این کار باید کارشناسی شود و به شکل بلند‌مدت انجام میشود ولی در مورد الکترونیکی‌شدن الان قرار است انجام شود به این شکل که در آزمون نهایی وقتی دانش‌آموز امتحان داد سربرگ جدا میشود یک کد گذاشته و می‌رود در مرکز تصحیح و معلمان نمی‌فهمند که این دانش‌آموز چه کسی است. خب اینکه قبلاً هم بود.
بله بود، ولی الان وقتی کدگذاری شد، قرار شده همه مراکز اسکنر داشته‌باشند و همانجا اسکن شود، وقتی که اسکن شد، نرم افزار پاسخ به پاسخ برش می‌زند، چون دانش‌آموز هم قرار است در پاسخ‌نامه به تفکیک پاسخ دهد، بعد در سیستم به شکل رندوم این پاسخ‌ها پخش میشود و من موسوی می‌شوم مثلاً مسئول پاسخ به سؤال یک و شما مسئول سؤال دوم می‌شوید تا خطای هاله‌ای هم نداشته باشد و همینطور پاسخ‌های مختلف را هم به من می‌دهند، نکته بعدی اینکه پاسخ‌نامه‌ها در سیستم پخش میشود و کسی که تصحیح می‌کند ممکن است آزمون فردی در تهران یا فرد دیگری از اصفهان را تصحیح کند. بعد نمرات در سیستم ثبت میشود و اگر اختلافی در نمرات دو نفر مصحح باشد برای فرد سوم ارسال میشود و اگر دو نمره شبیه هم شد که همان قبول میشود و اگر نشد به کمیته خاص می‌رود. بر همین اساس سعی کردیم این فرآیند را راهبری کنیم تا این اتفاق بیفتد، چون ما دو هدف اساسی کیفیت و عدالت را داریم که اگر این اتفاق نیفتد، ما به این هدف نرسیده‌ایم.
با تمام این تلاشی که انجام‌شده هنوز رقابت شدید برای رتبه زیر ۳ هزار وجود دارد و مافیای کنکور دارد از آن‌ها ارتزاق می‌کند، هنوز معلم‌های کنکوری داریم که فقط روش تست به بچه‌ها آموزش می‌دهند و گزارش‌هایی که می‌رسد، نشان می‌دهد مافیای کنکور روش هایش را به روزرسانی کرده‌است.
واقعاً در خصوص این استرس رقابتی که می‌گوید ما مشکل داریم و آن زمانی که مصوبه کنکور را انجام دادیم این مسئله دیده بودیم ولی وقتی وارد فرآیند تصویب شدیم این مسئله تصویب نشد. مخصوصاً بچه‌های رشته تجربی با استرس بیشتری در این خصوص روبه‌رو هستند. دیده شده که طرف یک هفته یا دو هفته مانده با آزمون به یکباره می‌پاشد و حتی متوسل به قرص‌های مختلف میشود.
یک زمان شما آنچنان ظرفیت را پایین می‌آورید و تقاضا را شدید که ایجاد التهاب می‌کنید، در این شرایط فرقی ندارد که آزمون تشریحی بگیرید یا تستی، ظرفیت محدود است. مثلاً در حوزه پزشکی ظرفیت ما تا پارسال شبیه دهه ۶۰ بود در حالی که جمعیت چند برابر شده، بهداشت خیلی پیشرفت کرده، مردم بیشتر به پزشک و دارو رجوع می‌کنند، امکانات بیشتر شده، دانشگاه‌های علوم پزشکی نیز چندین برابر شده‌است، ولی ظرفیت ثابت مانده‌بود. در مورد حذف دروس عمومی از کنکور برخی معتقد هستند، با این اتفاق عملاً دیگر به آن بهایی داده نمی‌شود و دروس عمومی از جامعه کنار گذاشته‌می شود.
در مورد همه این مسائل بحث‌های کارشناسی شده مثلاً با معلمان زبان گفتگو می‌کردیم می‌گفت طرف در کنکور زبان انگلیسی را ۷۰ یا ۶۰ می‌زند، ولی وقتی می‌گوییم یک پاراگراف را ترجمه کن یا کمی صحبت کن نمی‌تواند یا مثلاً عربی را ۷۰، ۸۰ می‌زند یک صفحه قرآن نمی‌تواند بخواند. من به یاد دارم حتی سؤال دینی را که ما به بچه ۱۸ ساله می‌گوییم باید پاسخش را بدانی به یکی از طلبه‌های درس خارج دادم، گفت هر چهار تا این جواب‌ها که درست است. برای درس ادبیات هم خیلی از مدیران شاهد هستند وقتی به یک فردی که لیسانس گرفته می‌گوییم مثلاً درخواست کاریابی خود را هم بنویس، نمی‌تواند یک نیم صفحه درخواست بنویسد، چون این مهارت‌ها در دانشگاه شکل نمی‌گیرد و در مدرسه شکل می‌گیرد، ولی او فقط می‌خواهد در کنکور قبول شود و برای آن باید فقط مهارت تست‌زنی داشته باشد. من به یاد دارم وقتی همین دلایل را در جلسه شورا که آقای دکتر حداد عادل هم بودند گفته شد، ایشان که داعیه دار زبان فارسی هستند و خیلی هم روی آن عرق دارد، به شدت از این موضوع استقبال کرد. الان هم دروس عمومی حذف نشده از آزمون تخصصی حذف شده و به آزمون نهایی آمده‌است. خب قبلاً هم در آزمون نهایی بود.
بود، اما تأثیری نداشت، ولی الان تأثیر آن را در آزمون نهایی گذاشته و گفته ایم اگر اینجا خوب یاد نگیری نمی‌توانی در نهایت از آن استفاده کنی. بعد هم ما می‌خواهیم فرد فقط یاد بگیرد، این چهار درس پایه‌ای است و وقتی تشریحی یاد گرفت، ما به او امتیاز می‌دهیم و در رتبه کنکور آن تأثیر خواهد داشت.
در مجموع نهایتاً به دنبال این هستیم که کلاً آزمون تستی حذف شود، ولی الان که این ظرفیت وجود ندارد، باید آزمون نهایی را توسعه دهیم و به مرحله لازم برسد و کنکور هم به دست دانشگاه‌ها باشد و پذیرش غیرمتمرکز شود. برای حل این موضوع ما فعلاً روش پلکانی را در نظر گرفته‌ایم. گفته ایم فعلاً دروس عمومی بیاید ببینیم آموزش و پرورش چند مرده حلاج است و اگر توانست به خوبی انجام دهد، آرام آرام دروس تخصصی را هم حذف می‌کنیم.
