گزارش جدید یونیسف می‌گوید دست‌کم ۲۸۹ کودک در سال جاری میلادی در تلاش برای عبور از مسیر خطرناک مهاجرت دریای مدیترانه مرکزی از شمال آفریقا به اروپا، جان خود را از دست داده یا ناپدید شده‌اند. این میزان برابر با مرگ یا ناپدید شدن نزدیک به ۱۱ کودک در هر هفته است. به گزارش رویترز، یونیسف تخمین می‌زند که از سال ۲۰۱۸، حدود یک‌هزار و ۵۰۰ کودک هنگام تلاش برای عبور از دریای مدیترانه مرکزی جان خود را از دست داده یا گم شده‌اند. گزارش یونیسف مرگ و میر پناهجویان را «قابل پیشگیری» می‌خواند و تاکید می‌کند که میزان مرگ و ناپدید شدن کودکان پناهجو در سال جاری میلادی تقریبا دو برابر تعداد ثبت شده در نیمه اول سال 2022 است. این گزارش می‌افزاید:«این کودکان سفرهای خطرناکی را در دریای مدیترانه به دلیل درگیری و تغییرات آب و هوایی انجام می‌دهند. ورنا کناوس، رهبر جهانی یونیسف در زمینه مهاجرت و آوارگی، تاکید می‌کند که ارقام واقعی احتمالا بیشتر است، زیرا از کشتی‌های بسیاری که در مدیترانه مرکزی غرق شده‌اند هیچ بازمانده یا اطلاعات ثبت‌شده‌ای نیست.»

بر اساس داده‌های پروژه «مهاجر گمشده» سازمان بین‌المللی مهاجرت، از ۸ هزار و ۲۷۴ نفری که در این مسیر جان خود را از دست داده یا ناپدید شده‌اند، یک نفر از هر ۵ نفر کودک است. بسیاری از قایق‌های غرق‌شده در گذرگاه دریای مدیترانه مرکزی هیچ بازمانده‌ای نداشته یا ثبت نشده ‌است که باعث می‌شود تخمین تعداد واقعی کودکان جان باخته یا ناپدید شده عملاً غیرممکن و احتمالاً بسیار بیشتر از آمارهای رسمی عنوان‌شده باشد.

در ماه‌های اخیر، کودکان و نوزادان از جمله افرادی بوده‌اند که در این مسیر، مسیر‌های دیگر از دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس از غرب آفریقا، از جمله در سواحل یونان و جزایر قناری اسپانیا جان خود را از دست داده‌اند. یونیسف تخمین می‌زند که از ژانویه ۲۰۲۳، ۱۱ هزار و ۶۰۰ کودک، یعنی به طور متوسط ۴۲۸ کودک در هفته، از شمال آفریقا به سواحل ایتالیا وارد شده‌اند. این میزان نشان‌دهنده افزایش دو برابری در مقایسه با مدت مشابه در سال ۲۰۲۲ است. این در حالی است که خطرات شدیدی برای کودکان در این مسیر‌ها وجود دارد.

بیشتر کودکان از لیبی و تونس وارد این مسیر می‌شوند و پیش از این هم سفر‌های خطرناکی را از کشور‌های آفریقا و خاورمیانه انجام داده‌اند. در ۳ ماه اول سال ۲۰۲۳ میلادی، ۳ هزار و ۳۰ کودک، یعنی ۷۱ درصد از کل کودکانی که از این مسیر به اروپا می‌رسند، به‌عنوان کودکان بدون همراه یا جدا از والدین یا قیم قانونی ثبت شده‌اند که آنها را در معرض خطر بیشتری از نظر خشونت، استثمار و سوءاستفاده قرار می‌دهد.

عبور از دریا فقط یکی از خطراتی است که دختران پناهجو را تهدید می‌کند

کودکان دختری که به تنهایی سفر می‌کنند، قبل، در طول و بعد از سفر، خشونت را تجربه می‌کنند. دریای مدیترانه مرکزی به یکی از مخوف‌ترین مسیر‌هایی تبدیل شده است که کودکان در آن سفر می‌کنند. با این حال، مرگ در دریا فقط یکی از خطرات بسیاری است که این کودکان را تهدید می‌کند. آنها با مشکلات ناشی از تهدید یا تجربه خشونت، کمبود فرصت‌های آموزشی، آینده مبهم، یورش‌ها و بازداشت مهاجران یا جدایی از خانواده روبه‌رو هستند. «کاترین راسل»، مدیر اجرایی یونیسف، می‌گوید: «تعداد زیادی از کودکان در تلاش برای یافتن امنیت، اتحاد مجدد با خانواده و جست‌وجوی آینده‌ امیدوارکننده‌تر در سواحل مدیترانه سوار قایق می‌شوند، اما جان خود را از دست می‌دهند یا در راه گم می‌شوند.» او معتقد است که این نشانه روشنی است که باید با هدف ایجاد مسیر‌های امن و قانونی برای دسترسی کودکان به پناهندگی و در عین حال تقویت تلاش‌ها برای نجات جان انسان‌ها در دریا اقدامات بیشتری انجام شود. در نهایت، برای رسیدگی به علل ریشه‌ای که باعث می‌شود کودکان در وهله اول جان خود را به خطر بیندازند نیز باید کارهای بیشتری انجام شود.

بر اساس اطلاعات اعلام شده از سوی یونیسف، سفر نهایی با قایق از لیبی یا تونس به اروپا معمولاً حدود 7000 دلار هزینه دارد. این آژانس آنچه را «مرگ‌های قابل پیشگیری» توصیف می‌کند، محکوم کرده و بر نیاز به گسترش راه‌های امن، قانونی و در دسترس برای کودکان برای جست‌وجوی حمایت در اروپا تاکید دارد. این در حالی است که به نوشته الجزیره، واکنش دولت‌های اروپایی به این  گزارش که می‌گوید نزدیک به 300 کودک -معادل «یک هواپیمای پر از کودک»- در آب‌های بین اروپا و آفریقا در عرض فقط 6 ماه جان خود را از دست دادند، بی‌اعتنایی یا در سکوت تماشا کردن است.

«ورنا کناوس»، رهبر جهانی یونیسف در زمینه مهاجرت و آوارگی، با تاکید دوباره بر مخاطرات جدی از جمله شکنجه، قاچاق، خشونت، استثمار و تجاوز جنسی که کودکان پناهجو را تهدید می‌کند، می‌گوید: «این کودکان باید بدانند که تنها نیستند. رهبران جهان باید فوراً برای نشان دادن ارزش غیرقابل انکار زندگی کودکان، حرکتی فراتر از تسلیت و وعده پیگیری قاطعانه راه حل‌های مؤثر داشته باشند.»

قصه‌های مهاجرت اغلب پایان شیرینی ندارند؛ از آوارگی و بی‌خبری از خانواده تا مورد سوءاستفاده قرار گرفتن توسط سودجویان و نهایتا پایان غم‌انگیز زندگی. در این میان، قصه پناهندگی دو برادر سوری شاید بارقه‌ای از امید در میانه تراژدی‌های عظیم انسانی باشد. ماه گذشته میلادی نوجوانی سوری از حادثه غرق شدن قایق حامل پناهجویان که باعث کشته شدن صدها نفر در سواحل یونان شد، نجات یافت و با اشک‌هایی به پهنای صورتش به فادی، برادر بزرگترش، ملحق شد. فادی از هلند برای کمک به محمد، برادر 17 ساله‌اش -یکی از 104 نفری که پس از غرق شدن قایق پناهجویان به شکل معجزه‌آسایی زنده ماند- خودش را به یونان رساند. او از میان فنس‌های محکم فلزی پلیس یونان در اطراف انباری در کالاماتا، جایی که نجات‌یافتگان این حادثه با 300 کشته، در آن بودند، سر برادر کوچکش را بوسید. اما داستان آنها یکی از معدود داستان‌های نه‌چندان بدفرجام پناهندگی و سرگردانی در اقیانوس بی‌رحم برای رسیدن به آینده‌ای مبهم است.

آوار تنها چیزی بود که از قایق بادبانی چوبی که در ساعات اولیه صبح یکی از روزهای فوریه 2023 در نزدیکی استراحتگاه ساحلی ایتالیایی کاترو با صخره‌ها برخورد کرد، باقی مانده بود. چند روز قبل، ترکیه را ترک کرده بودند. شاهدان می‌گویند که بیش از 200 نفر در این قایق بودند که در مواجهه با دریای مواج، در آب‌های مدیترانه واژگون شد و حداقل 62 نفر غرق شدند. دست‌کم 12 کودک از جمله یک نوزاد یک ماهه و یک نوزاد دوقلو در این حادثه جان خود را از دست دادند. نماینده صلیب سرخ صحنه این حادثه را غم‌انگیز توصیف کرد: «مادری در اطراف ساحل پر از اجساد به دنبال فرزندانش می‌گشت.» افغان‌ها، سومالیایی‌ها و پاکستانی‌ها از جمله سرنشینان این قایق بودند. پزشکان بدون مرز (MSF) اعلام کردند بسیاری در این حادثه اعضای خانواده‌شان را از دست دادند و علاوه بر مصدومیت‌های جسمی، دچار شوک روحی هم شدند. «سرجیو دی داتو»، هماهنگ‌کننده پاسخ MSF، گفت که نوجوان 16 ساله افغانستانی که خواهرش را برای رسیدن به زندگی بهتر همراه خود کرده بود، بعد از غرق شدن قایق، پیکر نیمه‌جان خواهرش را به سختی تا ساحل حمل کرد، اما وقتی به ساحل رسید، فهمید که او مرده است.

سازمان ملل از سال 2014 تاکنون بیش از 20 هزار مرگ و ناپدید شدن در مدیترانه مرکزی ثبت کرده که آن را به عنوان خطرناک‌ترین گذرگاه مهاجران در جهان به افکار عمومی شناسانده است. مرگبارترین حادثه ثبت شده به واژگون شدن یک کشتی در سال 2015 در سواحل لیبی برمی‌گردد که  جان 800 مهاجر را گرفت.

معضل قایق‌های غرق شده مهاجران و قربانی شدن هزاران زن، مرد و کودک بی‌پناه در مسیر خطرناک رسیدن به خاک اروپا یکی از سیاه‌ترین چالش‌های امروز مقامات کشورهای مقصد در اروپاست که به نوشته شبکه ان بی سی، بارها باعث دستگیری، اعتراضات خشونت‌آمیز و سوالات بی‌پاسخ در مورد کوتاهی کشورها در یافتن راه حل بلندمدت برای این موضوع شده است. مقامات یونانی بارها به دلیل اقدام نکردن برای نجات جان مهاجران مورد انتقاد قرار گرفته‌اند. حتی یک بار کشتی گارد ساحلی ساعت‌ها کشتی ترال حامل مهاجران را اسکورت و غرق شدن آن را در عرض چند دقیقه تماشا کرد. این در حالی است که بر اساس قوانین بین‌المللی دریایی، مقامات نه فقط موظف به انجام عملیات نجات فوری هستند، بلکه باید این کار را بدون هیچ درخواست صریحی برای کمک انجام دهند.

ایتالیا اغلب مقصدی ارجح برای مهاجرانی محسوب می‌شود که از دریای مدیترانه پا به اروپا می‌گذرند، زیرا به پناهجویان اجازه می‌دهد بدون عبور از مسیر خطرناک بالکان به سمت بخش مرفه شمالی قاره که به شدت توسط مرزبانان و نیروهای راست افراطی تحت محافظت قرار دارد، خود را به خاک اروپا برسانند. با این حال، به نوشته شبکه ان بی سی، شکست یونان در ارائه کمک، بخش کوچکی از یک پدیده بسیار بزرگتر ضد مهاجر اروپایی است که در آن کشورها به طور فزاینده‌ای کنوانسیون‌های بین‌المللی را نادیده می‌گیرند و آگاهانه جان هزاران مهاجر را که از فقر، آزار و شکنجه فرار می‌کنند، به خطر می‌اندازند.

اعمال این سیاست‌ها به رغم افزایش روز افزون تعداد افرادی است که سعی می‌کنند از طریق دریای مدیترانه به اروپا برسند. بر اساس گزارش سازمان بین‌المللی مهاجرت، یکی از آژانس‌های سازمان ملل، سال گذشته بیش از 250 هزار نفر از ترکیه و سواحل شمالی آفریقا برای درخواست پناهندگی یا مهاجرت به اروپا حرکت کردند که بیشترین میزان از سال 2017 بوده است. «کیریاکوس میتسوتاکیس»، نخست‌وزیر یونان، که قبلاً مواضع سختگیرانه‌ای در قبال پناهجویان اتخاذ کرده بود، متعهد شد که حصار مرزی را در سراسر طول مرز 120 مایلی یونان با ترکیه افزایش دهد. در همین حال، در ایتالیا، «جورجیا ملونی»، نخست‌وزیر، که حزب راست افراطی برادران ایتالیا را رهبری می‌کند، با وعده‌هایی برای مهار مهاجرت محبوبیت خود را به دست آورد.

به‌طور کلی، سال‌ها بود که جریان‌های راست‌گرا در قاره اروپا در حاشیه به سر می‌بردند و حتی نشریه ایندیپندنت نیز در سال ۲۰۲۱ با تیتری از فتح قاره اروپا به دست چپ‌گرایان خبر داد. با این حال، در سال‌های اخیر و به‌طور خاص از سال ۲۰۲۱ تا به امروز، ورق به نحو قابل توجهی برگشته و احزاب راست‌گرا در قاره اروپا خیزش و اوج‌گیری قابل توجهی داشته‌اند که یکی از اصلی‌ترین سیاست‌هایشان تقویت قوانین ضد مهاجرت است. از مجموع ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا، در شرایط فعلی ۲۱ کشور در کنترل احزاب و سیاستمداران راست‌گرا قرار دارند و فقط ۶ کشور از جمله پرتغال، اسپانیا و آلمان در کنترل چپ‌گرایان هستند. بر همین اساس، یکی از چالش‌های مهم کشور‌های اروپایی در سال‌های اخیر، مساله مهاجران و پناهجویان خارجی است. پناهجویانی که برای فرار از جنگ داخلی، معضل دولت‌های ورشکسته، فراهم نبودن رفاه و فرصت‌های مساعد اقتصادی و … راه مهاجرت به اروپا را در پیش می‌گیرند. نکته مهم این است که دولت‌های چپ‌گرا و دیگر طیف‌های سیاسی که در سال‌های اخیر قدرت را در کشور‌های اروپایی در دست داشته‌اند، سیاست‌های نسبتا منعطفی در برابر پناهجویان در پیش گرفته بودند. با افزایش قابل توجه سیل مهاجرت به اروپا، موضوع پناهندگی ماهیتی حاد به خود گرفته تا جایی که بسیاری از حوادث و اقدامات تروریستی در کشورهای اروپایی به بحران مهاجرت ربط داده می‌شود. همین مساله راه حمایت از احزاب راست‌گرا را هموار کرد؛ احزابی که به شدت طرفدار اجرای سیاست‌های سختگیرانه در برابر مهاجران و ممانعت از ورود آنها به خاک کشور‌های اروپایی هستند.