روزنامه جوان
1402/05/03
دنیا تجارب موفق مقابله با فرونشست دارد، اما فرونشست زمین در ایران متولی ندارد!
۱۰ برابر بیشتر از استاندارد جهانی، فرونشست زمین داریم. این عددی هراس‌آور است، البته اگر شهر‌هایی مانند اصفهان را که وضعیت بحرانی‌تری دارند، مقایسه کنیم، به عددی بیش از ۴۰ برابر خواهیم رسید. متأسفانه سیاست‌های اشتباه در سه دهه اخیر نسبت به مقوله مدیریت آب و خاک موجب شده است این پدیده هولناک سرعت بیشتری بگیرد. دیگر موضوع فرونشست یکی از چالش‌های مهم محیط‌زیستی است که بی‌توجهی به آن، شرایط بسیار عجیب و غیرقابل جبرانی را به وجود خواهد آورد. وضعیت بسیار اسفناک‌تر از آن چیزی است که مدیران و مسئولان در مصاحبه‌ها و اظهارنظر‌های خود اذعان می‌کنند، چراکه فرونشست آثار زیانباری را به کشور وارد کرده و ممکن است هر لحظه علاوه بر خسارات مالی هنگفت، خطرات جانی نیز به دنبال خود داشته باشد. در این رابطه «جوان» با دکتر بهرام نادی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی نجف‌آباد گفتگو کرده است. وضعیت فرونشست زمین بحرانی است و آنقدر خطرات مربوط به آن به ما نزدیک شده است که هر چند وقت یک بار خبر خسارت این پدیده در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر میشود، اما چرا اقدام مؤثری برای مقابله با این پدیده انجام نشده است؟ پاسخ این سؤال را مسئولان امر بهتر می‌توانند بدهند، اما از نگاه کارشناسانه، قدم اول برای حل این مسئله آگاهی‌رسانی به مردم و مسئولان است. به نظر من آگاهی‌رسانی‌ها به قدر کافی انجام نشده است و باید هشدار‌های بیشتری داده شود تا اقدامات ویژه‌تری برای حل بحران فرونشست زمین انجام شود، البته این آگاهی نباید منجر به ایجاد هیجان شود چراکه در شرایط هیجانی نمی‌توان شرایط را کنترل کرد. باید آگاهی‌رسانی سازنده اتفاق بیفتد. این در حالی است که برخی رسانه‌ها به دو جهت خارج از مسیر حرکت می‌کنند؛ یکی اینکه آگاهی‌بخشی آن‌ها همراه با ترس و نا‌امیدی میشود و دیگر اینکه، اخبار را به صورت هیجانی بیان می‌کنند. در صورتی که باید تلاش کنیم مردم بدون اینکه ناامید شوند، آگاه باشند و به امید ساخت آینده تلاش کنند. با همین روندی که به آن اشاره کردید، یعنی آگاهی‌رسانی بدون ایجاد هیجان و ترس، چطور می‌توان موانع و مشکلات بر سر راه فرونشست را تشریح و مسئولان را به اقدام مؤثر وادار کرد؟ وقتی از فرونشست صحبت می‌کنیم، باید توجه شود که خود فرونشست مشکل اساسی نیست بلکه مشکل اصلی، کسری آب است. وقتی آب زیرزمینی را بیش از توان منابع برداشته می‌کنیم، آن وقت نشست و فرونشست زمین اتفاق می‌افتد، مثلاً دشت اصفهان هر سال حدود ۱۸ سانتیمتر فرونشست زمین دارد چراکه در آبخوان اصفهان که ۱۰ میلیارد مترمکعب آب داشته، ۳ میلیارد مترمکعب آن برداشته شده است و به جای اینکه این کار متوقف شود، بازهم به برداشت آب از آبخوان‌ها ادامه داده‌اند تا جایی که در حال حاضر فقط حدود ۴ میلیارد‌مترمکعب آب باقی مانده است. حالا تصور کنید که با ادامه این اقدامات غلط، تمام ذخایر آبخوان تمام شود، آن وقت تکلیف چیست؟ این ۴ میلیارد‌مترمکعب برای چه مصارفی استفاده میشود؟ همه بخش‌ها، یعنی با آن صنعت را اداره می‌کنیم، کشاورزی را ادامه می‌دهیم، آب شرب را هم با آن تأمین می‌کنیم. در صورتی که هیچ کس به این فکر نکرده است که اگر این منبع مهم آبی تمام شود، فرونشست اتفاق می‌افتد، صنعت دچار مشکل میشود و کشاورزی نیز از بین می‌رود. بدتر اینکه گرد و خاک هم خواهیم داشت و اصلاً دیگر نمی‌شود در این مناطق زندگی کرد. شاید مسئولان تصور می‌کنند توان کنترل این بحران را ندارند و می‌خواهند با آن کنار بیایند، اما روند طی شده، جز اینکه شهر‌های مختلف را به دردسر عظیم بیندازد، هیچ نتیجه دیگری ندارد. آیا قانونی برای حل بحران فرونشست زمین وجود دارد؟ نه وجود ندارد. بدتر اینکه هیچ کس پاسخگوی خسارات ناشی از فرونشست زمین نیست، این در حالی است که وقتی خشکسالی اتفاق می‌افتد، قوانینی در رابطه با آن وجود دارد که به کشاورزان خسارت داده میشود، اما اگر فرونشست اتفاق بیفتد و سازه‌ها بریزد، هیچ کس پاسخگوی آن نیست. متأسفانه قانونی هم برای رسیدگی به مسئله فرونشست نداریم. هیچ سازمان یا ارگانی، وظیفه ندارد فرونشست را کنترل کند. مسئولیت وزارتخانه‌ها نیز در راستای فرونشست نیست، یعنی قانونی وجود ندارد که سازمان‌ها را دور هم جمع کند روی یک موضوع خاص مثل فرونشست زمین کار کنند. به طور مثال، وزارت نیرو مسئولیت کنترل آب را بر عهده دارد، اما بخش مصرف آن بر عهده وزارت جهاد کشاورزی است، یعنی مصرف‌کننده یک وزارتخانه و توزیع‌کننده وزارتخانه دیگری است. سؤال این است که بالاخره توزیع‌کننده باید مصرف را کنترل کند یا مصرف کننده؟! هیچ سازمانی وظیفه ندارد فرونشست را کنترل کند. در صورتی که قانونگذاری برای فرونشست زمین و مشخص شدن متولی آن خیلی مهم است، اما از آن غفلت شده است. هر چند قانون ضعیفی در رابطه با آن گذرانده شد و طبق آن قرار بود کمیته سازگاری با خشکسالی بیاید و این کار‌ها را انجام دهد، اما این کمیته هم چند وقتی است تشکیل نشده است. بدتر اینکه این کمیته مشخص‌شده قدرت و اختیار کافی ندارد که برای وزارتخانه‌ها تعیین تکلیف کند، صرفاً قرار است آمار و ارقامی را مورد بررسی قرار دهد و اطلاع‌رسانی کند. فرونشست باید قوانین شفاف داشته باشد و متولی آن نیز مشخص شود تا با قوانین و اختیاراتی که به آن داده شده است، کار‌ها را سرو سامان دهد. در حال حاضر قوانینی برای فرونشست مشخص شده که مثلاً در مناطق فرونشست توسعه‌ای صورت نگیرد، این قانون پر از ابهام است و می‌بینیم در دشت اصفهان که فرونشست اتفاق افتاده است، توسعه منازل را به سمت کوهپایه برده‌اند، جایی که فرونشست ندارد، اما آب شرب خانه‌ها از آبخوان‌هایی تأمین میشود که فرونشست در آن اتفاق افتاده است. پس این قانون هم ناقص است و باید بازنگری شود. متأسفانه برای حل مشکل فرونشست دیدگاه جامعی وجود ندارد و بدتر اینکه به سمت و سویی پیش می‌رویم که آب آبخوان تمام شود. آن وقت روزی می‌رسد که این شهرها قابل سکونت نیستند و دیگر کاری نمی‌شود کرد. من خطاب به مسئولانی که در وزارتخانه‌ها هستند، می‌گویم قبل از اینکه سقف بالای سر خراب شود، بیایید ستون‌ها را ترمیم کنید، چراکه وقتی خراب شود امکان ترمیم آن وجود ندارد. این ستون‌های اصلی که نیاز به ترمیم دارد «آب» و «انرژی» است، یعنی همین مسائلی که درباره آب داریم، در رابطه با حوزه انرژی نیز صدق می‌کند. هنوز فرصت داریم؟ بله. هر چند حجم ۱۱ میلیارد‌مترمکعب آبخوان‌ها به ۴ میلیارد‌مترمکعب کاهش یافته است، اما تجارب موفق توقف فرونشست در کشور‌های دیگر نشان می‌دهد هنوز هم فرصت وجود دارد، برای مثال ژاپن در سال ۱۹۸۰، فرونشست را کنترل کرد و نه تنها توانست آن را تثبیت کند بلکه حدوداً سالی یک میلیمتر برگشت آن را داشته است. مایه تأسف است که در همان دهه‌ای که ژاپن به فکر افتاده است که فرونشست زمین را کنترل کند، مسئولان کشور ما، نیروگاهی را از شرکت میتسوبیشی ژاپن خریدند که بیشترین مصرف آب را برای تولید برق داشته است. این نیروگاه در همدان که بیشترین فروچاله را داشت، مستقر شد و با مصرف شدید آب، فرونشست زمین را بیشتر کرد. در نتیجه در آن سال، سطح آب‌های زیرزمینی که منفی‌چهارمتر بوده به منفی ۱۰۰ متر رسید و فروچاله‌هایی به عمق ۳۰ الی ۴۰ متر در همدان برجای گذاشت. یعنی مسئولان نمی‌دانستند که خرید این نیروگاه و نصب و راه‌اندازی آن چه تبعات زیانباری دارد؟ به نظر می‌رسد مسئولان ما ناآگاه بودند، چون اگر آگاه بودند، چنین کاری نمی‌کردند یا حداقل دقت بیشتری به خرج می‌دادند. در مقابل مسئولان ژاپنی کاملاً آگاه بودند چراکه در جهت کاهش مصرف آب‌های زیرزمینی‌قدم برداشتند‌و فرونشست کشورشان را کنترل کردند، بنابراین ما هم باید در تمامی بخش‌ها اعم از توسعه، خرید و واردات این موارد را مدنظر قرار دهیم. باید آینده‌نگری کنیم و بر اساس اینکه قرار است چه اتفاقاتی بیفتد، برنامه‌ریزی کنیم، نه اینکه الان می‌خواهیم تولید داشته باشیم، پس یک نیروگاه بخریم و آن را راه‌اندازی کنیم که ۴۰ سال بعد تمام منابع آب زیرزمینی‌کشور را از بین ببرد. از طرفی دانشگاه‌ها باید در این زمینه فعالیت بیشتری داشته باشند. دیگر مسئولان چاره‌ای جز اینکه صحبت‌های جامع افراد متخصص را بشنوند و بر اساس آن تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی کنند، ندارند. مغفول ماندن ظرفیت دانشگاهی برای حل مسئله فرونشست زمین در کشور به وضوح مشخص است. چرا؟ همانطور که گفتم وقتی فرونشست قانونی ندارد که متولی داشته باشد و مسئولانی درصدد حل مشکل باشند، آن وقت دانشگاه‌ها هم به کار گرفته نمی‌شوند، حتی ظرفیت وزارتخانه‌های مربوط هم به کار گرفته نمی‌شود. همه در یک ناآگاهی به کار خود ادامه می‌دهند و در نتیجه آن هر روز از حجم آبخوان‌ها کاسته میشود و منابع آب زیرزمینی به خطر می‌افتد. شهر‌هایی که در خطر جدی فرونشست هستند و باید به آن‌ها بیشتر توجه شود کدام‌ها هستند؟ اکثر استان‌ها و شهرهای‌شان درگیر فرونشست هستند به غیر از استان گیلان که فعلاً خطری آن را تهدید نمی‌کند. شاید برای‌تان عجیب باشد که استان گلستان نیزکه در نزدیکی دریاست درگیر فرونشست شده و سالانه ۱۸ سانتیمتر فرونشست دارد. اگر روند غلطی که در پیش گرفته شده است ادامه پیدا کند، روزی خواهد رسید که برای تأمین آب شرب هم دچار مشکل خواهیم شد و با این اوصاف بسیاری از شهرها خالی از سکنه می‌شوند. برخی از شهرها، اما شرایط‌شان بدتر است، از جمله اصفهان که وسعت بیشتری از آن درگیر فرونشست شده است تا جایی که قسمت شمالی اصفهان که داخل شهر و مسکونی است، سالانه ۱۲ سانتیمتر فرونشست دارد. این عدد خیلی خطرناک است، چراکه سازه‌ها با پیش‌بینی چهارسانتیمتر فرونشست در کل عمرشان ساخته میشود و هیچ سازه‌ای برای سالانه ۱۲ سانتیمتر فرونشست طراحی نشده است، پس به شدت آسیب‌پذیرند و هر لحظه ممکن است فاجعه‌ای رقم بخورد. در حال حاضر مناطقی در اصفهان درگیر این پدیده هستند که ساختمان‌های‌شان ترک خورده یا دچار کج‌شدگی هستند. فکر می‌کنید چه هشداری می‌تواند برای مسئولان تلنگری جدی در بهبود عملکردشان باشد؟ آن چیزی که اساس زندگی است، آب و خاک است، پس باید آن‌ها را حفظ کنیم، اما متأسفانه با بی‌ملاحظگی این‌ها را مصرف می‌کنیم که در صورت ادامه مصرف بی‌رویه، اساس زندگی را از دست خواهیم داد. می‌دانید که در کره مریخ نمی‌توان زندگی کرد چراکه آنجا آب و خاک مناسبی ندارد. اگر در کره زمین هم «آب» را از دست بدهیم و زمین را درگیر فرونشست کنیم، آن وقت اینجا هم مثل مریخ تبدیل به زیستگاهی غیرقابل زیستن خواهد شد، بنابراین همانطور که در ابتدای صحبت‌هایم گفتم، حل مشکل فرونشست زمین یک راهکار اساسی و جدی دارد؛ اینکه آب را حفظ کنیم. این چاله ۱/۵ متری زمین در بزرگراه آزادگان فرونشسـت زمیـن در تهـران مشـکلات عدیده‌ای را ایجاد خواهد کرد. به تازگی یکی از اعضای شورای شهر از فرونشست ۵/۱ متری زمین در بزرگراه آزادگان خبر داده است. میثم مظفر با اشاره به بازدید روز شنبه خود در قالب طرح «رصد» و حضور اعضای کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران در منطقه۱۹ گفت: «طی بازدید از پروژه‌ها و چالش‌های مختلف منطقه با یک معضل و پدیده خاص مواجه شدیم که اگر امروز و به صورت فوری تصمیم و تدبیر مدیریت شهری نداشته باشد، احتمال وقوع یک بحران قابل توجه و غیرقابل جبران وجود دارد. در اتوبان آزادگان در بخش رفیوژ میانی، مسیر خط۴ جمع‌آوری‌کننده آب‌های سطحی منطقه ۱۹ قرار گرفته و بخشی هم در منطقه۱۸ در اتوبان آزادگان، لوله جمع‌آوری آب‌های سطحی واقع شده است. در برخی قسمت‌ها در طول مسیر، لوله و تجهیزات شهری مربوط مورد سرقت قرار گرفته و همچنین با توجه به اینکه این خط در رفیوژ میانی اتوبان قرار گرفته و روی آن درخت و فضای سبز تعبیه شده است و درختان مورد آبیاری قرار می‌گیرند، خاک اشباع و سنگین شده و این امر نیز موجب نشست لوله و خاک به گونه‌ای شده است که به وضوح «اعوجاج زمین» در طول گسترده‌ای با چشم مشاهده میشود و ممکن است لوله دچار شکستگی در چند نقطه شده باشد.» مظفر ادامه داد: «دو ماه پیش بار‌ها بخشی از اتوبان آزادگان در لاین تندرو دچار فرونشست در ابعاد ۶×۶ به عمق ۱/۵ متر شد که شهردارمنطقه به صورت موقت با ۱۲میکسر بتن آن محل را پر کرد، اما بحران هر لحظه و هر دقیقه پیش رو است؛ بحرانی که ممکن است تلفات جانی و تخریب‌های زیرساختی تجهیزات شهری را به صورت قابل توجه داشته باشد.» این عضو شورای شهر تهران تأکید کرد: «در این زمینه، سازمان مشاور طرحی را تأیید و ستاد مدیریت بحران جلساتی برگزار کرده و راهکار اصلی نیز این است که این خط جمع‌آوری آب‌های سطحی به طور کامل به ضلع جنوبی اتوبان آزادگان منتقل شود. این موضوع ارتباطی با آب و فاضلاب ندارد و خط جمع‌آوری‌کننده آب‌های سطحی است و برای شروع حداقل ۴۰میلیارد اعتبار و بودجه مورد نیاز است که به نظر می‌رسد شورا نیز باید پس از درخواست شهرداری در قالب مجوز موقت قانونی افزایش بودجه و اعتبارات، حمایت لازم را داشته باشد.» مظفر بر لزوم ورود شهردار تهران بر این امر و پیشگیری هر چه سریع‌تر قبل از وقوع یک بحران یا فاجعه شهری تأکید کرد. ابرچالش فرونشست اصفهان یک تهدید جدی و ملی است فرونشست زمین در اصفهان خساراتی را به بخشی از اراضی کشاورزی، راه‌ها، مدارس و اماکن مسکونی وارد کرده و زنگ خطر بحران این پدیده در این استان به صدا درآمده است. روز شنبه، منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در رابطه با ابرچالش فرونشست اصفهان گفت: «فرونشست زمین در اصفهان با استفاده از تکنیک دورسنجی و دستگاه‌های جی. پی. اس مورد ارزیابی قرار گرفته که نرخ محاسبه شده توسط سازمان زمین‌شناسی بین پنج تا ۱۸سانتیمتر در سال در مناطق مختلف تعیین شده است.» او به نقش پررنگ وزارت نیرو برای مقابله با فرونشست زمین اشاره کرد و گفت: «وزارت نیرو باید برای جریان دائمی زاینده‌رود تا تالاب گاوخونی و برای تعادل‌بخشی به آبخوان و جلوگیری از افت شدید سطح ایستابی به خصوص در محدوده کلانشهر اصفهان به استان اصفهان اعتبار اختصاص دهد. همچنین این وزارتخانه باید برای اجرای طرح‌های تأمین آب و احیای زاینده‌رود، احیای آبخوان، تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی، جلوگیری از بارگذاری‌های غیرمجاز و انتقال آب به مناطق خارج از حوضه و مغایر با مصوبات شورای عالی آب در بالادست زاینده‌رود و اعمال مدیریت یکپارچه زاینده‌رود از سراب تا پایاب اقدام کند. از طرفی شناسایی و مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز و نصب کنتور‌های هوشمند آب روی چاه‌ها توسط شرکت آب منطقه‌ای و تخصیص اعتبار اجرای طرح نیز باید توسط وزارت نیرو انجام شود.» او در رابطه با نقش شهرداری اصفهان نیز اینگونه توضیح داد: «انجام مطالعات پهنه‌بندی خطر فرونشست زمین در شهر اصفهان با هدف تعیین زون‌های خطر، اجرای طرح‌های تعادل‌بخشی و جمع‌آوری و هدایت روان‌آب‌های سطحی و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی از طریق چاه‌های جذبی، تفکیک آب باران ساختمان‌ها و تزریق آن به چاه‌ها که لازم است شهرداری اصفهان نسبت به تکمیل طرح مطالعاتی که از طریق مشاور۷۰درصد پیشرفت دارد، برای ارائه راهکار‌های اجرایی کاهش اثرات این پدیده در دشت اصفهان اقدام کند.» مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اشاره به نقش سایر دستگاه‌ها و سازمان‌ها گفت: «مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی نسبت به انجام مطالعه و تدوین آیین‌نامه ساخت‌وساز در پهنه‌های متأثر از فرونشست زمین و نیز تدوین آیین‌نامه بهسازی ساختمان‌های آسیب‌دیده از این پدیده در مناطق خطرپذیر اقدام کند. همچنین سازمان برنامه و بودجه کشور برای اجرای طرح‌های کاهش اثرات این پدیده در دشت اصفهان نسبت به تسریع در اختصاص اعتبار مصوب به میزان ۶۰۰میلیارد ریال به استان اصفهان اقدامات لازم را انجام دهد. وزارت جهاد کشاورزی نیز باید نسبت به اختصاص اعتبارات و بسته‌های حمایتی اعتباری به استان برای اجرای طرح الگوی کشت، اجرای طرح‌های آب و خاک و آبخیزداری اقدام کند.»
سایر اخبار این روزنامه
پیش‌ثبت‌نام آرایش انتخابات را عوض کرد
کجا‌ها نباید به نخبگان اعتماد کرد
رئیس قوه قضائیه: دولت و مجلس بگویند درباره شعار سال چه کردند
بی‌بی‌سی از توهم، سرخوردگی و خشونت اهل آشوب می‌گوید!
زیست شبانه با کاری بودن جامعه منافات دارد
«کنست» به تعمیق بحران رأی داد
شهادت ۲ مأمور پلیس در ایذه
بازداشت باند بزرگ‌تروریستی در ۶ استان با ۴۳ بمب
همه در «عشق کوفی» با دلشان کار کردند
دنیا تجارب موفق مقابله با فرونشست دارد، اما فرونشست زمین در ایران متولی ندارد!
