سفیدنمایی از آمار منفی تجارت خارجی!

مهدی حسن زاده - شنبه شب برنامه ثریا در شبکه یک سیما به موضوع سفر اخیر رئیس جمهور به سه کشور آفریقایی و توافقات اقتصادی انجام شده در این سفر اختصاص داشت با این حال در ابتدای این نشست نکته ای از سوی مجری و مهمان برنامه مطرح شد که جای تامل دارد. مجری برنامه با ابراز خوشحالی از تغییر رویکرد اقتصادی دولت جدید و توجه به بازارهایی نظیر برخی کشورهای منطقه و آفریقا در تجارت خارجی کشور، به رکوردشکنی صادرات غیرنفتی در سال گذشته اشاره کرد و آن را دستاوردی بسیار ارزشمند دانست. موضوعی که از سوی مهمان برنامه علیرضا پیمان پاک که تا چندی قبل معاون وزیر صمت و رئیس سازمان توسعه تجارت بود و اکنون قائم مقام وزیر جهاد کشاورزی در حوزه تجارت و تنظیم بازار است، نیز با تایید همراه شد. تردیدی نیست که افزایش صادرات غیرنفتی و ارزآوری هر چه بیشتر از این محل جای تقدیر و خوشحالی دارد، اما تکیه صرف بر افزایش صادرات غیرنفتی برای قضاوت درباره وضعیت تجارت خارجی کشور و مقایسه آن با سال های گذشته، به طورقطع ناقص است. واقعیت این است که مهم ترین شاخص ارزیابی عملکرد تجارت خارجی کشور، تراز تجاری است که نشان می دهد در مقابل صادرات غیرنفتی چه مقدار واردات انجام شده است. به ویژه این شاخص از بعد ارزش واردات در مقایسه با صادرات مدنظر است؛ چراکه حجم صادرات و واردات ممکن است افزایش یا کاهش یابد، اما ارزآوری آن برای اقتصاد ایران که به ویژه در سال های اخیر با معضلات ارزی مواجه بوده، مهم تر است.در جدول انتهای گزارش، آمار صادرات و واردات کشور را در سال های 1400 و 1401 و سه ماه نخست 1402 آورده ایم. این گزارش نشان می دهد که ما در سال گذشته با وجود ثبت صادرات غیرنفتی 53 میلیارد دلاری و افزایش 5 میلیارد دلاری ارزش صادرات غیرنفتی، به لحاظ حجم صادرات تغییری نداشته ایم و در سال 1401 مانند سال 1400، حدود 122 میلیون تن کالا صادر کرده ایم. به این ترتیب حجم صادرات ما تغییری نکرده است، اما افزایش ارزش صادرات را می توان بیش از هر چیز ناشی از افزایش قیمت های جهانی دانست که موجب افزایش قیمت کالاهای صادراتی ما شده است. همین موضوع در واردات نیز دیده می شود، به گونه ای که با وجود افت 4 میلیون تنی واردات کشور در سال 1401 نسبت به سال 1400، ارزش واردات 6 میلیارد دلار اضافه شده است. با این حال چنان که پیشتر گفتیم، شاخص اصلی در زمینه عملکرد تجارت خارجی کشور، تراز تجاری است که تفاضل ارزش واردات به صادرات غیرنفتی را نشان می دهد. براین اساس، تراز تجاری کشور که در سال 1400 منفی 5 میلیارد دلار بود در سال 1401 به منفی 6 میلیارد دلار رسیده که نشان دهنده عملکرد نامناسب تر تجارت خارجی کشور در سال  1401 نسبت به سال 1400 است. در سه ماه نخست امسال نیز تراز تجاری منفی 1.5 میلیارد دلار است که با فرض تداوم همین روند تا پایان سال باز هم شاهد تراز تجاری منفی 6 میلیارد دلار خواهیم بود. به این ترتیب آن چه در حوزه تجارت خارجی کشور به وقوع پیوسته حداقل فعلا در خروجی نهایی، نتیجه مطلوبی نداشته و ممکن است توجه به بازارهای صادراتی جدید در ادامه و سال های بعد بتواند وضعیت شاخص اصلی تجارت خارجی کشور را بهبود بخشد، اما فعلا در عمل و در شاخص اصلی که تراز تجاری است، روند منفی را شاهد هستیم.