روزنامه خراسان
1402/06/07
بفرمایید به صرف تماشای «اَبَرماه آبی»
بزرگ‌ترین و درخشان‌ترین ماه کامل سال ۱۴۰۲ در ۸ شهریور طلوع می‌کند و این ماه که «اَبَرماه آبی» نامیده میشود، نتیجه 3 پدیده قمری است که همزمان اتفاق می‌افتد. نام ابرماه آبی، ماه کمیاب و بزرگ‌ترین و درخشان‌ترین ماه کامل سال، هیچ ربطی به رنگ ماه ندارد و در واقع، رنگ ماه نارنجی خواهد بود! نام این ماه به دوره آن اشاره دارد. نام «ماه آبی» به دومین ماه کامل که در یک ماه تقویمی رخ می‌دهد، داده میشود. به عبارت دیگر، ماه آبی زمانی است که دومین ماه کامل را در یک ماه تقویمی داشته باشید. هر ۲۹.۵ روز یک ماه کامل جدید طلوع می‌کند. با توجه به این که ماه کامل در اول آگوست ۲۰۲۳ رخ داده است، ماه کامل ۳۰ آگوست، یک ماه آبی خواهد بود. قمرهای آبی از این نوع که «قمرهای آبی تقویمی» نامیده میشود، تقریباً هر 2 یا 3 سال یک‌بار اتفاق می‌افتد و بر اساس زمان و تاریخ، قمر بعدی در ۳۱ می ۲۰۲۶ یعنی ۱۰ خرداد ۱۴۰۵ رخ می‌دهد. نوع دوم ماه آبی که «ماه آبی فصلی» نامیده میشود، سومین ماه کامل 4 تایی را در طول یک فصل نجومی توصیف می‌کند. این پدیده زمانی اتفاق می‌افتد که یک سال تقویمی به جای ۱۲ ماه معمولی، ۱۳ ماه کامل داشته باشد. یک سال قمری، ۱۲ دور زمین توسط ماه، ۳۵۴ روز طول می‌کشد، در حالی که سال شمسی زمین ۳۶۵ روز است. ماه آبی فصلی بعدی که همچنین هر 2 یا 3 سال یک‌بار اتفاق می‌افتد، بر اساس زمان و تاریخ در ۱۹ اوت ۲۰۲۴ رخ می‌دهد. دومین ماه کامل ماه آگوست میلادی یا همان 8 شهریور، سومین و نزدیک‌ترین ماه از بین 4 ابرماه در سال ۲۰۲۳ است و در فاصله ۳۵۷۳۴۴ کیلومتری از زمین، بزرگ‌ترین و درخشان‌ترین ابرماه سال ۲۰۲۳ خواهد بود. معمولا فقط هر 2 یا 3 سال یک بار یک ماه آبی در آسمان پدیدار میشود. اگرچه در موارد نادری مانند سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۳۷ دو ماه آبی در سال داریم؛ بنابراین اگر به تماشای آسمان شب و ماه علاقه‌مند هستید، فردا شب فرصت بسیار جالبی برای‌تان خواهد بود. به همین بهانه و در پرونده امروز زندگی‌سلام، از تعریف ابرماه، باورهای اشتباه درباره ابرماه آبی و ... خواهیم گفت.ماه آبی، آبی نیست!
مروری بر باورهای اشتباهی که با شنیدن «ابر ماه آبی» به ذهن تان خطور خواهد کرد
با وجود این که افکار عمومی این عبارت را جور دیگری توصیف می‌کنند، پدیده ماه آبی آن‌قدر که انتظار داریم هم نادر و کمیاب نیست و البته در این رویداد ماه هم اصلا آبی نیست. همان طور که خوانید نه به این خاطر که رنگ نقره‌فام ماه به آبی تغییر کرده‌باشد، بلکه به این خاطر که دومین قرص کامل قمر زمین در طول یک ماه است، به آن ابرماه آبی می‌گویند.
تعریف دقیق ماه آبی
مفهوم مدرن و امروزی ماه آبی به معنی یک قرص ماه اضافی در طول یک ماه زمینی است؛ چه یک ماه 2 قرص کامل را به خود ببیند، چه یک چهارم سال، یا فصل به جای 3 قرص کامل، 4 قرص کامل ماه را داشته‌باشد. بر اساس تعریف رصد‌خانه نیروی دریایی آمریکا، زمانی که یک فصل 4 قرص کامل ماه را به خود می‌بیند، به سومین آن ماه آبی گفته میشود.
چرا این نام اشتباه ماندگار شد؟
تا پیش از دهه 1940 در سالنامه کشاورزی مین تعریفی پیچیده‌تر از ماه آبی ارائه شده‌بود که مبتنی بر دانش دقیقی از تاریخ‌ها و رویداد‌های مذهبی، سال‌های گرما و زمان‌بندی فصل‌ها بود. پیچیدگی این تعاریف به اندازه‌ای بود که حتی اخترشناسان هم از ترجمه و نفسیر آن‌ها با مشکل مواجه بودند. یکی از این اخترشناسان به نام «جیمز هاگ پروت» در سال 1946 مقاله‌ای را با عنوان یک‌بار در ماه آبی که امروزه مفهومی برابر صد‌سال سیاه را دارد(اشاره به اتفاقی که بسیار به‌ندرت رخ خواهد داد) با برداشت از سالنامه مین نوشت که بر اساس ترجمه‌هایش از تعریف پیچیده ارائه شده در سالنامه، ماه آبی به دومین قرص کامل قمر زمین در طول یک ماه گفته میشود. ترجمه پروت اشتباه بود، اما سادگی‌اش باعث جاودانگی آن به عنوان نامی عامیانه شد.
چه زمانی ماه به رنگ آبی دیده خواهد شد؟
ماهی که حقیقتا به رنگ آبی دیده شود، پدیده‌ای که بسیار نادر است و ماه آبی هم نامیده نمی‌شود، حاصل وقوع آتش‌سوزی‌های گسترده یا فوران‌های آتش‌فشانی و فوران ذرات معلق به آسمان است. این ذرات تنها به نور آبی اجازه عبور می‌دهند و ماه آبی دیده میشود. یکی از نمونه‌های چنین پدیده‌ای در سال 1883 و پس از فوران آتشفشان کراکاتوآ در اندونزی رخ داد و برای سال‌ها چهره ماه را آبی کرد. آخرین نمونه ماه آبی حقیقی هم در سال 1950 در اسکاتلند مشاهده شد که در آن جا هم وجود ذرات غبار ناشی از آتش‌سوزی جنگل‌های آلبرتا در کانادا عامل تغییر رنگ چهره ماه شده‌بودند.
این پدیده هر 2.5 سال یک‌بار رخ می‌دهد
پدیده ماه آبی که در فردا شب رخ می‌دهد، به گفته اخترشناسان تقریبا هر 2.5 سال یک‌بار رخ می‌دهد و نام ماه آبی نامی کاملا عامیانه است که پشتوانه علمی و نجومی نداشته و ناشی از ترجمه‌ای اشتباه از سالنامه مین است. به گفته باب برمن، اخترشناس و نویسنده، دانشمندان و اخترشناسان حرفه‌ای کاملا درستی این نام را انکار می‌کنند اما از آن‌جا که نامی بی‌خطر بوده و حقیقتی را انکار نمی‌کند، همچنان به صورت گسترده استفاده می شود.
ابرماه چیست؟
ابرماه حدود ۱۴ درصد بزرگ‌تر و ۳۰ درصد درخشان‌تر از حالت عادی است
ماه در یک مدار بیضی شکل که تقریبا شبیه دایره است، در حال گردش به دور زمین است. زمین در یکی از کانون‌های این بیضی قرار دارد؛ بنابراین فاصله ماه تا زمین همواره در حال کم و زیاد شدن است. هنگامی که ماه در دورترین فاصله از زمین (اوج) باشد، کوچک دیده میشود. وقتی هم که در نزدیک‌ترین فاصله از زمین (حضیض) باشد، بزرگ‌تر دیده میشود. با حرکت ماه به دور زمین به طور دوره‌ای نقاط اوج و حضیضی اتفاق می‌افتد. بر اثر تاثیر گرانش خورشید و سیارات دیگر، شکل مدار ماه در طول زمان تغییر می‌کند. این نقاط گاهی از حالت معمولی خارج می‌شوند و بعضی از نقاط حضیض ماه نسبت به بقیه نزدیک‌تر هستند. وقتی ماه کامل در نقطه حضیض مداری اتفاق بیفتد، ماه از حالت عادی «ماه کامل» کمی بزرگ‌تر و درخشان‌تر دیده میشود که به آن «اَبَرماه» می‌گویند. به گفته فرد اسپناک، ستاره‌شناس و مشهور به ماشین‌حساب سابق ناسا، قمرهایی که در ۹۰ درصد حضیض در یک ماه مشخص می‌شوند، واجد شرایط ابرماه هستند. جالب است بدانیم ابرماه حدود ۱۴ درصد بزرگ‌تر و ۳۰ درصد درخشان‌تر از حالت عادی است. با این حال، به خاطر زیبایی بیشتر و البته تبلیغات رسانه‌ها، تماشاگران ابرماه تصور می‌کنند شاهد ماه بسیار بزرگ‌تری نسبت به حالت قبلی هستند. درحالی‌که در همه شب‌هایی که ماه بدر(کامل) در حال طلوع است، میشود آن را به این شکل جذاب مشاهده کرد. کافی است قرص ماه را هنگام ابرماه با ماه کامل در ماه بعدی مقایسه کرد. در حالی که هر ماه یک «ماه کامل» داریم، ابرماه می‌تواند حداکثر چند بار در سال اتفاق بیفتد، زیرا برای پدید آمدن آن، ماه باید هم کامل و هم در نزدیک‌ترین فاصله از زمین باشد.
بهترین زمان برای مشاهده ابرماه
اغلب اوقات تشخیص تفاوت ماه کامل و ابرماه دشوار است. بهترین زمان برای مشاهده ابرماه زمانی است که نزدیک افق قرار دارد. برای نگاه کردن به ابرماه کافی است ماه را در شرق جست‌وجو کنیم. همزمان با غروب خورشید در غرب و طلوع ماه در شرق، ماه به شدت بزرگ‌تر از زمانی که بالای سر ما قرار دارد دیده میشود. این امر وقتی اتفاق می‌افتد که ماه نزدیک افق باشد و اجسامی مانند درختان یا ساختمان‌ها در خط دید ما باشند. به دلیل وجود این اجسام، ذهن ما در تله فکری می‌افتد که ماه در راستای خط دید ما خیلی نزدیک‌تر به این اجسام است. چون وقتی ماه بالای سر ما قرار دارد، هیچ جسم نزدیکی وجود ندارد که بتوانیم با ماه مقایسه کنیم. این موضوع را می‌توان با یک آزمایش ساده اثبات کرد. وقتی ماه طلوع می‌کند یک سکه در طول بازوی شما ماه را می‌پوشاند. این عمل را در طول شب هم انجام دهید، می‌بینید که اندازه ماه تغییر نمی‌کند!
ماه‌های رنگی رنگی!
ماجرای ابرماه‌های رنگی مانند ابرماه توت‌فرنگی، سرخ‌آبی و صورتی چیست؟
ماه، نزدیک‌ترین همسایه نجومی زمین در فضاست و به همین دلیل ما می‌توانیم آن را هرشب اگر ابری در آسمان نباشد به راحتی ببینیم. به بزرگ‌ترین و درخشان‌ترین حالتی که ماه به خود می‌بیند «ابرماه» یا «سوپرمون» می‌گویند. حالا گاهی این ابرماه به رنگ‌های مختلفی خوانده‌می‌شود که در ادامه از دلیل آن خواهیم گفت.
چرا ابرماه‌های رنگی داریم؟
زمان‌های قدیم تغییر فصل‌ها با ماه قمری نسبت به سال خورشیدی رایج‌تر بود. برای هزاران سال، ساکنان اروپا و قبایل محلی آمریکا ماه‌ها را با خصوصیاتی که با تغییر فصل و طبیعت داشتند، نام‌گذاری می‌کردند. برخی از این نام‌ها برای ماه‌های قمری مختلف یکسان هستند. مانند ماه خرمن، ماه توت فرنگی یا ماه برف. کم‌کم این نام‌ها در اروپا هم رایج و وارد فرهنگ نجومی کشورها شد و استفاده از آن‌ها هنوز هم رواج دارد.
ماه صورتی به ماه کامل در ماه آوریل (از 12فروردین تا 10 اردیبهشت) ماه صورتی می‌گویند که از گل‌های صورتی (گیاهان فلوکس) که در اوایل بهار شکوفه می‌دهند می‌آید. نام‌های دیگر این ماه کامل شامل ماه جوانه‌زدن چمن، ماهی، خرگوش و در انگلیسی قدیم ماه تخم‌مرغ است.
ماه توت‌فرنگی به ماه وقتی «ماه توت‌فرنگی» می‌گویند که فصل رسیدن و چیدن توت‌های قرمز کوچک باشد و برای ماه کامل ژوئن یعنی فاصله 11خرداد تا 9تیر از این تعبیر استفاده‌می‌شود. این نام را مردم قبیله آلگونکین (یک قبیله بومی در شمال شرقی ایالات متحده و شرق کانادا) انتخاب کرده‌اند. این ماه را به نام‌های ماه داغ، ماه رز و چمن‌زار هم می‌شناسند.
ماه سرخ یا خونین ماه خونین در طول خسوفِ کلی اتفاق می‌افتد. در خسوف زمین بین ماه و خورشید است و ماه از نور خورشید پنهان میشود. در این حالت تنها نوری که به ماه می‌رسد از لبه‌های جو زمین است. مولکول‌های هوا در جو زمین بیشتر نور آبی را پخش می‌کنند و نور باقی مانده به سطح ماه با تابش قرمز منعکس میشود و ماه را به صورت قرمز ظاهر می‌کند. نام «ماه خونین» همچنین به ماه که مانند بشقاب قرمز دیده میشود و به خاطر گردوغبار، دود یا مه در آسمان است گفته میشود.
ماه سرخ آبی ماه آبی فقط یک نام برای زمانی است که دو ماه کامل (بدر) در تقویم همان ماه رخ می‌دهد. ماه سرخ هم رنگی که ماه هنگام خسوف کامل (ماه گرفتگی کامل) به خود می‌گیرد و «ابر ماه سرخ آبی» یک لفظ مرکب است که بر 3پدیده ابرماه، سرخی و آبی‌شدن آن طبق تعاریفی که گفتیم، اطلاق میشود.
دل‌خوشی زیبای من
صابر- از بچگی عادت داشتم به آسمان نگاه کنم. شب که روی تراس خانه پدری می‌خوابیدیم درباره ستاره‌ها خیال‌بافی می‌کردم؛ اما ماه برایم چیز دیگری بود. کلاس اول دبیرستان وقتی معلم ادبیات موضوع فعالیت کلاسی را که شبیه انشا بود، آزاد اعلام کرد، گفتم وقتش است که درباره ماه بنویسم.اما معلم از متن من استقبال نکرد؛ چون حتی وقتی موضوع را آزاد انتخاب کرده بود هم ترجیح می‌داد درباره شغل مورد علاقه، روز درختکاری یا علم بهتر است یا ثروت بنویسیم! به‌نظرم معلم‌مان احتمالا زیاد به آسمان نگاه نمی‌کرد. از موضوعاتی که دوست داشت و حرف‌هایی که می‌زد، مشخص بود شب‌ها در طبیعت نبوده یا اگر بوده ماه را خوب تماشا نکرده. گذشت و گذشت تا این‌که پدر شدم. شب‌های سرد زمستان نوزاد چندماهه را داخل پتو می‌پیچیدم و به حیاط خانه می‌بردم تا آسمان را ببیند. هنوز حرف نمی‌زد؛ اما در کنار مامان کو؟ و بابا کو؟ یکی از اولین چیزهایی که با دست نشان می‌داد ماه بود. حالا هم که بزرگ‌تر شده کلاس نجوم می‌رود و چند روز قبل که پشت در کلاس منتظر آمدنش بودم شنیدم که از مربی نجوم درباره سطح ماه و... می‌پرسید. خودم هنوز شب‌ها که از سر کار می‌آیم، چشم از ماه برنمی‌دارم. ماه با آن روشنایی جذاب، به‌خصوص وقتی پشت ابر است اما همچنان خودنمایی می‌کند برایم دل‌خوشی زیبایی است. وقتی که درخت‌ها مانع دیدن ماه می‌شوند، تماشایش لذت‌بخش‌تر میشود. انگار از پس چند معما یا اتفاقاتی تلخ، جوابی زیبا را پیدا کرده و به آرامش رسیده باشم. به‌نظرم اگر آدم‌ها به آسمان نگاه کنند رویاهای زیباتری دارند، کمتر اهل کینه و دشمنی می‌شوند. با دیگران مهربان‌تر رفتار می‌کنند. چون افق گسترده‌تری پیش روی‌شان است. چون دنیا را کوچک و پیش پا افتاده نمی‌بینند و ذهن‌شان به اندازه آسمان بزرگ میشود. آسمانی که بین میلیاردها ستاره‌اش، از روی سیاره ما یک زیبای بی‌همتا دارد یعنی ماه!
منابع این پرونده: livescience.com،euronews.com، همشهری آنلاین، ایسنا و ...
سایر اخبار این روزنامه
چهره‌های جوان در میدان رقابت نقش‌های اصلی
سرنوشت کتاب‌های کاغذی در رقابت با فناوری
کمک داور ویدئویی پشت کوه تحریم‌ها
مهد موسیقی مقامی کشور، در حسرت مجتمع فرهنگی
شمشیر سزار بر سر شام
نبض تند تورم در خراسان رضوی
ایران در جمع 7 کشور انسولین‌ساز
امضای ایرانی پای آخرین فاز پارس جنوبی
تاوان عادی سازی، پاسخ رد دایی و معمای سر به مهر پریگوژین
اطلاعیه وزارت کشور درباره قطع همکاری دانشگاه ها با برخی استادان
روزگار سیاه تجزیه طلب ها
وحشت‌آفرینی شیاطین 100متری با زنگ‌های رسوایی!
بفرمایید به صرف تماشای «اَبَرماه آبی»
