ملیحه محمودخواه- یکی از مهم‌ترین گونه‌های حیات‌وحش در ایران و جهان پلنگ است. این گربه‌سان بزرگ نقش مهمی در محیط‌زیست ایران و با حفظ تعادل در سلسله غذایی و کنترل تعداد جمعیت سایر جانوران نقش مهمی در اکوسیستم جانوری ایفا می‌کند. از سوی دیگر، پلنگ به عنوان نماد فرهنگی در کشور ما به شمار می‌رود و اهمیت فرهنگی بالایی دارد.
اما ماجرا اینجاست که در غفلت سازمان‌های متولی در چند ماه گذشته به طور میانگین هر هفته یک پلنگ تلف شده و این خبر در سیل اخبار متنوع سیاسی و اجتماعی جایی برای جولان پیدا نکرده و همیشه در حاشیه مانده است.

طبق آماری که سازمان محیط‌زیست پیش از این منتشر کرده، در سرزمین‌هایی که پلنگ ایرانی زندگی می‌کند، افزون بر 871 تا 1290 قلاده برآورد شده است.
۵۵۰ تا ۸۵۰ قلاده در ایران (براساس تخمین سال ۲۰۰۲) و ۲۰۰ تا ۳۰۰ قلاده در افغانستان، ۷۸ تا ۹۰ قلاده در ترکمنستان، حداکثر ۱۰ تا ۱۳ قلاده در ارمنستان، حداکثر ۱۰ تا ۱۳ قلاده در آذربایجان، ۳ تا ۴ قلاده در قَرَه‌باغ، حداکثر ۵ قلاده در گرجستان، حداکثر ۱۰ قلاده در قفقاز شمالی فدراسیون روسیه و حداکثر ۵ قلاده پلنگ در ترکیه هستند که با توجه به وضعیت تحریم و تغییر و تحولات سیاسی در منطقه می‌توان این رقم را خیلی کمتر دانست و خطر انقراض این گونه با ارزش حیات‌وحش را در وضعیت خطر بیشتری متصور شد.
نکته مهم درخصوص پلنگ ایرانی این است که متاسفانه این گربه‌سان جزو جانوران در معرض انقراض قرار دارد و در صورت انقراض این گونه باارزش محیط‌زیست مشخص نیست که چه اتفاقی برای اکوسیستم حیات‌وحش در ایران می‌افتد، در واقع می‌توان گفت با ادامه وضعیت موجود، پلنگ ایرانی به سرنوشت یوزپلنگ ایران نزدیک می‌شود.

اگرچه تحریم‌ها قطعا علت اصلی مشکلات زیست‌محیطی ایران نیستند، اما تاثیر غیرقابل‌انکاری بر محیط‌زیست ایران داشته‌اند. محدودکردن دسترسی کشور به فناوری، خدمات و دانش، مسدودکردن کمک‌های بین‌المللی محیط‌زیست و افزایش شدت استفاده از منابع طبیعی برای مدیریت اقتصاد باعث تاثیرات منفی بر حیات‌وحش ایران شده است. تحریم‌ها عملا رشد اقتصادی ایران و توانایی آن را برای جداکردن اقتصاد خود از منابع طبیعی محدود کرده و در نتیجه نقش منابع طبیعی را در اقتصاد سیاسی ایران افزایش داده است.
ایمان معماریان، دامپزشک و کارشناس حوزه محیط‌زیست، در این‌خصوص به «شهروند» توضیح می‌دهد پلنگ ایرانی بزرگ‌ترین زیر گونه پلنگ در دنیا به شمار می‌رود که در عراق، افغانستان، گرجستان، تاجیکستان و ترکیه دیده شده، اما زیستگاه اصلی آن در ایران است.
او به گزارش‌های سازمان IUS اشاره می‌کند و می‌گوید: «طبق گزارش این سازمان، این گونه جانوری در خطر انقراض قرار داشته و در حال حاضر یک مرحله قبل از یوزپلنگ قرار دارد و اگر شرایطش همین‌گونه ادامه پیدا کند، قطعا به سرنوشت یوزپلنگ ایرانی گرفتار خواهد شد.
او معتقد است که به طور قطع توسعه راه‌ها در مناطق روستایی و به‌ویژه در مناطق شکننده کوهستانی بدون ارزیابی کامل اثرات زیست‌محیطی، چالش جدی بقای جمعیت پلنگ در سراسر کشور است. ارتقای فرصت‌های آموزشی به عنوان راهی برای افزایش مشارکت مردم روستایی و محلی در آموزش‌های زیست‌محیطی و افزایش آگاهی آنان نسبت به ارزش و اهمیت حیات‌وحش ضروری است، زیرا مهم‌ترین دلیل تلف‌شدن این گونه جانوری تعارض بین انسان و پلنگ است. انسان‌ها در سال‌های گذشته به دلیل ساخت‌وسازهای زیاد به محدوده زندگی پلنگ ورود پیدا کرده‌اند که این امر سبب شده پلنگ‌ها برای تامین غذا به روستاها وارد شوند و گاها به دام‌ها آسیب برسانند، همین دلیلی می‌شود تا برخی روستاییان برای انتقام‌گرفتن از این گربه‌سان برایشان دام پهن کنند و آنها را بکشند. این در حالی است که این انسان است که وارد قلمرو این جانوران شده و حیات آنها را به خطر انداخته است.
معماریان توضیح می‌دهد که از بین رفتن زیستگاه، کم‌شدن شکار، اشغال زیستگاه، تغییر کاربری اراضی و تخریب زیستگاه‌های آنها، آتش‌سوزی‌های عمدی و تصادفی، تصادفات با خودروها و جاده‌سازی‌های نامناسب، همچنین، کمبود غذا و تغذیه نامناسب نیز می‌تواند عامل مرگ پلنگ باشد. معدن‌کاری‌هایی که در جای‌جای زیستگاه این جانور انجام شده دلیلی بر از بین رفتن این نوع پلنگ با ارزش شده است.
مردم محلی باید از مزایای حفاظت از گوشتخواران بزرگ آگاه باشند. در این میان لازم است تفاهم متقابلی بین اداره محیط‌زیست و پلیس راهنمایی‌ورانندگی ایران ایجاد شود تا علاوه بر نصب دوربین‌های کنترل سرعت و گذرگاه حیات‌وحش، محدودیت‌های سرعت بیشتری در مناطق حفاظت‌شده و جاده‌هایی که از نزدیک این مناطق عبور می‌کنند، اعمال شود.
او بر این باور است که در مورد پلنگ ایرانی برخلاف اتفاقی که برای یوزپلنگ افتاده، مطالعات جامع و کاملی صورت نگرفته است و هنوز مشخص نیست در چه مناطق و زیستگاه‌هایی دقیقا چه خطراتی پلنگ‌های آن منطقه را تهدید و پلنگ را با خطر جدی مواجه می‌کند. در واقع مطالعات در این حوزه بسیار کم است که تیر پیکان انتقاد نیز به سمت سازمان محیط‌زیست نشانه می‌رود، زیرا این سازمان نه توانش را دارد و نه اراده‌ای برای حل این ماجرا.
اهمیت پلنگ ایران برای محیط‌زیست ایران و حتی جهان
او معتقد است برای حل این معضل محیط‌زیستی به پیش‌مطالعه نیاز است تا خطرات زیرساختی مشخص شود و برنامه‌ریزی برای آن صورت گیرد.
معماریان بر این موضوع تاکید دارد که پلنگ ایران یکی از گونه‌های حیات‌وحش مهم در جهان و دارای اهمیت بسیار زیادی در چرخه محیط‌زیست ایران و جهان است. این حیوان با نقش مهمش در برقراری تعادل در سلسله غذایی، کنترل جمعیت سایر حیوانات و پایداری بوم‌شناسی مناطق خود، به عنوان یک ارگانیسم بسیار حیاتی در اکوسیستم‌ها شناخته شده است. همچنین، پلنگ ایران به عنوان یک نماد فرهنگی و تاریخی برای مردم ایران و جهان، از اهمیت فرهنگی و تحقیقاتی بالایی برخوردار است. از این‌رو، حفاظت از پلنگ ایران و حفظ زیستگاه‌های آن، به عنوان یک وظیفه مشترک بین دولت‌ها، سازمان‌های محیط‌زیستی و جامعه جهانی به شمار می‌آید.
او معتقد است برای حفاظت از پلنگ ایران، راهکارهای دولتی باید شامل اقداماتی مانند تشویق به کاهش شکار غیرمجاز و کمک به رعایت قوانین حفاظت از حیات‌وحش، توسعه برنامه‌های حفاظت از محیط‌زیست و زیستگاه‌های پلنگ، بهبود و ساخت جاده‌های جدید با توجه به شرایط زیست‌محیطی، توسعه کارگاه‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی به جامعه درخصوص حفاظت از پلنگ و ارتقای اطلاعات عمومی درباره این حیوان، به منظور کمک به پایداری بوم‌شناسی مناطق پلنگ باشد، همچنین تحقیقات علمی و مانیتورینگ پلنگ‌ها نیز باید برای بهبود حفاظت و مدیریت آنها انجام شود.

دکتر میثم محبی، کارشناس حیات‌وحش و دامپزشک، نیز به «شهروند» توضیح می‌دهد که یکی از مهم‌ترین دلایل مرگ پلنگ‌ها کشتن پیشگیرانه یا تلافی‌جویانه است. وقتی پلنگی به یک روستا حمله کرده و چندین رأس گوسفند را می‌خورد، اصولا عاملی می‌شود که روستاییان دست به انتقام از آنها بزنند. علاوه بر این، کاهش طعمه و تصادفات جاده‌ای از تهدیدات مهم هستند. حدود ۷۶درصد از مرگ‌ومیرهای غیرطبیعی پلنگ به شکار غیرقانونی و باقی به تصادفات جاده‌ای برمی‌گردد. تکه‌تکه‌شدن زیستگاه به دلیل توسعه و تحولات انسانی در ارتفاعات پایین‌تر که باعث قطع ارتباط زیستگاهی شده و جمعیت‌های پلنگ ایرانی را تهدید می‌کند. این مسأله در بخش‌های مرکزی ایران مانند مناطق حفاظت‌شده در اصفهان، استان‌های مرکزی و یزد که محدوده‌های کوهستانی به‌طور طبیعی تکه‌تکه شده و با وجود گونه‌های طعمه، پلنگ به صورت محلی منقرض یا در تعداد بسیار اندک حضور دارد، اهمیت ویژه‌ای دارد. از این‌رو به نظر می‌رسد تغییر اقلیم در دهه‌های آینده با کوچک‌کردن زیستگاه این گونه می‌تواند چالشی جدی برای پلنگ‌ها باشد.
محبی بر این موضوع تاکید دارد که در حال حاضر پلنگ‌ها نیز مانند یوزپلنگ‌ها در خطر انقراض قرار دارند و اگر جوامع روستایی برای حفاظت از این گونه جانوری آموزش نبینند قطعا ماجرای یوزپلنگ تکرار می‌شود. علاوه بر این، کاهش تعارضات انسان و پلنگ در این محدوده می‌‌تواند باعث کاهش مرگ‌ومیر پلنگ شود و حسن نیت مردم محلی برای حفاظت از این گونه در معرض خطر را تضمین کند.