روزنامه خراسان

نشتی 64 میلیون مترمکعبی

مسعود حمیدی- کنار هم گذاشتن این گزاره‌ها در یک نوشتار کمی عجیب است؛ گزاره اول؛ دشت مشهد بالاترین میزان کسری مخازن آبی و آبخوان را در کشور دارد، گزاره دوم؛ مشهدی‌ها به لحاظ سرانه مصرف آب در طیف کم‌مصرف‌ترین شهروندان کشور هستند. گزاره بعدی؛ باغ ویلاهای غیرمجاز متهم اصلی مصارف غیرمجاز آب مشهدند و گزاره نهایی؛ در تابستان امسال به خاطر بحران آب، مردم مشهد آن‌قدر مصارف خود را کاهش دادند که شاهد کاهش ورودی‌های پساب به تصفیه‌خانه‌ها بودیم. امروز که قلم بر این صفحه می‌ساییم، سد دوستی به‌گِل ‌نشسته و در سال آبی جاری افغانستانی‌ها حتی یک قطره حقابه به مخزن این سد نداده‌اند که تا همین 2 سال پیش  60 تا 70 درصد مصارف آبی مشهد را تأمین می‌کرد! بارندگی چند ماه اخیر یک میلی‌متر هم نبوده و خشک ترین استان کشوریم. در این شرایط وقتی چشمان خیره به افق سراب آبی، آب می‌طلبند متولیان چاره را در آن می‌بینند که کوزه بشکنند تا قدحی آب‌دست مردم دهند، مانند مادری که برای سیراب کردن فرزندش به هر اقدامی دست می‌زند متولیان هم که خود می‌دانند حفر مجدد چاه بر دشت بی‌آب و برداشت از مشک هزار چاک و بی‌آب آبخوان مشهد شلیک با پای خود است و می‌دانند این آبخوان خشک مانند پوسته تخم‌مرغ خواهد شکست و ما را خواهد بلعید. قصه تلخ بحران آب مشهد را همه می‌دانند اما وقتی پای عمل و اقدام پیش می‌آید تنها مردم هستند که به نگاه متهم آن‌قدر مصارف‌شان را کم می‌کنند تا مدیران راضی شوند، پایتخت‌نشینان هم که گویی پژواک شکستن حنجره آب مشهد را نمی‌شنوند یا هم اگر می‌شنوند با خود می‌گویند؛ «مشهدی‌ها خودشان فکری به حال خودشان می‌کنند» یا به قول نماینده ولی‌فقیه در استان، مشهدی‌هایی که در تهران تصمیم گیرند، اگر کمکی نمی‌کنند لااقل مشهد را سرکوب نکنند.
متهم اصلی وضعیت کنونی مشهد را باید «توسعه خلاف آمایش سرزمینی و توان محیطی این خطه» دانست. دشتی که 60 سال پیش ممنوعه اعلام می‌شود معنی‌اش آن است که این محیط و آبخوان توان تأمین آب جمعیتی بالاتر از نیم میلیون نفر را ندارد، اما چه اتفاقی رخ داد؛ جمعیت مشهد در این مدت 10 برابر شده است. وقتی دشتی که 400 هزار نفر جمعیت دارد ممنوعه می‌شود یعنی دیگر چاه حفر نشود؛ اما گوش شنوایی نبود! تمامی طرح‌های بالادستی و پایین‌دستی و استانی و شهرستانی مشهد در یک نقطه با هم وفاق داشتند و آن ‌هم توسعه شهر مشهد و تبدیل‌شدن آن به قطب دوم جمعیت کشور و ساخت و احداث صنایع آب بر مانند فولاد بر گرده بی‌آب این دشت! طبیعی است که توسعه و اسکان جمعیت آب نیاز دارد اما از کجا؟ دشتی که دهه 40 ممنوعه شده، توان تأمین آب دارد؟ در عوض چه واقع شد؛ طبق داده‌ها تعداد کل چاه‌های مجاز و غیرمجاز دشت‌های استان در پایان دهه 40 و هم‌زمان با ممنوعه اعلام شدن این دشت حدود 2 هزار حلقه چاه بود اما امروز که در حال نگارش این گزارش هستیم بیش از 16 هزار 500 حلقه چاه مجاز در استان فعالیت می‌کنند و طبق آمارهای شرکت آب منطقه‌ای بیش از 7 هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان شناسایی‌شده‌اند؛ یعنی 2.5 برابر کل چاه‌های دهه 40 چاه غیرمجاز حفرشده است که آمارهای غیررسمی از وجود بیش از 10 هزار حلقه چاه غیرمجاز خبر می‌دهد.
وقتی یک دشت یا آبخوان و ظرف آب کلان‌شهر 4 میلیونی به این نقطه می‌رسد، کوچک‌ترین مسائل هم بزرگ دیده می‌شود. شهروندان مشهدی کار خود را کردند و میزان صرفه‌جویی در توان خود را انجام دادند اما آن ‌طرف ماجرا چه؟ دولت و متولیان آب وظایف خود را انجام داده‌اند؟ در نگاه بلندمدت باید بگوییم خیر؛ زیرا آن‌چه در طول 6 دهه گذشته برنامه‌ریزی و اجرا شد کاملاً خلاف واقعیت موجود آبخوان و دشت مشهد بوده است.
شرکت آب منطقه‌ای سالانه بر اساس پروانه مصرف میزان معینی آب را تولید و تأمین و در اختیار آبفا قرار می‌دهد تا از طریق شبکه توزیع در اختیار شهروندان قرار دهد. شبکه انتقال و توزیع آب معمولاً عمر چندساله دارد و در ایران یا حداقل در شهر مشهد میزان متعارف عمر مفید شبکه توزیع آب 25 سال است. البته در این بازه زمان به دلیل افزایش خطوط شبکه یا حوادث آبی خطوط شبکه افزوده یا اصلاح می‌شوند. طبق گفته‌های مدیران آبفای مشهد برای به‌روز رسانی شبکه آبی باید سالانه حداقل 4 درصد شبکه آبی این کلان‌شهر اصلاح شود. طبیعی است اگر این اصلاح، تعویض و ترمیم شبکه انجام نشود، شاهد هدررفت آب در خطوط شبکه آبی خواهیم بود.


ایجاد 100 کیلومتر شبکه انتقال آب چاه در 2 سال!
آب مصرفی مشهد سالانه 260 تا 280 میلیون مترمکعب است که از طریق شبکه انتقال وارد شبکه توزیع می‌شود. بنا بر اذعان مدیرعامل آبفای مشهد هم اکنون طول شبکه انتقال آب مشهد 804 کیلومتر است درحالی‌که پاییز 1400 در گزارشی که با عنوان «نشت‌های میلیاردی» به این موضوع پرداختیم، طول شبکه انتقال آب مشهد  700 کیلومتر بود. این یعنی در 2 سال گذشته 100 کیلومتر به شبکه انتقال آب مشهد افزوده‌شده است که مدیرعامل آبفای مشهد این افزایش را ناشی از ایجاد شبکه انتقال آب چاه  به مشهد می‌داند؛ بنابراین در 2 سال گذشته در شرایط فوق بحرانی آب مشهد متولیان 100 کیلومتر شبکه انتقال احداث کرده تا از دشت ممنوعه و آبخوان روبه‌مرگ آب از طریق چاه به مشهد منتقل کنند.
حذف آماری 300 کیلومتر شبکه توزیع
طول شبکه توزیع آب مشهد نیز بر اساس گفته اسماعیلیان هم اکنون5100 کیلومتر است درحالی‌که پاییز 1400 این شبکه 5400 کیلومتر بود. مدیرعامل آبفا تفاوت اعداد اعلامی را ناشی از حذف آمارهای ریز می‌داند یعنی درگذشته برخی شبکه‌های توزیع که ممکن است بدون استفاده باشند در آمارها اعلام می‌شد ولی در آمار جدید این ریز داده‌ها حذف‌شده‌اند.
اسماعیلیان طول شبکه انتقال آب روستایی مشهد را 1060 کیلومتر اعلام می‌کند که این مسافت نسبت به مهرماه 1400 حداقل 400 کیلومتر بیشتر شده است. مدیرعامل آبفا دلیل این افزایش را افزوده شدن حداقل 70 روستا به شبکه تأمین آب روستایی مدیریت ابفای مشهد اعلام کرد و هم اکنون تعداد روستاهای تحت پوشش آبفای مشهد به 300 روستا رسیده است، البته اجرای برخی پروژه‌های آب روستایی هم در این افزایش بی‌تأثیر نبوده است. علاوه بر این، طول شبکه توزیع آب روستایی نیز از 1600 کیلومتر به 1790 کیلومتر رسیده است.
از فرسودگی 30 درصدی تا نیاز 3600 میلیاردی
اما سوال اساسی این است که چه میزان از شبکه انتقال و توزیع آب مشهد نیازمند اصلاح و بازسازی است؟ مدیرعامل آبفا می‌گوید: حداقل 30 درصد شبکه توزیع آب مشهد نیازمند بازسازی است و در روستاها حدود 90 درصد شبکه آبی نیازمند بازسازی است که یا ناشی از اتمام دوره عمر مفید شبکه بوده یا این که شبکه موجود پاسخگوی رشد جمعیت روستایی نیست.
اسماعیلیان هزینه اصلاح هر یک کیلومتر شبکه توزیع آب مشهد را 2.3 میلیارد تومان اعلام می‌کند که با احتساب این که لوله استفاده شده با قطر 200 میلی‌متر باشد، برای قطرهای بالاتر تا 20 میلیارد تومان اعتبار نیاز است. اگر از طول شبکه 5100 کیلومتری 30 درصد نیازمند بازسازی و با احتساب حداقل اعتبار موردنیاز 2.3 میلیارد تومانی برآورد کنیم، مشخص می‌شود برای اصلاح 30 درصد شبکه آبی مشهد حداقل 3600 میلیارد تومان اعتبار نیاز است.
مدیرعامل آبفا مشهد درباره این‌که چرا تاکنون اصلاح شبکه توزیع آب مشهد انجام‌ نشده؟ می‌گوید: با احتساب عمر مفید 25 ساله شبکه ما سالانه باید 4 درصد شبکه را اصلاح کنیم که به دلیل نبود اعتبار در سال‌های گذشته این برنامه به‌طور کامل محقق نشده است یعنی درحالی‌که باید سالانه حدود 200 کیلومتر شبکه اصلاح شود به دلیل نبود اعتبار تنها 100 کیلومتر اصلاح می‌شد.
‌اصلاح نشدن شبکه آب یعنی هدررفت آب ان هم در شرایط فوق بحرانی و هزینه‌های سرسام‌آور تولید و تأمین آب؛ اما سؤال دیگر این‌جاست که چه میزان از آب تولیدی مشهد در شبکه‌ای که 30 درصد آن اکنون فرسوده است، هدر می‌رود؟
برای برآورد این میزان به 2 عدد نیاز داریم؛ اول این‌که چه میزان آب در طول یک سال در مشهد تولیدشده است و دوم این‌که چه میزان از این آب به مصرف رسیده است؟
اسماعیلیان میزان تولید آب مشهد در سال 1401 را حدود 254 میلیون مترمکعب اعلام می‌کند که از طریق شبکه توزیع در اختیار یک‌میلیون 454 هزار و 457 مشترک آبفا قرارگرفته است.
ماجرای 64 میلیون مترمکعب آب گم‌شده!
مدیرعامل آبفای مشهد درباره این‌که چه میزان از آب تولیدی بر اساس قبول صادرشده در سال 1401 به مصرف مشترکین رسیده است؟ می‌گوید: بر اساس قبض‌های صادرشده توسط آبفای مشهد در سال 1401 معادل 191 میلیون مترمکعب آب توسط مشترکان مشهدی مصرف‌شده است.با احتساب اعداد اعلامی توسط مدیرعامل آبفا، در سال 1401 حداقل 64 میلیون مترمکعب آب در مشهد هدررفته یا مصرف‌شده و  به ثبت نرسیده است. اسماعیلیان در توضیح این موضوع می‌گوید: این آب «آب بدون درآمد» است که صرفاً به معنی هدررفت نیست. یعنی اگرچه اختلاف این دو عدد نشان می‌دهد در سال 1401 حدود 24 درصد آب مشهد هدررفته است، اما واقعیت ماجرا این نیست.
هدررفت واقعی و ظاهری
مدیرعامل آبفای مشهد می‌گوید: حدود 10 درصد از این میزان( حدود 25 میلیون مترمکعب) هدررفت«واقعی»(هدر رفتی که از طریق شبکه توزیع به دلیل شکستگی یا فرسودگی اتفاق می افتد)  است و 14 درصد دیگر (حدود 40 میلیون مترمکعب) دیگر هدر رفت «ظاهری» (هدررفت ظاهری مربوط به آبی است که توسط شهروندان مصرف می‌شود اما ثبت نمی‌شود و برای آبفا درآمد ندارد مانند انشعاب‌های غیرمجاز و دقت نداشتن کنتورها و ...) .اسماعیلیان می‌گوید: میزان هدررفت آب در شبکه توزیع آب در کشورهای توسعه‌یافته 3 تا 5 درصد و در ایران حدود 8 درصد است. در مشهد میزان هدررفت در سال‌های گذشته حدود 9 درصد بوده اما سال گذشته به دلیل یخ‌زدگی شبکه توزیع این درصد به عدد 10 رسید. البته با این‌ حال، وضعیت ما از تهران و اصفهان بهتر است.
 از سوی دیگر باید توجه داشت وقتی می‌خواهیم میزان هدررفت آب در شبکه توزیع را از 20 درصد به 18 درصد برسانیم، هزینه‌های سرمایه‌گذاری اندکی می‌طلبد اما وقتی بخواهیم عدد 10 درصد را به 8 درصد برسانیم هزینه‌های سرمایه‌گذاری بسیار سنگینی می‌طلبد.
3600 میلیارد سرمایه‌گذاری نیاز است
مدیرعامل آبفای مشهد تأکید می‌کند: اگر بخواهیم میزان هدر رفت آب مشهد را از 10 درصد به استاندارد 6 درصد و کمتر برسانیم، به حداقل 3600 میلیارد تومان سرمایه‌گذاری نیازمند هستیم. هرچند در سال‌های اخیر با اقداماتی مانند پهنه‌بندی شبکه آب مشهد میزان هدررفت کاهش‌یافته است. از سوی دیگر کل درآمد آبفای مشهد از فروش آب و فاضلاب در سال حدود 500 میلیارد تومان است.
 
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
تروریست‌ها در سوریه از راه نرسیده به جان هم افتادند (کيهان)اقلیتی اکثریت‌نما داریم (اعتماد) در «عسر»‌ها منتظر «یسر»‌ها باشید (جوان)پزشکیان: باید مردم را مطمئن کنیم که از نظر معیشتی مشکل پیدا نمی کنند (شهروند)
سایر اخبار این روزنامه
آغاز عبور از ارز 28500 رونالدو، نیمار و بنزما به ایران می‌آیند! همگرایی ایران و هند علیه مهجوریت زبان فارسی نشتی 64 میلیون مترمکعبی نمی‌خوام برم مدرسه سرنوشت 4200 برای 28500 تکرار نشد احیای برجام با«سند سپتامبر»؟ سَروی که حسین(ع) روز «عاشورا» کاشت - از اشک عزای «اربعین» ریشه گرفت روایت شریفیان از موسیقی سوگواری، برکناری وزیر دفاع اوکراین و درخشش اسماعیل‌نژاد سوئد؛ همدست شیطان وزن کشی جناح ها با حضور چهره ها مرگ وحشتناک ویهان کوچولو در شکنجه گاه نامادری! هوش مصنوعی صاحبخانه شد