روزنامه خراسان
1402/05/28
سفر شعر معاصر فارسی از تهران تا «تورین»
بیست و هفتم تیرماه بود که مراسم پایانی جایزه «رودی» در سال ۲۰۲۳ در شهر تورین ایتالیا برگزار شد و جایزه بخش شاعران تأثیرگذار معاصر که با عنوان «شاهد زیبایی» شناخته میشود، به گروس عبدالملکیان از ایران رسید. گروس عبدالملکیان 18 مهر 1359 متولد شد، او تا امروز علاوه بر جوایز معتبر ملی، موفق به کسب افتخاراتی از جمله دریافت جایزه ادبی ایتالیا (رودی) و نامزدی نهایی جایزه پِن (جایزه قلم آمریکا) شده و تاکنون به دعوت بسیاری از کشورها برای شعرخوانی و شرکت در جشنواره‌های بین‌المللی به نقاط مختلف دنیا سفر کرده است. همزمان با تهیه این مصاحبه نیز او برای شرکت در جشنواره شعر فرانسه و شعرخوانی در جمع شاعران شناخته‌شده چند کشور جهان، مهمان این کشور بود. با گروس عبدالملکیان که در طول تمام سفرهایش همواره درتلاش بوده تا شعر معاصر ایران را به مردم دیگر کشورهای جهان معرفی کند، درباره جدیدترین اثرش یعنی «سه‌گانه خاورمیانه»، رمز و راز جهانی‌شدن شعر او و چالش‌های پیش روی شعر فارسی برای جهانی‌شدن گفت‌وگو کرده‌ایم. درباره کتاب سه‌گانه خاورمیانه توضیح دهید. این مجموعه دارای دو عنوان اصلی و فرعی است. عنوان اصلی سه‌گانه خاورمیانه و شامل جنگ، عشق و تنهایی است. این کتاب شعر، داستان انسان امروز در فضای خاورمیانه است و به موضوعات جنگ، عشق و تنهایی بر این زمین و زمینه می‌پردازد. هرچند وقتی مخاطب، مجموعه را می‌خواند، لمس می‌کند که خاورمیانه در این کتاب جنبه‌ای نمادین هم دارد. بیشتر از چه جهت نمادین است؟ نماد را میشود این‌گونه تعریف کرد: کرانمند کردن امری بیکران؛ یعنی نماد در عین این‌که کرانمند است، بیکران است و در عین این‌که بیکران است، کرانمند است. واژه خاورمیانه در این کتاب می‌تواند برای شما خاورمیانه باشد، برای شخص دیگری ایران باشد و برای مخاطب دیگری، جهان. این کتاب با دیگر کتاب‌هایتان چه تفاوت‌هایی دارد؟ یکی از تفاوت‌های اصلی این کتاب با مجموعه‌های دیگرم یا مجموعه شعرهای دیگر شاعران، ساختمان کلی این کتاب است. در حقیقت این کتاب، یک مجموعه شعر پیوسته است؛ یعنی شعرهای این مجموعه هم مستقل‌اند و هم‌پیوسته. مخاطب می‌تواند کتاب را از هر صفحه‌ای که علاقه‌مند است، باز کند و شعری را به شکلی مستقل بخواند. علاوه بر این اگر کتاب را از آغاز بخواند، حالتی از یک منظومه در برابرش شکل می‌گیرد و هر سه فصل یکی پس از دیگری اتفاق می‌افتند. البته یکی دیگر از تفاوت‌ها هم در نوع متفاوت شکل‌گیری تریلوژی (سه‌گانه) در این مجموعه است؛ یعنی کتاب سه فصل دارد، اما برخلاف تمام سه‌گانه‌های دیگر، آغاز فصل‌هایش مشخص نشده است و برای هر مخاطب، هر فصل در جای متفاوتی آغاز میشود. بازخورد مردم دیگر نقاط جهان، در مواجهه با شعرهایتان چگونه بوده؟ برای من که رضایت‌بخش است و همواره انرژی فوق‌العاده‌ای از مخاطبانم در کشورهای مختلف گرفته‌ام. خوشبختانه بازخوردها، چه در تأیید چه از منظری انتقادی، متنوع و گسترده بوده و از تمامی این بازخوردها انرژی گرفته‌ام و بهره‌ها برده‌ام؛ اما نکته‌ای کلی را باید در این‌جا مطرح کنم و آن این است که به‌هرحال شعر به دلیل نمادگرایی و استعاره‌ای بودن و برخورداری از بیانی پوشیده و چندلایه، در تمام جهان مخاطبی محدودتر و حرفه‌ای‌تر دارد. مخاطب شعر معمولاً به ذهنی ورزیده‌تر نیاز دارد تا از پیچ‌وخم‌های بیانیِ شعر عبور کند و با اعماق یک اثر ارتباط بگیرد. همین مقوله، یکی از عواملی است که تعداد مخاطبان شعر را در تمام جهان محدودتر می‌کند. مثلاً این سخن را از بسیاری از ناشران در کشورهای مختلف شنیده‌ام که در کل مخاطب ادبیات داستانی گسترده‌تر از مخاطب شعر است؛ اما در همین فضا با توجه به این‌که کتاب‌هایم نه‌تنها در ایران که در سایر کشورها، بارها تجدیدچاپ شده‌اند، استقبال از شعر بسیار امیدبخش است. البته این بحث بسیار گسترده است و به این مقوله از زوایای دیگری هم میشود پرداخت. تا امروز چند مجموعه از شما ترجمه شده است و به چه زبان‌هایی؟ تا آن‌جا که در خاطر دارم، حدود ۱۲ کتاب از بنده به زبان‌های انگلیسی، آلمانی، فرانسه، عربی، سوئدی و چند زبان دیگر ترجمه شده است. دلیل کمتر دیده شدن شعر معاصر و کهن ما در سطح جهان چیست؟ آیا ترجمهپذیر نبودن برخی از شعرها را می‌توان دلیل این موضوع دانست؟ اول این‌که شاعران و مخاطبان جدی شعر در کشورهای اروپایی و برخی کشورهای همسایه که دیده‌ام، با آثار یا نام شاعران بزرگ کلاسیک ما آشنا هستند؛ اما شعر معاصر ما را در حد بسیار محدودی می‌شناسند. البته اوضاع این شناخت رو به بهبود است. بنده به‌عنوان شاعری فارسی‌زبان همواره درتلاش بوده‌ام، شعر معاصر فارسی را از طریق سخنرانی‌ها، مصاحبه‌ها و برنامه‌های مختلفی که داشته‌ام، معرفی کنم. برای مثال به چند نشر از ناشرانم که کتاب یا کتاب‌هایی را از من منتشر کرده‌اند و پیگیر ترجمه دیگر کتاب‌هایم بوده‌اند، پیشنهاد کرده‌ام که یک آنتولوژی از شعر معاصر ایران یا شعر چند دهه گذشته فارسی را منتشر کنند که خوشبختانه دو نشر از این میان، این مقوله را جدی گرفته‌اند و به مترجمانشان این کار را پیشنهاد داده‌اند. درباره بخش دیگر پرسش شما و ترجمهپذیر نبودن برخی شعرها می‌توان گفت که یقیناً چنین است. شعرهایی که بخش گسترده‌ای از تکیه زیباشناسانه آن‌ها بر موسیقی و صورت زبان است، چیزهای زیادی را در ترجمه از دست می‌دهند و بهتر است ترجمه نشوند. هرچند به تجربه‌دیده‌ام، در موارد استثنایی اگر همین شعرها هم ویژگی‌های پررنگ و اثرگذاری در عرصه محتوا و تخیل داشته باشند، می‌توانند پس از ترجمه لذت‌بخش و تأثیرگذار باشند. فراموش نکنیم که نقش مترجم شعر در این فضا و تسلطش بر هر دو زبان مبدأ و مقصد بسیار پررنگ است. با توجه به دیدارهایی که با غیرفارسی‌زبان‌ها داشتید، مهم‌ترین ویژگی شعر فارسی ازنظر آن‌ها چیست؟ شعر فارسی دارای تاریخی طولانی، اصیل و سرشار از تجربیات متنوع است. در طول این مسیر، هم پیشنهادهایی برای شعر شرق و غرب داشته و هم از تجربیات شعری دیگر کشورها بهره برده است؛ بنابراین امروز امکانات متنوعی در اختیار شعر ماست، پس می‌توان گفت برای مخاطبان دیگر کشورها که با شعر ما آشنا می‌شوند، تنوع فضاهای شاعرانه، تجربیات موسیقایی و محتوایی شعر ما جذاب است. در حوزه موسیقی، آهنگ عروضی شعر ما که با شعر عرب مشترک است و شکل‌های موسیقایی که از دل این عروض برآمده برای مخاطبان سایر زبان‌ها جذابیت خاصی دارد. در حوزه محتوایی هم تجربیات شعر اجتماعی و انتقادی ما و همچنین سنت عرفانی و حکمت‌های شعرمان برایشان قابل‌توجه و قابل‌تأمل است. برای معرفی هرچه بهتر شاعران کشورمان به دیگر کشورها باید چه اقداماتی در دستور کار قرار گیرد؟ در این زمینه نقش تمام پل‌های ارتباطی، مهم و مؤثر است؛ یعنی هم نقش مترجمان آزاد و گستردگی فعالیت آن‌ها اهمیت دارد، هم تسلط این مترجمان بر زبان مبدأ و مقصد؛ البته به کیفیت ترجمه‌ها هم باید توجه شود. نقش نهادهای فرهنگی و گروه‌ها و استادان ادبیات فارسی در دانشگاه‌های سایر کشورها هم می‌تواند سازنده باشد؛ همچنین می‌توان بهره‌گیری از فضای مجازی و امکان ارتباط وسیعی را که از این طریق با جهان فراهم‌شده نیز به این موارد افزود. برای مثال راه‌اندازی سایت‌های ادبی چندزبانه و فعال به شرطی که از کیفیت ترجمه بالایی برخوردار باشند و همراهی شاعران و مترجمان برجسته را با خود داشته باشند، می‌تواند نقشی عملی، پررنگ و بسیار سازنده برای معرفی شعر امروز ایران به جهان ایفا کند.
سایر اخبار این روزنامه
هولناک مثل آمار ترک تحصیل
سفر شعر معاصر فارسی از تهران تا «تورین»
تامین مالی در خراسان رضوی روی بورس
خُرده مهربانی‌های حال خوب‌کن
عزم بنیاد شهید برای احیای کوهستان پارک شادی
عبرت های کودتای 28 مرداد برای روزگار ما
خستگی و نا امیدی ممنوع!
سیگنال مهم منطقه‌ای از جده
کیمیایی به نام « آب سنگین »
واکاوی دستبرد مسلحانه به طلافروشی
جنگ ترکیبی انگلیس علیه ایران در کودتای 28 مرداد
ترامپ: آمریکا به سوی جهنم می رود
اما و اگرهای وام مشروط به سپرده گذاری
