روزنامه خراسان
1402/01/20
همنشینی حافظ و مولوی در«روایت فتح»آوینی
سی سال از شهادت «سید شهیدان اهل قلم» می‌گذرد. سید مرتضی آوینی، کارگردان و مستندسازی بود که با ادبیات و شعر فارسی پیوند خورده بود. رد پای ادب‌دوستی‌ِ شهید آوینی در نوشته‌ها، مستندها و به ویژه گفتار متن‌های او در مجموعه «روایت فتح» کاملاً احساس میشود. او از ادبیات فارسی، به‌ویژه متون عرفانی و آثار حافظ و مولانا تأثیر پذیرفته بود و از این جهت، شهید آوینی را می‌توان یک فیلم ساز ادیب دانست که نگاهش به دنیای تصویر، از دریچه ادبیات و عرفان می‌گذشت. به مناسبت سالروز شهادت سید مرتضی آوینی که به نام روز هنر انقلاب اسلامی شناخته میشود، از تأثیرپذیری این فیلم ساز و نویسنده از ادبیات فارسی نوشته‌ایم. راه طی شده، از معماری تا فیلم سازی و نویسندگی سید مرتضی آوینی متولد 21 شهریور 1326 در شهرری بود و در 20 فروردین ماه 1372 در فکه به شهادت رسید. او اگرچه در دانشگاه در رشته معماری به تحصیل پرداخت، اما چند سال پس از انقلاب به فیلم سازی گرایش پیدا کرد. از نخستین آثار او در گروه جهاد می‌توان به مجموعه «شش‌روز در ترکمن‌صحرا »،«سیل خوزستان»، و مجموعه مستند «خان‌گَزیده‌ها» اشاره کرد. آوینی درباره تفکرات دوران جوانی‌اش می‌نویسد: «تصور نکنید که من با زندگی به سبک و سیاق متظاهران به روشنفکری ناآشنا هستم. خیر. من از یک «راه طی‌شده» با شما حرف می‌زنم. من هم سال‌های سال در یکی از دانشکده‌های هنری درس خوانده‌ام. به شب‌های شعر و گالری‌های نقاشی رفته‌ام و موسیقی کلاسیک گوش داده‌ام». شهید آوینی از دوران نوجوانی و جوانی به ادبیات علاقه‌مند شد و اشعار شاعرانی مانند احمد شاملو، مهدی اخوان‌ثالث و فروغ فرخزاد را می‌خواند؛ علاقه او به ادبیات بعدها رنگ دیگری به خود گرفت و او را به سمت ادبیات عرفانی و آثار بزرگانی مانند حافظ و مولانا سوق داد. متن‌های «روایت فتح» و جریان‌سازی در ادبیات دفاع مقدس خیلی از ما صدای گرم و آشنایش را در مجموعه مستندهای «روایت فتح» که از رشادت‌ها و فداکاری‌های رزمندگان اسلام در هشت سال دفاع مقدس می‌گفت، به یاد می‌آوریم؛ روایت‌های اثرگذار و خلاقانه‌ای که تنها می‌توانست از قلم ادیبانه آوینی تراوش کند. ذوق و طبع لطیف شاعرانه در همه متن‌های «روایت فتح» احساس میشود؛ انگار که در حال شنیدن یک قطعه ادبی هستید. نوشته‌های این مجموعه را می‌توان نوعی جریان‌سازی در ادبیات دفاع مقدس هم دانست؛ چرا که بسیاری از هنرمندان و نویسندگان بعدها از سبک نگارش آوینی در این مجموعه تأثیر پذیرفتند. متن گفتارهای مستندهای «روایت فتح» در کتابی به نام «گنجینه آسمانی» در 456 صفحه منتشر شده‌است: «غروب نزدیک میشود و تو گویی تقدیر زمین از همین حاشیه اروندرود است که تعیین می‌گردد. و مگر به راستی جز این است؟ بچه‌ها، آماده و مسلح، با کوله‌پشتی و پتو و جلیقه‌های نجات، در میان نخلستان‌های حاشیه اروند، آخرین ساعات روز را به سوی پایان خوش انتظار طی می‌کنند». یکی دیگر از آثار شهید آوینی که نوشته‌ها و دیدگاه‌های او را درباره ادبیات و فرهنگ دربرمی‌گیرد، مجموعه مقالات «رستاخیز جان» است که در سال‌های 1368 تا 1371 نوشته شده‌است. مقاله‌های بخش نخست این کتاب به ادبیات و زبان فارسی اختصاص دارد. رد پای مثنوی و دیوان حافظ در آثار آوینی در شماره اول فصلنامه «متن‌شناسی حکمی و عرفانی» مقاله‌ای با عنوان «بررسی چهره عرفانی ادبیات دفاع مقدس در گنجینه آسمانی سیدمرتضی آوینی» منتشر شده که به نکات جالبی درباره تأثیرپذیری شهید آوینی از ادبیات عرفانی فارسی و آثار بزرگانی مانند مولانا و حافظ اشاره کرده است. این مقاله میزان و نحوۀ تأثیرپذیری آوینی از بن‌مایه‌های عرفانی مانند ولایت، رازداری، ذکر و ریاضت در متونی مانند مثنوی، کلیات شمس و دیوان حافظ و ... را بررسی می کند و با توجه به بسامد بالای این اصطلاحات نتیجه می‌گیرد که آوینی برای توصیف مشاهدات خود از جنگ، از مضامین عرفانی کلاسیک، به‌خصوص اشعار مولانا و حافظ تأثیرپذیرفته و به این مفاهیم جنبه‌ای پویا و زنده داده و آن ها را در اثرِ خود با صورت بندیِ معاصر و نو به‌کار گرفته است. در این مقاله آمده است: «کتاب گنجینه آسمانی در ادبیات دفاع مقدس متنی عرفانی به حساب می‌آید و ریشه در ادبیات کلاسیک غنی فارسی دارد و با توجه به وجود بن‌مایه‌های عرفانی دیگر مانند توکل، یقین، عشق، ایثار، ولایت، شهادت، تجلی، غفلت، توبه و ... تلاش می‌کند فرهنگ عرفانی شیعی را در جبهه‌های جنگ، به عنوان یک گفتمان مسلط، بگستراند و تثبیت کند. آن‌چنان که می‌توان گفت کتاب گنجینۀ آسمانی بر ادبیات غنی و عرفانی ایران اسلامی در جهان معاصر استوار است و متنی عرفانی در ادبیات معاصر به‌حساب می‌آید». برای نمونه به ذکر یک مورد از تأثیرپذیری شهید آوینی از مثنوی معنوی اشاره می‌کنیم: «آوینی نیز همچون مولانا، ولایت را مانند خورشیدی می‌داند که می‌تواند روشنگر مسیر باشد و رزمندگان در پناه این خورشید به پیروزی می‌رسند؛ «هرچند جهاد فی سبیل ا... بهترین عرصه پرورش کمالات انسانی است، اما خود از خورشید ولایت نور می‌گیرد. آنان که دیروز اهل جهاد بودند، امروز هرچند در تبعیت از مقام ولایت، اهل صبر و صلاح‌اند، اما برکات خفیه جهاد را از یاد نبرده‌اند» (آوینی،1393: 364). مولانا در دفتر ششم مثنوی در تفسیر سخن پیامبر (ص) که فرمودند: من کنت مولاه فهذا علی مولاه، او را آزاد کننده بشریت از بند بندگی معرفی می‌کند: زین سبب پیغمبر با اجتهاد/ نام خود و ان علی مولا نهاد/ گفت هر کو را منم مولا و دوست/ ابن عم من علی مولای اوست/ کیست مولا آن که آزادت کند/ بند رقیّت ز پایت برکند».
سایر اخبار این روزنامه
خشم «سیا» از آشتی عربستان با ایران
باشگاه 50 میلیاردی‌های سینمای ایران
«ناسا» نیازمند بازسازی
جوابیه وزارت صنعت، معدن و تجارت به گزارش خراسان
تحولات بزرگ در شبکه جهانی
وجوه متمایز نبرد رمضان ۱۴۴۴
اما و اگرهای بزرگ ترین طرح نظام سلامت
قاری ایرانی برنده جایزه بزرگ عربستان
همنشینی حافظ و مولوی در«روایت فتح»آوینی
شب قدر آمده تا قدرِ دلِ خویش بدانی
کاهش نرخ ماندگاری در سایه نبود سند جامع گردشگری
زورگیران طعمه خود را کشتند!
سونامی ناباروری در جهان
