روزنامه خراسان
1402/03/06
خطر جدید در کمین قلمروی زبان فارسی
لهجه‌ها در زبان فارسی در گذشته‌های نه‌چندان دور جلوه پررنگ‌تری داشته است. چند دهه پیش در یک شهر، قومیت‌ها با لهجه‌های مختلف در کنار یکدیگر زندگی می‌کردند، اما باگذشت زمان، روند رنگ باختن لهجه‌ها سرعت بیشتری به خود گرفت. به گفته بسیاری از زبان‌شناسان، لهجه را می‌توان به‌عنوان بدنه هویتی هر قوم به شمار آورد که با از بین رفتن آن باید منتظر صدماتی سهمگین به هویت فرهنگی و زبانی یک کشور باشیم. برای بررسی وضعیت زبان فارسی و لهجه‌های مختلف آن در کشورهای هندوستان، پاکستان و ایران با «طرفة العین زینب» شاعر و زبان‌شناس اهل هندوستان، «احمد شهریار، شاعر و پژوهشگر ادبی پاکستانی و «قاسم رفیعا» شاعر ایرانی درباره وضعیت کنونی لهجه‌های زبان فارسی گفت‌وگو کرده‌ایم. بقای لهجه‌های فارسی نیازمند تلاش بین‌المللی احمد شهریار، پژوهشگر و شاعر پاکستانی دراین باره گفت: در پاکستان زبان اردو، زبان ملی است و این زبان از فارسی تأثیرات فراوانی پذیرفته است. حدود 60 درصد از کلمات اردو برگرفته از فارسی و سرود ملی ما (به‌جز یک کلمه آن) به زبان فارسی است. وی درباره وضعیت لهجه‌های مختلف زبان فارسی در پاکستان گفت: در کشور پاکستان لهجه بلوچی، هزارگی، تاجیکی، قندهاری، لوگری و قزلباش جزو لهجه‌های فارسی رایج هستند و شاعرانی به این لهجه‌ها شعر می‌گویند. البته ایرانی‌هایی که سال‌ها پیش به پاکستان مهاجرت کرده‌اند هم با لهجه‌های فارسی در کشورما صحبت می‌کنند. هم اکنون لهجه پشتون، هزاره و قندهاری در پاکستان کاربرد بیشتری دارد.وی خاطرنشان کرد: لهجه، هویت هر فرد است و حفظ لهجه و زبان، درواقع به معنی حفظ و تحکیم همبستگی در کشورهای فارسی‌زبان است. امسال جشنواره‌ای با محوریت شعر لهجه در شهر طرقبه برگزار شد. اگر مسئولان فرهنگ و هنر کشور ایران توجه بیشتری به این جشنواره داشته باشند، با همکاری رایزن‌های کشورهای فارسی‌زبان می‌توان آن را هرسال به‌صورت دوره‌ای دریکی از کشورهای فارسی‌زبان به‌صورت باشکوه‌تری برگزار کرد. با این قبیل حمایت‌ها بی‌تردید، در آینده‌ای نزدیک نتایج مثبت آن را در رشد و اعتلای لهجه‌های زبان فارسی در کشورهای مختلف شاهد خواهیم بود. مسئولان فرهنگی کشورهای فارسی‌زبان باید به جشنواره‌های شعر لهجه به عنوان یک فرصت بنگرند و تا دیر نشده برای حفظ لهجه‌ها به‌عنوان عنصری قدرتمند در بدنه زبان و ادبیات فارسی اقدام کنند. شهریار افزود: حدود 900 سال زبان فارسی، زبان رسمی شبه‌قاره بود و شاعران بزرگی مانند بیدل دهلوی، اقبال لاهوری، فیضی، واقف کشمیری و... ظهور کردند. شاعرانی که هنوز شعر و نامشان زنده است، اما این‌یک واقعیت است که امروز در پاکستان زبان فارسی و لهجه‌های آن وضعیت خوبی ندارد و باید با برنامه‌ریزی‌هایی، شوق سرودن شعر به لهجه‌های مختلف زبان فارسی را در دل شاعران پاکستانی زنده کنیم تا شاهد ظهور بیدل‌ها و اقبال لاهوری‌ها و واقف‌های دیگری در پاکستان باشیم. بی‌مهری برخی مسئولان به لهجه‌ها قاسم رفیعا، شاعر مشهدی نیز ضمن بیان گلایه‌هایی از بی‌مهری برخی مسئولان به لهجه‌های فارسی گفت: بسیاری از گویش‌ها ریشه اصلی ادبیات فارسی هستند و نمی‌توان این بخش از زبان را به فراموشی سپرد، زیرا با فراموشی آن، بخشی از شجره‌نامه زبان فارسی از بین می‌رود.وی افزود: گویش‌ها پل ارتباطی بین مردم و ملت‌های مختلف هستند. در کشور ما از میان گویش‌ها، گویش خراسانی، به دلیل جذابیت‌های آوایی و همچنین همه‌فهم بودن، بیشتر موردتوجه قرارگرفته و در رسانه‌های مختلف شاهد استفاده از این گویش هستیم. به نظر می‌رسد رسانه‌ها و به‌ویژه صداوسیما باید در تبلیغ و گسترش دیگر گویش‌های کشور همت بیشتری داشته باشد. میراث ناملموس گویش‌ها رفیعا خاطرنشان کرد: به نظر بنده مسئولان حوزه‌های مختلف برای حفظ گویش‌ها به‌عنوان سنت و فرهنگ به‌جامانده از گذشتگان ، باید بیشتر تلاش کنند، چون گویش‌ها یک نوع میراث ناملموس قابل دفاع به شمار می‌روند ولی متأسفانه تا امروز حمایت جدی در این حوزه انجام نشده است. بنده درزمینه گویش مشهدی تا امروز چند کتاب منتشر کرده‌ام ولی از میان نهادهای مسئول که حفظ و نگهداری از گویش‌ها بر عهده آن‌هاست، هیچ‌کدام پای‌کار نیامده‌اند و شهرداری طرقبه تمام هزینه‌های آن را داده است. شعر، رسانه‌ای قدرتمند برای ماندگاری لهجه طرفة العین زینب، از شاعران و زبان شناسان هندوستانی نیز درباره وضعیت متزلزل زبان فارسی و گویش‌های آن در هندوستان گفت: در هندوستان زبان‌ها و لهجه‌های زیادی وجود دارد. در کشمیر هندوستان که بنده در آن جا متولد شده‌ام به زبان کشمیری صحبت می‌کنند. اگرچه روزگاری زبان فارسی، زبان مشترک بسیاری از مردم هندوستان بوده است ولی امروز زبان اردو که به زبان فارسی نزدیک است بیشترین کاربرد را دارد. امروز زبان فارسی به تدریس در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه شیعیان، محدود و شعر لهجه به زبان فارسی در هندوستان به‌شدت کم‌رنگ شده است. وی خاطرنشان کرد: باوجود کم‌رنگ شدن زبان فارسی اما ما در کشمیر هنوز کلماتی از زبان فارسی را در گفت‌وگوهای روزمره خودمان استفاده می‌کنیم. 8 سال پیش برای ادامه تحصیل در رشته زبان‌شناسی به ایران آمدم. وقتی با مردم ایران به زبان فارسی صحبت می‌کردم از من می‌پرسیدند که اهل کدام استان ایران هستید؟ چون من بدون این که بدانم، برخی از کلمات را به لهجه‌های مختلف مردم ایران ادا می‌کردم. بعد از این که در روزهای پایانی اردیبهشت امسال به دومین جشنواره هم‌آوایی شعر لهجه آمدم که در شهر طرقبه برگزار شد، در این جشنواره با شاعرانی که به لهجه‌های مختلف شعر می‌گفتند هم‌صحبت شدم. آن جا بود که متوجه شدم در ایران لهجه‌های زیادی وجود دارد که من از آن بی‌خبر بوده‌ام. تنوع این لهجه‌ها برای من که در رشته زبان‌شناسی تحصیل کرده ام، جالب‌توجه است. این پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی تصریح کرد: شعر را می‌توان بزرگ‌ترین رسانه برای ماندگاری و احیای لهجه‌های مختلف زبان فارسی در ایران و دیگر کشورهای فارسی‌زبان قلمداد کرد و توجه به این مهم نیازمند نگاه جدی مسئولان کشورهای فارسی‌زبان است. خبر مرتبط برنامه های آینده برای حمایت از شعر لهجه در روزهای پایانی اردیبهشت امسال «دومین هم‌آوایی بین‌المللی شعر لهجه» با یاد استاد محمد قهرمان در شهر طرقبه برگزار شد. فرزانه تشتریان، دبیرکل این همایش به خراسان گفت: با توجه به اهمیت حفظ گویش‌ها، از سال گذشته برگزاری هم‌آوایی شعر لهجه را در شهر طرقبه آغاز کرده‌ایم. برای این کار در ابتدا کارگروه فرهنگی را با حضور اعضای کمیسیون فرهنگی شورای شهر، شهردار، مسئول سازمان فرهنگی و فعالان فرهنگی شهر طرقبه تشکیل دادیم. درنهایت، برگزاری هم‌آوایی‌های سالانه تصویب شد. سال اول این هم‌آوایی به‌صورت کشوری و به یاد استاد «یوسف ازغدی» از محلی سرایان طرقبه‌ای برگزار شد و امسال، این هم‌آوایی را در سطح بین‌المللی و در قالب یادواره استاد «محمد قهرمان» برگزار کردیم. در نشست هم‌آوایی امسال علاوه بر شاعران محلی سرای کشورمان، شاعرانی از کشورهای هندوستان، پاکستان، افغانستان و تاجیکستان حضور داشتند. وی افزود: ما قصد داریم در سال‌های آینده این مراسم را با یاد شاعران گویشی سرای دیگر نقاط کشور و کشورهای فارسی‌زبان برگزار کنیم. علاوه بر این، بخش‌های علمی و پژوهشی با محوریت شعرلهجه به این رویداد ادبی هنری افزوده میشود. در این مسیر از استادان دانشگاه نیز دعوت به همکاری می‌کنیم. امیدواریم با برگزاری ادامه‌دار این رویکرد فرهنگی هنری، تألیفات شایسته‌ای را به‌عنوان منابع پژوهشی لهجه‌های زبان فارسی برای آیندگان به یادگار بگذاریم.
سایر اخبار این روزنامه
بر لبه پرتگاه «فقر بین نسلی»
خطر جدید در کمین قلمروی زبان فارسی
بیگانگی 80 درصدی مشاغل با مالیات
انتقاد از تکمیل پروژه 3 ساله در 30 سال
راز دومین گروگانگیری باند مخوف اتباع خارجی
بهانه جویی ها علیه «خرمشهر 4»
«خیبر»؛ زبان هشدار ایران به اسرائیل
نگاه نو به حمایت از حجاب
رقابت جدی «بگو بخند»، آغاز جنگ دربی از سرمربیان و خط و نشان به سبک مدودف
آزادی دیپلمات مقاوم ایرانی
تورم 77 درصدی مواد غذایی در خراسان رضوی
امیرعبداللهیان : طالبان را به رسمیت نمی شناسیم
عجیب‌ترین درخواست طلاق
