روزنامه جوان
1402/05/04
تعزیه ابداً نیاز به نوآوری ندارد
تعزیه هنر نمایشی و آیینی است که برخی پژوهشگران معتقدند قدمت و پیشینه این هنر در ایران به دوران پیش از اسلام برمی‌گردد. برخی گمان می‌کنند وجه مصرفی تعزیه صرفاً مخصوص ایام ماه محرم و عزاداری است، اما احمد عزیزی که از پیشکسوتان این هنر آیینی و عضو هیئت مدیره انجمن تعزیه ایرانیان است نظر متفاوت و جالبی دارد. وی این روز‌ها به عنوان سرپرست گروه تعزیه سیدالشهدا (ع) در پهنه رودکی و محوطه تئاترشهر به اجرای تعزیه می‌پردازد. «جوان» در گفتگو با این پیشکسوت تعزیه به پیشینه و وجوه مختلف این هنر ایرانی و همچنین خطرات احتمالی که آن را تهدید می‌کند، پرداخته است. اساساً تعزیه به چه معناست؟ پیشینه آن به چه دورانی برمی‌گردد و مخاطبان آن در چه سطوحی قابل‌تفکیک و تعریف هستند؟ تعزیه یک نمایش آیینی است که قرن‌های زیادی از پایه‌گذاری و اجرای آن می‌گذرد. برخی پژوهشگران آن را مربوط به دوران پیش از ورود اسلام به کشورمان می‌دانند و برایش پیشینه ۳ هزار ساله تعریف می‌کنند و معتقدند که ایرانیان در مراسم سوگ سیاوش این آیین را انجام می‌دادند و برخی دیگر هم معتقدند که پس از ورود اسلام به کشورمان و وقوع حادثه عظیم کربلا و شهادت اباعبدالله‌الحسین (ع) و یارانش پایه‌گذاری شده است. در مورد مخاطبان و علاقه‌مندان این هنر آیینی هم باید عرض کنم معمولاً کسانی که در تکایا به تماشای این هنر می‌نشینند، معمولاً جزو مخاطبان دائمی آن هستند که در شهر‌هایی مثل نطنز و دماوند و برخی شهر‌های دیگر اجرا میشود، اما جا‌هایی که به صورت ارگانی یا یکی، دو ساعته تعزیه اجرا میشود معمولاً مخاطبان گذری و موقت بیشتر حضور دارند. واقعیت این است که تعزیه تلفیقی از سه هنر نمایش، موسیقی و ادبیات نمایشی است و هر مخاطبی ممکن است آن را از هر سه وجهش یا یکی از آنها به تماشا بنشیند که به هر حال شور و وصف خاص خودش را دارد. به کلام دیگر مخاطبان تعزیه افرادی هستند که هم عشق به اهل بیت (ع) دارند و هم عشق به وجوه مختلف هنری. بنابراین گستره مخاطبان آن بسیار وسیع‌تر از دیگر هنرهاست. اجرای تعزیه در پهنه رودکی و محوطه تئاترشهر، ابتکار خودتان بود یا اینکه از طرف مسئولان به شما و گروه سیدالشهدا پیشنهاد شد؟ این اجرا با دعوت از سوی مسئولان بنیاد رودکی انجام می‌گیرد و طبق صحبتی که با دوستان داشتیم، ۱۰ شب اول محرم را در پهنه رودکی تعزیه کار می‌کنیم. در مورد اجرا در محوطه تئاترشهر هم باید عرض کنم در قالب سوگواره‌ای که در آنجا برپا شده، قرار است چهار گروه از جمله گروه ما (گروه تعزیه سیدالشهدا) اجرا برویم. البته این افتخار را داریم که طی سه شب شام غریبان، گروه ما سه اجرا دارد. البته در کنار تعزیه، اجرای نقالی و برنامه‌های دیگری هم نمایش داده میشود که خوشبختانه با استقبال خوب مردم مواجه شده و این مراسم در نهایت شکوه و نظم در حال برگزاری است. تعزیه‌ای که در پهنه رودکی اجرا می‌کنید، صرفاً اجرای یک نسخه است یا نسخه‌های متعددی را اجرا می‌کنید؟ تعزیه‌ای که ما طی این ۱۰ شب اجرا می‌کنیم هر بار اجرای آن براساس یک نسخه و موضوع است. بر همین منوال مثلاً یک شب تعزیه مسلم اجرا میشود و شبی دیگر تعزیه حر، علی‌اکبر (ع) و همین‌طور تا پایان ۱۰ شب در هر اجرا تعزیه یک نسخه یا شخصیت نمایش داده میشود. در این تعزیه‌ها، خودم شهادت‌خوان هستم و برخی دیگر از دوستان به اجرای زنانه‌خوانی، علی‌اکبر‌خوانی، امام‌خوانی، شمرخوانی، موافق و مخالف‌خوانی و بچه‌خوانی می‌پردازند. البته یک گروه نوازنده هم به اجرای نی، ترومپت، طبل و سنج مشغول هستند. به عنوان یک پیشکسوت عرصه تعزیه و عضو هیئت مدیره انجمن تعزیه ایرانیان ارزیابی‌تان از اوضاع و شرایط فعلی تعزیه در کشورمان چیست؟ به نظر من اوضاع تعزیه در این سال‌ها به نسبت قبل بهتر شده است. یکی از شاخصه‌های بهبود اوضاع این هنر آیینی- نمایشی پخش تلویزیونی برخی تعزیه‌هاست که از طریق شبکه‌های مختلف سیما صورت می‌گیرد. این در حالی است که یک دورانی نمایش تعزیه در تلویزیون با محدودیت‌هایی همراه بود، ولی خوشبختانه فعلاً چنین مسئله‌ای وجود ندارد و شاهد پخش این هنر آیینی و ایرانی هستیم. در کنار این‌ها شاهد اجرای تعزیه در مکان‌های مختلفی در سراسر کشور هم هستیم که در نوع خود اقدام خوب و قابل تحسینی است که می‌تواند به رونق گرفتن تعزیه کمک زیادی کند. چه خطراتی پیش‌روی تعزیه و تعزیه‌خوانی وجود دارد یا ممکن است این هنر آیینی و تمام ایرانی را تهدید کند؟ تعزیه یک هنر بسیار فاخر و نمایشی منظوم و آهنگین است که همه چیز آن از اشعار، طراحی لباس و موسیقی‌اش براساس حساب و کتابی دقیق و کاملاً عقلایی طراحی و تعریف شده است. مثلاً برای اشعار حماسی از دستگاه‌های موسیقی چهارگاه و ماهور استفاده میشود یا در بخش‌های دیگر برای اثر‌گذاری بیشتر و عمیق‌تر کردن وجه احساسی اشعار از دستگاه‌های موسیقایی مثل سه‌گاه و ماهور و ابوعطا و حتی دشتی و افشاری بهره گرفته‌اند. منظور این است که همه چیز تعزیه کاملاً علمی و تعریف شده است و اینکه برخی افراد، به‌خصوص جوان‌تر‌ها گمان می‌کنند که با ایجاد برخی نوآوری‌ها می‌توانند آن را جذاب‌تر کنند باید بدانند این به اصطلاح خلاقیت‌ها باعث صدمه زدن به تعزیه میشود. آیا مثال و نمونه‌ای می‌توانید ذکر کنید؟ بعضی از این دوستان با نیت نوآوری اشعاری خارج از اشعار تعزیه را وارد این هنر می‌کنند یا به هر سبکی که به ذهن‌شان می‌رسد، خوانندگی می‌کنند و کار‌هایی از این دست. این در حالی است که چنین بدعت‌هایی باعث تضعیف و نهایتاً تخریب و از بین رفتن تعزیه میشود. این عزیزان باید بدانند که قالب امروز تعزیه ماحصل و نتیجه قرن‌های متمادی تلاش و کوشش بزرگان و استاد‌های عرصه‌های هنری مثل ادبیات، شعر، موسیقی و نمایش است و ما باید به این پختگی عقلایی و علمی احترام بگذاریم و آن را برای نسل‌های آینده حفظ و حراست کنیم. ما از مسئولان توقع داریم که در تمامی شهر‌ها مکان‌هایی برای اجرای تعزیه در نظر بگیرند تا گروه‌های مختلف بتوانند در طول ایام سال به اجرای نمایش بپردازند. این را هم عرض کنم که ما بیش از ۴۰۰ نسخه مختلف برای اجرا داریم که از تعداد روز‌های سال هم بیشتر است. ضمناً همانطوری که برای ایام محرم و عزای اهل بیت (ع) می‌توانیم تعزیه اجرا کنیم، می‌توانیم از نسخه‌های نمایشی شادی‌آفرین در ایام جشن و سرور و میلاد حضرات معصومین (ع) برای اجرای نمایش‌های شاد و نشاط‌آور استفاده کنیم. البته همه این‌ها منوط به میل و اراده مسئولان است، وگرنه برای تعزیه و این هنر نمایشی آیینی هیچ محدودیت محتوایی و اجرایی وجود ندارد چه در ایام حزن و اندوه و چه در ایام جشن و سرور. با توجه به ترمینولوژی کلمه تعزیه که به معنای عزا و تسلیت گفتن است برای نمایش‌هایی که در آنها به جشن و شادمانی پرداخته میشود چه عنوانی اطلاق میشود؟ یک نام دیگر تعزیه، شبیه‌خوانی است و همانطوری که شما اشاره کردید تعزیه به معنای عزاست، حتی در برخی از شهر‌ها و استان‌های کشورمان به مجلس ختم و عزا هم تعزیه می‌گویند، ولی اسم اصلی آن شبیه‌خوانی است. ما به غیر از تعزیه‌هایی که مخصوص ایام عزاداری است، یکسری مجالس شبیه‌خوانی مخصوص ایام شادی هم داریم که شبیه‌خوانی مختار یکی از آنهاست که به ماجرای انتقام گرفتن وی از قاتلان امام حسین (ع) پرداخته میشود. شبیه‌خوانی کمدی نیز داریم مانند احمد سفاح و چندین و چند نمایش دیگر که همه آنها محتوایی شاد و سرور‌آفرین دارند و می‌توانیم آنها را در ایام جشن و شادی و ولادت امامان برای مردم اجرا کنیم. ما حتی تعزیه‌هایی داریم که وجه حماسی آنها غالب است به این ترتیب که در پایان آنها، اجرا‌کننده نقش شهادت‌خوان به شهادت نمی‌رسد، بلکه بر دشمنانش پیروز میشود. موسیقی و ابزار موسیقایی که در تعزیه استفاده میشود معمولاً شامل نی، ترومپت (شیپور)، طبل و سنج است، اضافه شدن ابزارآلات موسیقایی دیگر چه تبعاتی می‌تواند برای این هنر نمایشی داشته باشد؟ به نظر من این کار‌ها از همان دست به اصطلاح نوآوری‌هایی است که برخی افراد سعی دارند در تعزیه به وجود بیاورند و قطعاً برای تعزیه مخرب و خطرآفرین هستند. از گذشته تا امروز ابزار موسیقایی تعزیه تنها تفاوتی که داشته این بوده است که مثلاً به‌جای استفاده از شپیور راسته و بُلک کوچک و بُلک بزرگ که در گذشته وجود داشت و الان منسوخ شده‌اند و سالیان زیادی است جایشان را به ترومپت داده‌اند و مردم و تعزیه‌خوان‌ها آن را به عنوان جایگزین شیپور قبول کردند. البته گاهی نی و قره‌نی هم برای تعزیه‌های شهادت به جهت بالا بردن عمق احساسی اشعار استفاده میشود، ولی چنانچه قرار باشد حرکتی مانند آنچه چند سال پیش در پارک آب و آتش صورت گرفت (که گمان کردند با استفاده از ساز‌های زهی و گروه موسیقی شبیه به ارکستر سمفونیک می‌توانند تعزیه روشنفکرانه و متجددانه‌ای برای مردم اجرا کنند) اتفاق بیفتد، قطعاً مورد قبول نیست. خوبی آن اتفاق این بود که بعد از آن طوماری اعتراضی به وزیر ارشاد وقت نوشته و قرار بر این شد که من‌بعد از ساز‌های متفرقه در اجرای تعزیه استفاده نشود و با یک اقدام بهنگام جلوی باز شدن این باب خطرناک گرفته شد. ما نمی‌گوییم که آن ساز‌ها غلط هستند، بلکه معتقدیم که جای آنها در تعزیه نیست و با اصل و علت ماهوی اجرای تعزیه منافات دارند.پربازدیدترین‌های روزنامه ها
سایر اخبار این روزنامه
زمزمه کودتا در میانه بحران بی سابقه رژیم صهیونیستی
«مومیکا» رسماً جاسوس صهیونیست‌ها بود
موشک کروز ابومهدی تحویل نیروی دریایی ارتش و سپاه شد
سرزمین حسین (ع)
عاشورا و دعوای ما با جهان
خودنمایی ضعف آموزش با نتایج امتحان نهایی!
بدرقه عاشورایی شهدای امنیت
تعزیه ابداً نیاز به نوآوری ندارد
چقدر از امام حسین (ع) می‌دانیم؟
