روزنامه خراسان
1402/02/05
کشتی در خاک، آفتاب و باران
کشتی باچوخه یکی از قدیمی‌‌ترین و پرطرفدارترین ورزش‌های سنتی و بومی ایران است که خاستگاه اصلی آن، نواحی شمالی خراسان به شمار می‌رود. این کشتی سنتی به‌عنوان میراثی معنوی در فهرست آثار ملی میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده و آیینی است که برگزاری آن هرساله در ۱۴ فروردین، ده‌ها هزار نفر از علاقه‌مندان از سراسر کشور را به گود زینل‌خان اسفراین می‌کشاند، اما امسال به دلیل تقارن با ماه مبارک رمضان، این رویداد با حضور چشمگیر چوخه‌کاران و تماشاگران در روز دوم تعطیلات عید فطر برگزار شد. این دوره از مسابقات با حضور بیش از 375 چوخه‌کار از سراسر کشور با شور و حال وصف نشدنی و حضور خیل تماشاگران برگزار شد. کشتی باچوخه از گذشته خاستگاه کشتی‌گیران بنامی بوده و از این رشته پرطرفدار و زیبا، قهرمانان بزرگی به پا خاستند و در جهان هم سرآمد همه دلاوران شدند. این رشته ورزشی یکی از بارزترین ویژگی‌های فرهنگی اجتماعی و بومی محلی خراسان بزرگ به ویژه منطقه شمال خراسان است و در این منطقه کشتی باچوخه نه تنها به عنوان یک ورزش بلکه به عنوان یک آیین فرهنگی پهلوانی در تمام شئونات و زندگی مردم جریان دارد. شهرستان ۱۲۷ هزار نفری اسفراین در ۶۰ کیلومتری جنوب شرقی بجنورد مهد کشتی باچوخه است و تاکنون پهلوانان و قهرمانان زیادی از این خطه برای کشور در میادین ملی و بین‌المللی افتخارآفرینی کرده‌اند. مسابقات امسال با حضور 375 چوخه‌کار در ۵ وزن برگزار شد که در پایان این رقابت‌ها غلام نجاری در وزن ۶۶ کیلوگرم، حامد قربانی در وزن ۷۴ کیلوگرم، امید تیزتک در وزن ۸۴ کیلوگرم، بهزاد اعتمادی در وزن ۹۶ کیلوگرم و محمد تیموری در وزن ۹۶+ کیلوگرم به مقام قهرمانی رسیدند. به بهانه برگزاری این دوره از مسابقات و در پرونده امروز زندگی سلام از آداب و رسوم این رشته، نقش کشتی باچوخه در ورزش قهرمانی و ... خواهیم گفت. همچنین با «هادی عامل» گزارشگری که امسال همانند دوره‌های گذشته از نزدیک شاهد و راوی این مسابقات بوده است، صحبت کردیم.کشتی بدون کفش روی خاک با جایزه کله قند
آن چه باید درباره تاریخچه، آداب و رسوم، قوانین و مقررات کشتی باچوخه بدانید
«چوخه» در اصل واژه‌ای کردی است و به معنی جامه کوتاهی است که کشتی‌گیران آن را با شال سفیدرنگی محکم می‌بندند. چون این ورزش از قدیم بین مردم شمال خراسان مرسوم بوده به آن کشتی باچوخه می‌گویند. لباس چوخه در آن روزگار مقاوم‌ترین لباس عشایر کرد شمال خراسان بوده به‌طوری که هیچ پارچه دیگری مثل پارچه چوخه در مبارزه کشتی‌گیران دوام نمی‌آورده است. مسابقه کشتی باچوخه در اصل رقابتی بدون مدت زمانی مشخص بوده و فردی در آن پیروز میدان میشود که بتواند ۳ بار پشت یا شانه‌های حریفش را به زمین برساند، اما مسابقه‌های امروزی این رشته در وقت ۱۰ (یا 8) دقیقه‌ای برگزار میشود که اگر در پایان پیروزی نداشته باشد، سرنوشت برنده به وقت اضافی ۵ دقیقه‌ای کشیده میشود. گاهی در صورت تساوی دو ورزشکار وزن‌کشی می شود و هرکدام از حریفان سبک‌تر باشد برنده مسابقه اعلام میشود. کم‌کاری و فرارکردن، اجرای فنون غیرمجاز مانند گرفتن گردن با دو دست، مچ دست حریف را گرفتن و نگه داشتن و ضربه زدن عمدی به حریف خطا محسوب میشود. چوخه‌کاران در چهار وزن ۷۰، ۸۰، ۹۰ و بالای ۹۵ کیلوگرم به مصاف یکدیگر می‌روند. گاهی در وزن‌های ۶۵، ۷۵، ۸۵ و ۸۵+ کیلوگرم هم رقابت میان شرکت‌کنندگان برگزار میشود. کشتی‌گیران آستین‌ها را تا آرنج بالا می‌زنند، شالی پارچه‌ای به کمر می‌بندند و دامن‌های چوخه را برای آن که مانع فعالیت نشود برمی‌گردانند و زیر کمربند محکم می‌کنند. شلوار را هم تا زانو بالا می‌زنند و با پاهای برهنه کشتی می‌گیرند. چون یکی از فنون رایج در کشتی باچوخه «پیچیدن» است که از انگشتان پا استفاده میشود، پوشیدن کفش هم ممنوع است.
شروع مسابقه با نوای دهل و سرنا
کشتی باچوخه از قدیم معمولا در دل طبیعت و محیط‌های باز برگزار می‌شده است. میدان کشتی ۱۰ در ۱۰ یا 12 در 12 مترمربع است، اما مسابقات کشتی باچوخه در قدیم روی تشک در سرای خان‌ها، عروسی‌ها، روز عید فطر و 13 و ۱۴ فروردین برگزار می‌شده است. امروزه کشتی روی خاک نرم یا چمن و با حضور انبوه تماشاگرانی از زن و مرد و پیر و جوان برگزار میشود. مسابقه با نوای دهل و سرنا که همان ریتم جنگ است، آغاز میشود. این بانگ برای خبردادن کشتی است و از مردم می‌خواهد که جمع شوند و به تماشای کشتی بنشینند. با نواختن دهل و سرنا (زورنه) توسط بخشی‌ها، کشتی‌گیران دور میدان کشتی به حرکت در می‌آیند و خود را گرم می‌کنند و برای مسابقه آماده می‌شوند.
جوایزی که نماد زندگی روستایی است
به طور سنتی جوایز کشتی باچوخه از نمادهای زندگی عشایری و روستایی در نظر گرفته میشود. به فاتحان میدان چوخه به عنوان جایزه «قند» داده میشود. در کنار قند هدایایی مانند شتر، قوچ، قالی، جاجیم، گلیم، لوازم منزل، وجه نقد، سکه و... هم به پهلوانان این مسابقات داده میشود.
کشتی باچوخه؛ مادر کشتی آزاد و فرنگی و جودو
کشتی باچوخه سنتی را به نوعی می‌توان مادر تمام کشتی‌های آزاد، فرنگی، جودو و کوراش دانست چرا که بیشتر فنون آن شبیه آن‌هاست و به تدریج به کشتی‌های دیگر هم رسوخ پیدا کرده است. این رشته ورزشی از گذشته‌های دور خاستگاه کشتی‌گیران بنامی بوده و از این رشته پرطرفدار و زیبا قهرمانان بزرگی به پا خاستند. در رشته جودو و کوراش هم چوخه‌کاران زیادی درخشیدند و از زمین‌های خاکی کشتی باچوخه به همه جا رسیدند. حسین مهرافروزیان، احمد بهمنی، مسلم اسکندر قیلانی، علیرضا رستمی، اصغر یزدانی و ده‌ها قهرمان دیگر از چوخه به پا خاستند و در کشتی آزاد و فرنگی قهرمان ایران شدند. در جودو و کوراش هم چوخه‌کاران زیادی درخشیدند مانند بهروز پرهیزگار، علی چمن‌پا، برادران نیک بین، علی معلومات و ده‌ها جودو کار دیگر که در گهواره چوخه پرورش یافتند. در کشتی باچوخه هم از بابا پهلوان زیارتی، اکبر خراسانی، حاج قربان محمد بهادری، محمدعلی محمدزاده و محمد حسین زارعی، احمد وفادار و ... به عنوان نام آوران این رشته ورزشی یاد میشود.
لذت تماشای خانوادگی مسابقات
«هادی عامل» که 30 سالی میشود از نزدیک شاهد مسابقات کشتی باچوخه است، از حساسیت این مسابقات و تماشاگران فهیمش می‌گوید
مجید حسین زاده | روزنامه‌نگار
تا پیش از شیوع کرونا، گود زینل‌خان اسفراین هر ساله در روز ۱۳ و ۱۴ فروردین میزبان ده‌ها هزار نفر از علاقه‌مندان و تماشاگرانی از سراسر کشور بود که بایک وقفه کوتاه به خاطر این همه گیری، امسال به دلیل تقارن با ماه مبارک رمضان این رویداد در روز دوم تعطیلات عید فطر برگزار شد. به این بهانه سراغ «هادی عامل» گزارشگر محبوب کشتی رفتیم که از نزدیک در این دوره از مسابقات حضور داشت و لحظه به لحظه بازی‌ها را برای علاقه‌مندان به این رشته گزارش کرد.
رقابت های امسال، حساس و تماشایی بود
او درباره تعداد شرکت‌کنندگان و سطح مسابقات امسال می‌گوید: «سطح مسابقات خیلی بالا بود و 375 کشتی‌گیر در این دوره از مسابقات حضور داشتند که در پایان تیم فولاد اسفراین موفق شد به مقام قهرمانی دست پیدا کند. گود چشمه زینل‌خان اسفراین خراسان‌شمالی امسال بسیار شلوغ‌تر از سال‌های گذشته بود. دلیلش هم این بود که سال‌های گذشته، ورزشکاران از اول تا 13 فروردین در گودهای دیگر کشتی می‌گرفتند و مسابقات نهایی در 14 فروردین برگزار می شد. بنابراین تعدادی ورزشکار خسته می‌شدند یا آسیب می‌دیدند و ... . اما این بار چون مصادف شد با ماه‌مبارک رمضان، مسابقات در 2 روز برگزار شد. بنابراین کشتی‌گیران زیادی آمدند و 375 کشتی‌گیر باچوخه برای اولین بار بود که در این مسابقات شرکت کردند. همه قهرمان‌ها و بزرگان این رشته به میدان آمدند، بنابراین رقابت‌ها خیلی نزدیک و تماشایی بود».
گزارشگری در خاک و باران و آفتاب ساده نیست
«من حدود سه دهه است که همه ساله مسابقات گود چشمه زینل‌خان را گزارش می‌کنم، البته با افتخار به این‌جا می‌آیم و گزارش می‌کنم». عامل درباره چالش‌های گزارش این دوره از مسابقات می‌گوید: «من در روز سوم اردیبهشت، حدود 9 ساعت بدون وقفه مشغول گزارش کشتی‌های باچوخه بودم. حتی وقت خوردن ناهار هم نداشتم چون مسابقات یکسره بود و کشتی‌گیران زیادی آمده بودند و کار ما هم زیاد شد. در خاک و باد و باران و آفتاب، کشتی گرفتن و گزارش آن کار ساده‌ای نیست. یک شنبه از صبح تا ساعت 12:30 آفتاب بود و مردم رو به آفتاب بدون چتر و سایه‌بان به تماشای بازی‌ها نشستند. ناگهان باران بهاری گرفت و دو بار به مدت15 دقیقه در حین بازی شاهد بارش باران بودیم. همان‌طور که می‌دانید، باران بهاری شدت زیادی دارد و رگباری است، اما مردم نشستند و بازی‌ها را در همان شرایط تماشا کردند. بازی‌ها تا 7 شب طول کشید و انگار تماشاگران میخکوب شده بودند.»
حتی یک تماشاگر برای دیدن دربی نرفت
عامل درباره تماشاگران کشتی باچوخه و حساسیت زیادی که در زمان تماشای این مسابقات تجربه می‌کنند، می‌گوید: «حساسیت مسابقات در حدی بالاست که گاهی بعضی تماشاگران از سر ناراحتی یا شوق بعد از باخت یا پیروزی ورزشکار مورد علاقه‌شان اشک می‌ریزند. این جا دیاری است که کشتی از فوتبال و همه ورزش‌های دیگر بیشتر علاقه‌مند دارد. با یک علاقه‌مندی خاصی کشتی را پیگیری می‌کنند و برای‌شان مهم است. در ضمن، عشق مردم به تماشای این مسابقات هر سال بیشتر میشود. ما در روز برگزاری این مسابقات، دربی پرسپولیس و استقلال را هم داشتیم که به دلیل نزدیک بودن امتیاز دو تیم، حساسیت بسیار بالایی هم داشت. ما فکر می‌کردیم که ساعت 15 یا 15:30، تعداد قابل توجهی از تماشاگران برای تماشای این بازی که همیشه جذابیت دارد، بروند اما من حتی یک نفر را هم ندیدم که برود. همه نشستند و کشتی‌ها را تماشا کردند.»
تماشای این مسابقات به آدم انرژی مثبت می‌دهد
«با افتخار روی این خاک‌ها زیر آفتاب و باران، 9 ساعت تمام نشستم و برای مردمی که عاشقانه کشتی را دوست دارند، آن را گزارش کردم. این مسابقات از شبکه استان خراسان شمالی و تقریبا یک ساعت آن هم از شبکه ورزش پخش شد. خودم حس خیلی خوبی دارم از این که در بین مردمی هستم که بیشترشان کشاورز و روستایی‌های باصفا و با محبت، خوش قلب و دوست‌داشتنی هستند و از گزارش این مسابقات و حضور در کنار این مردم، انرژی مثبت زیادی می‌گیرم. تماشاگران هم چنین احساسی دارند و بارها با من در همین باره حرف زدند.»
این خطه به جوانمردی و پهلوانی احترام می‌گذارد
«مسابقات امسال بعد از عید فطر برگزار شد، اما زمانی که مسابقات در 14 فروردین برگزار می‌شد، من سیزده به در را در کنار خانواده نبودم و سال های سال به این جا می‌آمدم تا کشتی‌ها را گزارش کنم». عامل درباره رمز محبوبیت کشتی باچوخه در بین مردم می‌گوید: «کشتی گیران باچوخه و تماشاگران این مسابقات، خیلی مردم فهیمی هستند و مثلا به کشتی‌گیری که یک درگیری در حد هل دادن ایجاد می کند یا پرخاشگری در گود از خودش نشان می‌دهد، اعتراض می‌کنند و آن کشتی‌گیری را که هیچ‌عکس العملی از خودش نشان نمی‌دهد و گذشت می‌کند ، تشویق می‌کنند. دیروز (یک شنبه) هم محمد تیموری کشتی‌گیر با اخلاق تربت جامی را به لحاظ این که بیش از 10 سال است که می‌آید این جا کشتی می‌گیرد و مردم حتی یک رفتار غیرورزشی از این پهلوان ندیدند، بسیار تشویق کردند. کشتی‌گیران باچوخه پهلوانی و جوانمردی را بیشتر از پیروزی و بردن دوست دارند و از قهرمانی برای‌شان مهم تر است. این خطه به جوانمردی و پهلوانی احترام می‌گذارد و همین باعث محبوبیت این رشته ورزشی در بین مردم شده است».
تماشای خانوادگی باعث زیبایی بیشتر این مسابقات شده است
«بسیاری از تماشاگران این مسابقات با خانواده می‌آیند و خانم‌ها هم برای تماشای مسابقات از نزدیک حضور دارند. سال های سال است که این‌طور است و هیچ مشکلی هم پیش نیامده». این گزارشگر کشتی ادامه می‌دهد: «مردها هم همیشه رعایت کردند تا شعاری ندهند یا رفتاری نداشته باشند که با اصول اخلاقی تناقض داشته باشد. این یک فرهنگ است اما نباید ساده از کنارش گذشت. تماشاگران کشتی باچوخه فقط دست می‌زنند، تشویق می‌کنند و صلوات می‌فرستند. چون من همیشه در سالن‌های ورزشی هستم، این سبک تشویق و رعایت اصول اخلاقی را خیلی دوست دارم و این یک ارزش است که باعث زیبایی بیشتر این مسابقات شده است».
تقریبا از همه شهرهای کشور تماشاگر داشتیم
او درباره این که آیا از دیگر شهرهای کشور هم برای تماشای این مسابقات به اسفراین آمده بودند یا نه، می‌گوید: «از شهرهای دیگر هم کشتی‌گیر و هم تماشاگر داشتیم. 50 درصد تماشاگران این مسابقات اسفراینی هستند و بقیه از شهرهای مختلف می‌آیند. بیشترشان افرادی هستند که در منطقه خودشان گود دارند و عاشق کشتی باچوخه هستند. به نظرم، تقریبا از همه شهرهای کشور تماشاگر داشتیم. فقط نباید فراموش کنیم که نه برد پایان همه چیز است و نه باخت، کشتی‌گیران با چوخه در کنار هم دوست و رقیب هستند و همین باعث شده تا این ورزش، هر سال بیشتر از گذشته طرفدار پیدا کند.»
سایر اخبار این روزنامه
سلام دوباره وزیر ارتباطات به فیلترینگ
سپاهان پرسپولیس را در آستانه قهرمانی قرار داد!
ناز مرغ و تضمین مسئولان
خبر بد برای عشق موتورها
زورآزمایی طرح نهضت ملی مسکن با تورم
ما مردم مراقب هم باشیم
سازوکارهای هماهنگی قوا
کشتی در خاک، آفتاب و باران
دوئل شاد رضا صادقی با 3 داور «آوای جادویی»
« پاندای شعبده باز» در قفس پلیس!
برنامه پاک سازی نظام بانکی از ناترازها
علایم ضعف سیستم ایمنی بدن
هدف بمباران جماران بود
