پیروز مجتهدزاده
تحلیلگر مسائل سیاسی

بر اساس مطالعاتی که انجام داده‌ام به دلایل مختلف دشواری‌ها و پیچیدگی‌های فنی منطقه شمال خلیج فارس و وضعیت جغرافیایی میدان مشترک آرش تقریباً از تمامی مناطق دریایی جهان، مشکل‌تر و پیچیده‌تر است. تصور نکنید مشکلاتی که میدان مشترک گازی آرش به وجود آمده است مشکلات سیاسی است. اگر چه چنانچه طرفین بخواهند می‌توانند این مشکلات تکنیکی، فنی و جغرافیایی را به مشکلات سیاسی تبدیل کنند. در آن صورت به کلی مشکل غیرقابل حل خواهد شد. فقط و فقط چگونگی ترسیم مرزهای آبی آب‌های ساحلی و نحوه واقع شدن جزایر گوناگون از کشورهای مختلف و نیز بحث‌های تکنیکی جغرافیایی در آن منطقه فراوان است و در آن جمع شده است. در ۶۰ سال گذشته توافقی صورت نگرفته هر چند به طور موقت توافق‌های مشروط حاصل شد ولی مشکل حل نشده است. به عبارتی دیگر اختلافات میان ایران و کویت در مورد میدان گازی آرش جدید نیست. در حقیقت این مساله با کشف این میدان گازی در سال ۱۹۶۳ خودنمایی کرد که حدود ۶۰ سال پیش بود. وقتی دولت کویت تصمیم گرفت این میدان گازی بسیار عظیم را مورد بهره‌برداری قرار دهد که همسایگانی خود را در آن سهیم می‌دانند مورد اعتراض واقع شد، در نتیجه دولت کویت اقدامات خود را متوقف کرد. عرب‌ها به میدان آرش، الدوره می‌گویند که میدان گازی بسیار بزرگی است و در ابتدای اکتشافات و بر اساس بررسی‌های به عمل آمده تکنیکی میزان ذخایر گاز آن ۳۶۵ تریلیون فوت مکعب بود؛ مسلماً با پیشرفت تکنولوژی امروز ذخایر این میدان به مراتب بیشتر تخمین زده می‌شود. هرچند رقم اولیه هم بسیار بزرگ است. همچنین ذخیره ثروتی عظیم این چنینی مورد توجه همسایگانی واقع می‌شود که مرزهای آنها با این حوزه با میدان نفتی تداخل پیدا می‌کند. این دولت‌ها عبارتند از دولت ایران، کویت و عربستان سعودی که البته دعوای اصلی میان دولت ایران و کویت است، اما چون جنوب کویت یک منطقه بی طرف میان کویت و عربستان قرار دارد که وسعت آن تقریباً معادل خود کشور کویت است. در نتیجه آن، کویت و عربستان دارای حاکم مشترک هستند به همین دلیل پای عربستان هم به میدان گازی آرش باز شده است. فاصله میدان گازی آرش با ۳ کشور ایران کویت و عربستان تقریباً در یک فاصله قرار دارد، البته این یکسان بودن فاصله تحقیقاً نیست و ماجراهای بسیاری پشت سر این موضوع تحقیقاً وجود دارد. در آن سالی که کویت در این میدان دست به اقدام اکتشافی زد همچنان تحت الحمایه بریتانیا بود و طبق قوانین بریتانیا آب‌های ساحلی کویت به پهنای سه مایل اندازه‌گیری می‌شد. همان زمان دولت ایران آب‌های ساحلی خود را در فاصله شش مایلی در نظر می‌گرفت. این موضوع موجب نزدیک شدن حاکمیت این دو کشور بر سر میدان گازی آرش و اثرگذاری است که البته به سود ایران بود. در نتیجه کویت بعداً تصمیم گرفت آب‌های ساحلی خود را به ۱۲ مایل رسانده و محاسبه کند. بعد از آن ایران هم محاسبه آب‌های ساحلی خود را بر اساس قوانین جهانی به ۱۲ مایل از خط ساحل در نظر گرفت و افزایش داد. این موضوع موجب ایجاد پیچیدگی‌های جدیدی شد به گونه‌ای که برای حل این پیچیدگی‌ها باید مطالعات فنی در هر دو کشور صورت می‌گرفت اما این مطالعات هیچ گاه به صورت مشترک و کامل صورت نپذیرفت، زیرا هنوز توافقی صورت نگرفته است. از طرفی دیگر دولت ایران مدعی شد مطابق مقررات بین‌المللی، خط ساحلی و کرانه‌های آن را به طرف دریا از ساحل جزیره خارک در نظر می‌گیرد. در واقع طبق مقررات بین‌المللی اگر کشورهایی در این وضعیت قرار گرفته باشند و دارای جزایری در پیش کرانه خود باشند یا به عبارتی جزایری در داخل ۱۲ مایل آب‌های سرزمینی خود داشته باشند یا قسمتی از آن جزیره یا حتی مماسی از جزیره با آب‌های ساحلی آن کشور بوده و دارای اشتراک باشد و در آن ۱۲ مایل قرار بگیرد کل آن جزیره جز خاک اصلی آن کشور در نظر گرفته می‌شود و از نظر حقوقی باید ۱۲ مایل جلوتر از ساحل آن جزیره محاسبه شود که در نتیجه حق حاکمیت ایران را خیلی بیشتر به طرف مرکز این میدان گازی نزدیک می‌کند. بعد از آن و در مقابل دولت کویت هم ادعا کرد که باید خط ساحلی آب‌های ساحلی کویت از خط ساحلی جزیره فیکله آنان محاسبه شود. در نتیجه یک مشکل جدید و بزرگ به وجود آورد زیرا این جزیره در داخل ساحل اصلی آب‌های سرزمینی کویت قرار ندارد و حتی مماس بر آن نیست، اما به هر صورت این ادعا برای پیش بردن آن چیزی که مورد نظر دولت کویت بود مطرح شد.