روزنامه خراسان
1402/02/20
بریم توت خوری؟
زمانی در چنین روزهایی، گوشه و کنار شهر، افرادی را می‌دیدیم که چادر به دست، در حال تکاندن درخت‌های توت بودندکاری که فقط محدود به لذت خوردن توت نبود و یک سرگرمی جذاب در دورهمی‌ها محسوب می‌شد
در این پرونده ضمن بیان دانستنی هایی جالب، با توت خوری هم خاطره‌بازی کردیم
بولوار وکیل‌آباد مشهد قبل از این‌که پای مترو به آن باز شود مقر اصلی توت‌خوری بود؛ یک سکوی سیمانی، توپ پلاستیکی، راکت بدمینتون و ناهار روز تعطیل، بعد هم خانواده می‌رفتند سراغ توت خوری، گاهی توت‌خوری مربوط به محل بود. چند درخت قطور که گاهی اسباب سُر خوردن اهالی محل بودند و در چنین روزهایی می‌شدند بهترین جای ممکن تا بچه محل‌ها دور هم توت بتکانند و بخورند. اگر هم خانواده‌ای در محل درخت توت داشتند کل محل را پوشش می‌دادند. توت‌خوری فقط به‌خاطر خوردن توت پرهیجان و جذاب نبود. شیرین بود، چون به بهانه آن دور هم جمع می‌شدیم، بگو بخند داشتیم. بچه‌ها مسئولیت قبول می‌کردند. لحظه تکاندن درخت توت به اندازه خنثی کردن بمب استرس داشت. اگر در آن لحظه کسی چادر را خوب نگرفته بود یا چادر از دستش در می‌رفت زحمت بقیه هدر می‌رفت. مهم بود که همه به‌رغم اختلاف قد، چادر را به یک اندازه بالا بیاورند. مواظب بودیم تا درختی که میوه و سایه‌اش باعث لذت ماست، آسیبی نبیند. لحظه لحظه‌اش آداب و قلق‌هایی داشت که در این پرونده آن‌ها را مرور می‌کنیم تا خاطره‌بازی شده باشد. راستی شما برای توت خوری کجا می‌روید؟
آداب توت‌خوری
آشنایی با تکنیک‌های اصلی تکاندن درخت
توت و رسم جالبی که قدیمی‌ها
به آن پایبند بودند
علیرضا کاردار | روزنامه‌نگار
اگر یک توت‌خور واقعی باشید یا توت‌خورهای حرفه‌ای را از نزدیک دیده باشید، می‌دانید که توت خوردن آداب خودش را دارد. از همان اول که توت‌ها هنوز به قول معروف «کال» هستند، می‌دانیم که نباید آن‌ها را بچینیم تا زمانی که خوب برسند. بعد که رسیدند هم باید صبر کنیم تا تعدادش به اندازه‌ای برسد که ارزش تکاندن داشته باشد. تا قبل از آن مرحله می‌توان با دستچین کردن از شاخه‌های پایین یا برداشتن توت‌هایی که روی زمین ریخته، با رعایت بهداشت، هوس توت خوردن را ارضا کرد. یکی از کارهای غلط در توت‌خوری، پرتاب کفش به شاخه‌ها برای ریختن توت‌هاست. چه کاری است خب؟ هم خطر دارد و هم برگ‌های درخت بینوا چه گناهی کرده‌اند؟ البته گاهی بعضی توت‌ها به تکاندن هم نمی‌رسند و باید تا دانه آخر همان‌طور از سر درخت چید و خورد؛مثل توت‌های وسط بولوارها. خب، حالا توت‌ها رسیده و زیاد شده‌اند و باید یک روز تعطیل که همه اعضای خانواده و فامیل هستند، صبح زود تا هوا سرد نشده و گنجشک‌ها هم حساب‌شان را نرسیده‌اند، درخت را بتکانیم. مراحلش هم این‌طوری است که بزرگ خانواده چادرشبی که مخصوص همین کار است و پارسال شسته را می‌آورد، بقیه اعضای خانواده آن را دور تا دور درخت می‌گیرند و یکی از اعضای نوجوان خانواده که هم سبک است و هم چالاک و البته مراقب خودش هم هست، از درخت بالا می‌رود. تکنیک اصلی تکاندن درخت هم این‌گونه است که شخص تکاننده باید دو دستش را به یک شاخه ضخیم بگیرد، روی کمر یک شاخه کلفت دیگر بایستد و با پایش ضربه‌های آهسته به درخت بزند. خیلی هم باید مراقب افتادن و شکستن شاخ و برگ درخت باشد. پایینی‌ها هم می‌توانند به او گرا بدهند که «حالا برو اون ورتر... پایین پات... بالای سرت هم پره...»! بعد که مرحله تکاندن تمام شد و شخص روی درخت هم به سلامتی پایین آمد، اگر گیرندگان چادر داخلش چیزی باقی گذاشته باشند، باید توت‌های سالم را از آشغال‌ها جدا کرد و داخل ظرف ریخت. یک نکته مهم که قدیمی‌ها به آن معتقد بودند، ظرف کردن توت و دادن به همسایه‌هاست. ظرف‌هایی که کف آن چند برگ توت گذاشته شده و توت‌ها را با سلیقه روی آن‌ها می ریزند و یکی دو تا گل هم روی آن می‌گذارند. همسایه هم بعد از این که توت‌ها را زیر باد کولر خورد، بشقاب را با میوه،شیرینی یا نبات و آب نبات پر کند و بازگرداند.
مکان و زمان توت‌خوری
توت تمیز را با شکم خالی بخورید، بعدش دوغ محلی بنوشید و ... تا هضم آن راحت‌تر باشد
هر سال بیشتر شاهد از بین رفتن درختان توت در سطح و حاشیه شهر و مناطق ییلاقی هستیم. دلیلش هم ممکن است منطقی باشد؛ از کم‌آبی گرفته که البته درخت توت به آب زیادی نیاز ندارد تا ایجاد آلودگی برای معابر و البته گسترش ساخت و سازها. زمانی در هر کوچه و محله درختان توتی بودند که وقف مردم شده بودند. در همین مشهد از بولوار ملک‌آباد و وکیل‌آباد گرفته تا روستاهای اطراف و... اما امروزه اگر کسی هوس توت‌خوردن کند یا باید آن را با قیمت بالا از میوه‌فروشی‌ها بخرد، یا سطل و ملافه به دست راه بیفتد تا بلکه در حاشیه میدان یا بیرون شهر، یک درخت توت پیدا کند. تازه اگر توتی به شاخه مانده باشد. البته که باید درنظر داشت با افزایش آلودگی هوا در شهرها، اکنون خوردن توت درختان وسط شهر از نظر بهداشتی خیلی مورد تایید نیست. این روزها، در حاشیه جاده طرقبه، جاده قدیم قوچان، بولوار شاهنامه و ... درخت‌های توت زیادی وجود دارد. بد نیست این را هم درنظر بگیریم که خوردن زیاد توت مضر است و قدیمی‌ها بعد از توت‌خوری، دوغ می‌خورده‌اند. دلیلش هم این است که گفته میشود طبع توت گرم است و برای جلوگیری از نفخ و شکم‌درد و همچنین از بین بردن آلودگی‌هایی که روی آن نشسته، باید بعد از خوردن توت، دوغ و مخصوصا دوغ دست‌ساز و محلی خورد. همچنین متخصصان توصیه می‌کنند موقعی توت بخورید که شکم خالی باشد، مثلا صبح ناشتا یا عصر در فاصله ناهار و شام تا زودتر هضم و مواد مغذی آن بهتر جذب بدن شود. ️معمولا اگر روی غذاهای سنگین به خصوص غذاهای گوشتی، توت بخوریم هضم آن مشکل است و باعث ایجاد نفخ میشود.
ایستگاه اول و آخر توت
توت‌ها از مرحله چیدن تا تبدیل به محصولات جانبی چه چرخه‌ای را می‌گذرانند؟
اردیبهشت نقطه شروع توت و توت‌تکانی است. در این ماه، توت‌های سفید کم‌کم می‌رسند و بعد از آن وقت رنگ انداختن شاه‌توت‌هاست. توت، میوه پربرکتی است و روش‌هایی زیادی برای حفظ آن در سراسر سال وجود دارد. در این قسمت از ایستگاه اول و آخر توت‌ها می‌گوییم.
توت تازه‌خوری اصلا همه لذت خوردن توت به تازه چیدن آن از روی درخت است. وقتی که توت‌های سفید و شیرین از لابه‌لای برگ‌های سبز درخت خودنمایی‌می‌کنند و هنوز دست کسی به آن‌ها نرسیده است. خیلی‌ها معتقدند باید پارچه‌ای زیر درخت توت گرفت، آن را از روی درخت تکاند و باران توت راه انداخت. هر فنجان 140 گرمی توت، 88درصد آب دارد و تنها 60 کالری. به همین دلیل است که با خوردن چند دانه توت هم کام‌تان شیرین میشود، هم می‌توانید تشنگی‌تان را رفع کنید و هم نگران اضافه‌وزن نباشید.
شیره توت «شیره توت‌پزان» خاطره جمعی زنان قدیمی است. زنان هر آبادی بعد از جمع و کیلو کردن توت‌های هر فرد، آن را در دیگ می‌ریختند و به صورت دسته‌جمعی شیره می‌پختند. پخت شیره توت کار پرزحمتی بود که باید برای آن حوصله به خرج می‌دادند. از آن دست کارهایی که اگر یک لحظه از آن غافل شوید شاید آب توت‌ها ته بکشد و بسوزد. این روش برای میوه توت که نچیده، آب می‌اندازد و ماندگاری کمی دارد یک راه‌حل کاربردی به حساب می‌آید. شیره توت کالری بالایی دارد و برای کسانی که دیابت دارند بهترین جایگزین مربا و شکر است.
توت خشک برای خشک‌کردن، توت رسمی، همان توت‌هایی که خال‌های سیاه دارند مناسب‌تر از بقیه است. در گذشته پارچه‌های نخی سفید و بزرگی را زیر شاخه‌های درخت توت پهن می‌کردند و تا زمانی که آفتاب آن‌ها را خشک نکرده بود، دست به توت‌ها نمی‌زدند. هم اکنون به دلیل آلودگی هوا حتی در روستاها، توت را به صورت صنعتی خشک می‌کنند. توت خشک برای بعضی حکم قند در قندان را دارد. مقادیر زیادی ویتامین، آهن، کلسیم، آنتی‌اکسیدان‌های مختلف و پروتئین از چیزهایی است که می‌توانید با خوردن توت خشک به دست بیاورید.
برگ توت چیدن توت در ظرف قاعده دارد. اول باید چند ردیف برگ چید، بعد توت را داخل ظرف ریخت و در نهایت باز هم با چند لایه برگ روی آن را پوشاند. بعضی هم با دمنوش برگ درخت توت، آرتروز و دردهای مفصلی خود را کم می‌کنند. بیش از همه این‌ها برگ درخت توت، غذای اصلی کرم‌های ابریشم است. نوغان‌داران(تولیدکننده‌های کرم ابریشم) همیشه در فصل بهار به دنبال برگ تازه درخت توت هستند؛ چون کرم ابریشم بعد از بیرون آمدن از تخم، هیچ غذای دیگری جز برگ درخت توت نمی‌خورد.
4 دانستنی که به «توت» ربط دارد
توت سفید یکی از محصولات باغی و قدیمی شهر مشهد و استان خراسان است و انواع مختلف دارد، اما خوشمزه‌ترین آن توت «خراسانی» است که در بعضی از شهرها آن را به نام «بخارایی» و «مشهدی» هم می‌شناسند. اقلیم خراسان باب کاشت درخت توت است و در واقع شما در شهرهای این استان بیشتر با درخت توت مواجه می‌شوید تا بقیه شهرهای ایران.
در گذشته خراسانی‌ها در مسیر حرکت زائرانی که به مشهد می‌‌آمدند درخت توت می‌کاشتند و توت نذر زائران امام رضا (ع) بود. زائران زیر سایه می‌نشستند، با چند دانه توت، قوت می‌گرفتند و به راه خود ادامه می‌دادند. اصلا تا همین چند سال پیش کسی توت را نمی‌فروخت. شهر پر بود از درخت‌های توت وقفی و همسایه‌هایی که توت‌ها را کاسه کاسه تعارف می‌کردند.
شگفت‌زده می‌شوید ولی باید بدانید موزها به خانواده «توت» تعلق دارند. براساس لغت‌نامه جهانی جدید، «بوتیکال بری»به انواع میوه‌هایی گفته میشود که یک بدنه گوشتی و آبدار داشته و هسته آن‌ها درون گوشت میوه پنهان شده است. بر اساس این تعریف، موز در خانواده توت ها دسته‌بندی میشود.
توت خوردن گاهی کار دست مردم داده است. برای مثال روزنامه نوبهار در شوال سال 1339هجری‌قمری در خبری «بروز مرض به واسطه توت‌خوری» را منتشر کرده است و به مردم هشدار می‌دهد: «به واسطه خوردن توت اخیرا بعضی امراض در مشهد بروز نموده. برحسب تصویب اطبای بلدی خوردن توت قدغن شده و اکید منع ورود توت به شهر نموده‌اند.»
سایر اخبار این روزنامه
خطر سقوط مجدد به چاه ارز ترجیحی
بحث بلاعوض یا رایگان یا کمک با سوریه نداریم
کالبدشکافی «جریان خالص سازی»
بازار لوازم‌خانگی چیزی شبیه بازار ارواح
سرقت های سفارشی آینه بغل!
این مرغ یک پا ندارد، آقای وزیر!
صدرنشینی در مهاجرت نخبگان
بازگشت پروژه «ترور» به میز جنگ تل آویو
عمران خان در بند ، بالانشین های گیشه و نوجوان اسکانیاساز نیشابوری
روایتی زنانه از رشادت های کم نظیر «فاطمیون»
پاسخ های کلی مخابرات به سوالات و انتقادات جدی مردم
انتقال آب دریای عمان به مشهد در مرحله لوله‌گذاری
بریم توت خوری؟
