روزنامه وطن امروز
1402/01/28
جنگ ژنرال‌ها
گروه بین‌الملل: درگیری‌های مسلحانه بین 2 جناح ارتش در سودان به نوعی سایه جنگ داخلی را در این کشور تقویت کرده است که نشان می‌دهد صحنه جدیدی را در سودان شاهد خواهیم بود.صبح روز شنبه نیروهای «واکنش سریع ارتش سودان» به رهبری محمد حمدان دقلو به مقرهای نظامی ارتش این کشور و فرودگاه، رادیو و تلویزیون سودان حمله و نیروهای ارتش به فرماندهی عبدالفتاح البرهان را دستگیر کردند. هر دو طرف درگیری اعلام کردند مواضع خود را در اختیار دارند و طرف مقابل عقب‌نشینی کرده است. دقلو در گفت‌وگو با الجزیره اعلام کرد قصد دارد برهان را دستگیر کند و به عدالت بسپارد. برهان هم در گفت‌وگو با شبکه قطری الجزیره تأکید کرده است که نیروهای ارتش سودان بر کل کشور مسلط هستند و بزودی شورش دقلو به پایان خواهد رسید. این درگیری در ادامه گسترش یافت و به مقر فرماندهی ارتش و اطراف فرودگاه خارطوم نیز کشیده شد و نیروهای واکنش سریع به فرماندهی سرلشکر «محمد حمدان دقلو» مشهور به حمیدتی چند پل مهم روی رودخانه نیل را بستند تا غرب خارطوم را که مقر فرماندهی ارتش و کاخ ریاست جمهوری است از منطقه شرق (مقر فرماندهی نیروهای واکنش سریع) جدا کنند. اختلاف میان ژنرال برهان و سرلشکر حمیدتی از زمانی علنی شد که گروه‌های سیاسی با نظامیان به رهبری ژنرال برهان توافقنامه سیاسی (توافقنامه چارچوب) امضا کردند. بر اساس این توافقنامه، نظامیان صحنه سیاست را ترک و قدرت را به یک دولت مدنی واگذار خواهند کرد. همچنین تمام گروه‌های مسلح از جمله نیروهای واکنش سریع در ارتش ادغام می‌شوند و ارتش ملی و حرفه‌ای سودان تشکیل و تحت نظارت دولت مدنی فعالیت خواهد کرد و ساختار نظامی و امنیتی سودان اصلاح خواهد شد. توافقنامه سیاسی (چارچوب) پاییز گذشته به امضای احزاب سیاسی و نظامیان سودانی رسید و ژنرال برهان و سرلشکر حمیدتی از روند سیاسی برای پایان دادن به بحران داخلی سودان حمایت کردند و قرار شد پس از بحث و بررسی درباره اصلاح ساختار نظامی و امنیتی، چگونگی تشکیل دولت مدنی در دوره انتقالی و مدت آن، مرحله نهایی توافقنامه روند سیاسی با حضور بازیگران داخلی و نمایندگان مجامع بین‌المللی و کشورهای منطقه امضا شود اما این توافقنامه به‌دلیل تداوم اختلاف فرمانده ارتش با فرمانده نیروهای واکنش سریع تاکنون امضا نشده است. مرحله سوم در روابط میان البرهان و حمیدتی، مدت کوتاهی پس از کودتای طراحی‌شده توسط این دو علیه دولت غیرنظامی در اکتبر 2021 آغاز شد. در این زمان البرهان نیروهای حکومت البشیر را به مناصب حساس حکومتی بازگرداند که این امر مورد اعتراض حمیدتی قرار گرفت و اسلامگرایان آن را اقدامی خائنانه دانستند. اختلاف‌ها میان این دو نفر در مواضع سیاسی به‌تدریج گسترده شد و گاهی اوقات به صورت غیرمستقیم و بعضا نیز مستقیما در اظهارات‌شان نمایان شد. با این حال، شکست کودتای اکتبر در تشکیل دولت برای بیش از یک سال و وخامت اوضاع اقتصادی و امنیتی در سودان، احزاب نظامی و غیرنظامی را بر آن داشت دسامبر 2022 توافقنامه چارچوبی را امضا کنند. این توافقنامه چارچوبی مورد استقبال گسترده مردم و احزاب مهم و موثر جامعه بین‌المللی و منطقه‌ای قرار گرفت. اگرچه البرهان و حمیدتی این توافقنامه را امضا کردند که انتقال قدرت به غیرنظامیان و بازگشت نظامیان به پادگان‌های خود را فراهم می‌کرد اما در این میان اختلافات جدید و شدیدتری میان ارتش و نیروهای واکنش سریع بر سر اجرای یکی از بندهای توافقنامه چارچوبی مربوط به اصلاحات نظامی و ادغام نیروهای واکنش سریع در ارتش به وجود آمد. دو طرف پیرامون برخی موضوعات که مهم‌ترین‌شان ریاست هیات فرماندهی واحد جدید بود، اختلاف پیدا کردند. در حالی که حمیدتی خواستار ریاست این هیات توسط رئیس حکومت غیرنظامی آینده سودان بود، البرهان تصمیم گرفت فرمانده ارتش، این هیات را ریاست کند. حمیدتی همچنین خواستار برکناری افسران طرفدار اسلامگرایان از ارتش و در عین حال ادغام نیروهای خود در ارتش شد. به این ترتیب اختلافات بر سر توافقنامه چارچوبی شدت گرفت و به جدال‌های لفظی و اتهامات حامل تهدید میان دو نفر تبدیل شد که به عقب‌نشینی ارتش و نیروهای نظامی سودان از میدان اصلاحات امنیتی و نظامی ختم شد. به دنبال شکست کمیته‌های فنی تشکیل‌شده توسط دو طرف در توافقنامه بر سر بازه زمانی لازم برای ادغام نیروهای واکنش سریع، جدال‌های لفظی بین البرهان و حمیدتی علنی‌تر و واضح‌تر شد. ارتش سودان معتقد است این ادغام باید ظرف 3 سال انجام شود، در حالی که نیروهای واکنش سریع اصرار دارد این بازه زمانی کمتر از 10 سال نباشد و کمیته‌ها نیز درباره فرماندهی و کنترل نیروها به توافق نرسیدند. در حالی که ارتش به فرماندهی البرهان، اصرار دارد فرماندهی نظامی را بر عهده داشته باشد اما نیروهای واکنش سریع اصرار دارند فرماندهی نیروهای نظامی به رئیس دولت غیرنظامی منتقل شود. بحران در فرودگاه شهر مروی در نزدیکی پایگاه هوایی ارتش سودان با استقرار نیروهای واکنش سریع توسط تعداد زیادی خودرو و سرباز در نزدیکی پایگاه نظامی بالا گرفت با گمان اینکه حمیدتی این نیروها را برای دفاع از خود بسیج کرده تا از فرودگاه علیه نیروهایش استفاده نشود. پیش از این منابعی به الشرق‌الاوسط اعلام کرده بودند طرف‌های درگیر در سودان به توافقی بر سر پایان بحران کشور رسیده بودند. دو طرف درگیر در سودان از سوی برخی کشورهای منطقه‌ای و جهانی حمایت می‌شوند. برهان مورد حمایت عربستان و آمریکاست و دقلو هم از حمایت امارات و روسیه برخوردار است. نکته جالب دیگر اینکه هر دو ژنرال سودانی از عادی‌سازی با اسرائیل حمایت می‌کنند. عمرالبشیر روابط بسیار خوبی با روسیه و چین داشت تا اینکه کودتای سال 2019 رخ داد. روسیه با آگاهی از موقعیت فوق‌العاده کشور سودان همچنین تأکید بر سردی رابطه واشنگتن - خارطوم، در پی افزایش نفوذ خود در این کشور است. بندر بورت سودان از بنادر راهبردی در دریای سرخ و زمین رقابت‌های نظامی روسیه و آمریکاست که در توافقات میان خارطوم - مسکو همواره بر ایجاد مراکز مشترک لجستیکی نظامی - دریایی در آن تأکید شده است. اما کودتای سال ۲۰۱۹ که در جریان آن عمر البشیر قدرت را به دولت انتقالی که ائتلافی از افراد نظامی و غیرنظامی بود واگذار کرد، باعث چرخش محسوس سیاست خارجی این کشور به‌سمت غرب شد. بهبود شرایط اقتصادی و آرام‌کردن فضای داخلی از دلایل این تغییر مسیر عنوان میشود که به‌رسمیت‌شناختن موجودیت اسرائیل و تعلیق قرارداد تأسیس پایگاه نظامی روسیه در بندر بورت از نشانه‌های آن بود. کودتای اخیر که به نظر می‌رسد در جریان آن، دوباره نظامیان بر قدرت مسلط شوند، برای روسیه مثبت قلمداد میشود، زیرا ارتشیان این کشور که اکثر قریب به اتفاق آنها تحت تحریم و تعقیب نهادهای بین‌المللی هستند، برای تأمین مقاصد نظامی و جنگی خود، همچنین سرکوب شورش‌ها و ناآرامی‌های مردمی، به حمایت تسلیحاتی روسیه نیاز دارند. تعمیق روابط روسیه و سودان می‌تواند به ابزاری برای فشار هر دو کشور بر ایالات متحده آمریکا تبدیل شود. در طرف دیگر، چین نیز گزینه مناسب دولت نظامی این کشور برای فاصله گرفتن سودان از بحران اقتصادی و انزوای بین‌المللی است. در مقابل، پکن نیز از این رابطه سود خواهد برد. دولتمردان چینی با تأکید بر اصل بی‌طرفی و عدم دخالت در امور داخلی کشورهای متحد خود، از طریق اعطای وام‌ها و کمک‌های بلاعوض، نفوذ خود را در آفریقا گسترش می‌دهند. سودان با آگاهی از این اصول، همواره از برقراری رابطه با چین استقبال می‌کند، به‌طوری که پکن به دومین شریک اقتصادی و نظامی این کشور طی دهه اخیر تبدیل شده است. در پایان ذکر این نکته ضروری است که چین و روسیه با توجه به موقعیت مهم سودان در منطقه همواره از آن برای کاهش نفوذ آمریکا و متحدانش در آفریقا و خاورمیانه استفاده و همواره با جریان‌های غرب‌گرا در این کشور مخالفت می‌کنند. به نظر می‌رسد با وقوع کودتا و روی‌کار آمدن دوباره نظامیان، روسیه و چین حضور پررنگ‌تری در این کشور داشته باشند.
