توافق هسته‌ای در مسیر تازه
مرتضی مکی
کارشناس مسائل بین الملل
نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پایان یافت اما امیدواری‌ها نسبت به احیای برجام همچنان باقی ماند و بیش از گذشته موضوع احیای مذاکرات برجام در پرده‌ای از ابهام قرار گرفت. از این جهت، بیانیه‌هایی که آمریکا، اتحادیه اروپا و آژانس در پایان نشست فصلی شورای حکام مطرح کردند، نشان داد در واکنش به همکاری‌های سازمان . انرژی اتمی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کف خواسته‌های آنان مطرح شده است و سقف خواسته‌هایشان فراتر از آن است و به نظر نمی‌رسد با شروط و انتظاراتی که از ایران درباره همکاری با آژانس دارند، بتوان امیدی نسبت به احیای مذاکرات برجام داشت. به هرحال جمهوری اسلامی ایران انتظار داشت در قبال همکاری که با آژانس دارد، مابه‌ازایی نیز داشته باشد و آن مابه‌ازا، می‌تواند آغاز مجدد روند مذاکرات احیای برجام باشد. اما رویکرد آمریکا و شرکای اروپایی نشان داد که مواضع آنان نسبت به برجام در مقایسه با سپتامبر سال گذشته تغییر کرده و متغیرهای جدیدی وارد مذاکرات ایران و غرب شده که عملا در آن چارچوب نمی‌توان انتظاری از احیای توافقنامه برجام داشت. مذاکرات برجام محدود به مسائل هسته‌ای بود و قرار نبود موضوعات دیگری مثل توان موشکی ایران و نفوذ منطقه‌ای ایران در آن مطرح باشد. اما اکنون موضوع همکاری‌های ایران و روسیه در جنگ اوکراین و تحولات داخلی ایران نیز روی میز مذاکرات قرار گرفته است و انتظار نمی‌رود با توجه به این شرایط امیدواری زیادی به احیای مذاکرات برجام داشت. ضمن اینکه گمانه‌زنی‌ها در مورد امکان توافقنامه جایگزین برای برجام که از آن به عنوان توافقنامه موقت یاد می‌شود بیش از گذشته در حال جدی‌تر شدن است. در قبال همکاری‌هایی که ایران با آژانس دارد، غرب نیز موافقت‌هایی نیز در خصوص فروش نفت، بازگشت پول آن و آزادی پول‌های بلوکه شده ایران در کشورهای کره‌جنوبی و عراق داشته که این موضوع هنوز از سوی ایران و غرب رسما تأیید نشده است. اما نگاهی به روند گزارش‌هایی که از سوی رسانه‌های نزدیک به ایران یا آمریکا نسبت به مذاکرات ایران و غرب در خصوص برنامه هسته‌ای منتشر شده نشان می‌دهد که موضوع توافق موقت، مدنظر دولت‌های غربی به خصوص آمریکا و اروپایی‌ها است. اگرچه برجام عملا مرده اما خواهان مرگ آن نیستند و همچنان می‌خواهند با اهرم فشاری بر ایران به ویژه احیای مکانیسم ماشه، بتوانند حداکثر استفاده را برای اینکه فاصله ایران با تولید بمب هسته‌ای را بیشتر کنند، داشته باشند. بنابراین مهمترین دغدغه و نگرانی غربی‌ها میزان اورانیوم غنی‌سازی شده در ایران است که گفته شده ۲۲ برابر بیشتر از تعهدات توافقنامه برجام است. از سوی دیگر این میزان اورانیوم غنی‌سازی شده یک کارت برای ایران است که بتواند از آن حداکثر استفاده را برای گرفتن امتیاز از غرب درخصوص رفع تحریم‌ها انجام دهد. به هرحال انتظار نمی‌رود ایران بخواهد به راحتی این کارت را از دست بدهد و از سوی دیگر انتظار نمی‌رود که دولت‌های غربی بدون اینکه بتوانند در خصوص توقف حداقل میزان غنی‌سازی اورانیوم، بلوکه کردن یا انتقال مواد غنی‌سازی از ایران به یک توافق جامع نرسیدند، بخواهند به ایران امتیازی بدهند. مانند همیشه مذاکرات ایران و غرب به اجلاس شورای حکام در ماه سپتامبر موکول شد و اجلاس شورای حکام سپتامبر خیلی حساس است از این جهت که آژانس باید گزارشی درخصوص برنامه هسته‌ای ایران پیش از اینکه موضوع رفع تحریم‌های موشکی ایران طبق قطعنامه ۲۲۳۱ قطعی شود بدهد.
