گروه صنعت و تجارت، ناظران و تحلیلگران بر این باورند که عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای می‌تواند دسترسی قابل توجه تهران به بازار بزرگ و چند صد میلیونی کشور‌های عضو سازمان همکاری‌های شانگهای را هموار کند و در همین راستا، ایران می‌تواند تا حدی به صادرات مواد نفتی و پتروشیمی خود به کشور‌های عضو سازمان شانگهای نیز امید داشته باشد و در عین حال برخی نیاز‌های فناورانه، مالی و صنعتی خود را نیز از این منطقه تامین کند.
به گزارش «تجارت»، روز سه‌شنبه ۱۳ تیر و در بیست و سومین نشست سران سازمان همکاری شانگهای که به صورت مجازی و به ریاست هند برگزار شد، عضویت جمهوری اسلامی ایران در این سازمان به صورت رسمی اعلام و بر این اساس جمهوری اسلامی ایران نهمین عضو سازمان همکاری شانگهای شد. چین،‌ روسیه، هند،‌ قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان، پاکستان و ازبکستان هشت عضو اصلی این سازمان هستند که با پیوستن ایران در حال حاضر این سازمان ۹ عضو دائم دارد. امارات هم اردیبهشت همین امسال توانست شریک گفت‌وگو در سازمان همکاری شانگهای شود. سازمان همکاری شانگهای در سال ۱۹۹۶ توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان با هدف برقرارکردن موازنه قدرت در برابر نفوذ آمریکا و ناتو به نام شانگهای پایه‌گذاری شد و بعد از پیوستن ازبکستان به آن، سازمان همکاری شانگهای نام گرفت. سازمان همکاری شانگهای رسما در ۱۵ ژوئن ۲۰۰۱ میلادی تأسیس و دفتر مرکزی آن در چین ایجاد شد. زبان رسمی این سازمان روسی و چینی است.

ظرفیت اقتصادی عضویت ایران در سازمان شانگهای
ایران از سال‌های دور همواره به دنبال عضویت کامل در پیمان شانگهای بوده است؛ با این وجود، اعضای این سازمان تحت‌تأثیر تحریم‌های اقتصادی، موافق عضویت کامل ایران نبودند و حتی در سال ۲۰۱۵، چین علت مخالف را تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل عنوان کرده بود. عضویت ایران در سازماتن شانگهای در شرایط کنونی بسیار اهمیت دارد چرا که تحریم‌های سنگین غرب و آمریکا علیه ایران موجب انزوای اقتصادی کشور شده و دستسرسی به بازار چند صد میلیونی سازمان می‌تواند گره تجارت خارجی ایران را تا حد زیادی باز کند. عضویت ایران در این پیمان سبب می‌شود که روابط دوجانبه کشور با تک‌تک اعضا بهبود یابد و ایران از ظرفیت‌های اقتصادی جدید بهره‌مند شود؛ از سوی دیگر به دلیل عدم عضویت غربی‌ها در این سازمان، ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای ایران ایجاد خواهد شد و کشور قادر خواهد بود بدون امتیازدهی به غرب، در مسیر خنثی‌سازی شرایط تحریمی قدم بردارد. اما پرسش این است که این سازمان چه مزایای اقتصادی می‌تواند برای ایران داشته باشد؟ چند عامل وجود دارد که اهمیت عضویت ایران را نشان می‌دهد البته در صورتی که ایران بتواند از این ظرفیت استفاده کند. «امکان تجارت مستقیم و پایدار با کشورهای عضو»، «ایجاد اعتماد همه اعضا جهت تعامل همه‌جانبه»، «تقویت اثرگذاری در بازار بین‌المللی نفت و گاز»، «کاهش هزینه حمل‌ونقل در صادرات و واردات»، «سرعت بخشیدن به روند حذف دلار از معاملات»، «مشارکت سازنده در حل‌وفصل مناقشات منطقه‌ای»، «افزایش همکاری در زمینه‌های مختلف از قبیل انرژی و تورسیم» و «برقراری امکان مشارکت گسترده در ساختارهای سیاسی نظامی و امنیتی»، از مهم‌ترین مزایای عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای به شمار می‌رود. واکنش شورای روابط خارجی اروپا به احتمال عضویت ایران در سال گذشته نشان از اهمیت این رویداد دارد. این شورا اعلام کرده بود: «شورای روابط خارجی اروپا، عضویت ایران در پیمان شانگهای را راهی برای بیمه‌شدن جمهوری اسلامی از تحریم‌های دانست، بر این اساس ایران قادر است با کمک چین و روسیه، وضع تحریم‌های جدید سازمان ملل ناکام سازد.» خبرگزاری شینهوا نیز به عضویت ایران در این سازمان و مزایای اقتصادی آن اشاره کرده است. از دید این خبرگزاری و بر اساس دیدگاه ناظران و تحلیل‌گران عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای می‌تواند دسترسی قابل توجه تهران به بازار بزرگ و چند صد میلیونی کشور‌های عضو سازمان همکاری‌های شانگهای را هموار کند. در این چارچوب، ایران می‌تواند تا حدی به صادرات مواد نفتی و پتروشیمی خود به کشور‌های عضو سازمان شانگهای نیز امید داشته باشد و در عین حال برخی نیاز‌های فناورانه، مالی و صنعتی خود را نیز از این منطقه تامین کند. جدای از اینها، عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای، عملا جایگاه آن در ابتکار بزرگ دولت چین موسوم به «یک کمربند، یک راه» را تسهیل کرده و موجب تقویت پیوند‌های ایران با دولت‌های آسیای مرکزی می‌شود.مسائلی که در نوع خود حامل مزایا و منافع اقتصادی قابل توجهی برای ایران هستند. برخی از کارشناسان نیز موضوع تشکیل شورای بانکی را از مهمترین نتایج عضویت ایران در شانگهای می‌دانند. از دید این کارشناسان حرکت به‌سمت نظام تامین مالی پروژه‌های مشترک و ظرفیت‌سازی برای قابلیت‌مند کردن استعداد‌ها از ویژگی‌های دسترسی به بازار شانگهای است. با توجه به حضور ایران و روسیه و حجم ذخایر هیدروکربنی و فسیلی که در اختیار این ۲ کشور قرار دارد و بازار بزرگ مصرفی که چین و هند دارند ظرفیتی برای تشکیل یک باشگاه انرژی شکل گرفته است. همچنین از دید آنها توجه به تشکیل باشگاه انرژی موجب ارتقای سطح تولید، کشف و بهره‌برداری از حوزه‌های نفتی و گازی برای ایران خواهد شد.

ظرفیت تجاری ایران با اعضای شانگهای در آینده
بر اساس گزارش‌ها در سال 1401 بیش از ۵۰ میلیون و ۶۰۳ هزار تن کالا به ارزش ۳۸ میلیارد و ۸۲۹ میلیون و ۴۴۵ هزار دلار بین ایران و ۱۱ کشور عضو سازمان همکاری شانگهای تبادل شد که از این میزان ۴۱ میلیون و ۷۰۳ هزار تن کالا به ارزش ۱۹ میلیارد و ۶۱۳ میلیون دلار، سهم صادرات ایران به این کشورها بوده که در وزن بیش از دو درصد و در ارزش ۶.۴ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش داشته و سهم واردات نیز از این میزان تجارت، هشت میلیون و ۹۰۰ هزار تن کالا به ارزش ۱۹ میلیارد و ۲۱۶ میلیون و ۵۰۰ هزار دلار بوده است که با رشد ۷.۷ درصدی در وزن و ۳۳.۴ درصدی در ارزش همراه بوده است. با توجه به اینکه در برنامه هفتم توسعه رشد بیش از 22 درصدی در تجارت غیرنفتی پیش‌بینی شده عضویت ایران در سازمان همکاری‌های سانگهای و دسترسی تهران به این بازار و با سیاست‌های تجارت ترجیحی این عضویت می‌تواند در نزدیک شدن به این میزان رشد تجارت کمک شایانی بکند مشروط بر اینکه ایران بتواند از این ظرفیت اقتصادی به خوبی استفاده کند. همچنین عضویت ایران می‌تواند موجب ارتقای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشور شود که از الزامات اکید رشد اقتصادی پایدار است. در هر صورت می‌بایست در آینده دید که سیاست‌گذاران اقتصادی بعد از عضویت ایران چه برنامه‌های اقتصادی را در افق برنامه‌ریزی خود در پیش خواهند گرفت.