روزنامه جوان
1402/06/19
تزریق آب به سفره‌های زیرزمینی علیه فرونشست‌ها
قرار است سفره‌هاي زيرزميني با تزريق يكميليارد مترمكعب آب تقويت شود. بر اساس گزارش راهبري طرح احيا و تعادل‌بخشي كشور، ۳۰پروژه تغذيه مصنوعي در ۱۶استان در دست اجراست كه با تكميل اين طرح‌ها، ظرفيت تزريق آب به منابع زيرزميني به يكميليارد مترمكعب در سال مي‌رسد، يعني معادل پنج‌برابر ظرفيت كامل سد كرج. اين پروژه‌ها اقدام بسيار خوبي است كه نويد نجات منابع آب زيرزميني كشور را مي‌دهد، اما توجه به مسائل ديگر در كنار آن نيز ضروري است، مثلاً اينكه بايد وزارت جهاد كشاورزي هم پاي كار بيايد و به طور جد، اجازه استفاده از چاه‌هاي غيرمجاز يا برداشت غيرمجاز از چاه‌هاي مجاز را ندهد تا ميزان آب‌هاي زيرزميني به تعادل برسد. منابع آب زيرزميني يكي از راهبردي‌ترين ذخاير هر كشور است كه بايد ميزان استفاده از آن حساب‌شده باشد، اما شاهد آن هستيم كه طي سال‌هاي اخير ميزان برداشت آب از منابع زيرزميني بي‌رويه بوده است تا جايي كه به استناد اطلاعات سومين آماربرداري منابع آب كشور در سال۱۴۰۲، سهم منابع آب زيرزميني در تأمين نياز آبي كشور از ۶۰درصد فراتر رفته و به 4/60درصد رسيده است.بر اساس مطالعات علمي، جايگزيني هر ليتر منابع آب زيرزميني در چرخه آب ۲۰سال زمان نياز دارد و همين مسئله سبب شده است اهميت برداشت از اين ذخاير برای استفاده بهينه از حساسيت بيشتري برخوردار باشد. منظور از تغذيه مصنوعي آب‌هاي زيرزميني چيست؟
در راستاي صيانت از منابع آبي كشور، يكي از مهم‌ترين اقدامات در كنار مديريت برداشت از اين مخازن، اجراي طرح‌هایي برای افزايش ورود آب به مخازن زيرزميني و همچنين كاهش تبخير است. بر اين اساس يكي از مهم‌ترين سرفصل اقدامات به منظور افزايش ذخيره آب به سفره‌هاي آب زيرزميني، اجراي طرح‌هاي تغذيه مصنوعي آبخوان و تزريق آب به مخازن آب زير‌زمين است. در اين ميان طرح تغذيه مصنوعي براي تقويت سفره‌هاي آب زيرزميني در دستور كار قرار گرفته است.
در واقع تغذيه مصنوعي عملياتي است كه با استفاده از روش‌هاي مختلف، مي‌توان آب‌هاي موجود در سفره‌هاي آب زيرزميني را در شرايط خاص افزايش داد. به معناي ديگر، وارد كردن آب در لايه‌ها و مخازن آب‌هاي زيرزميني معادل تغذيه مصنوعي است و در زبان انگليسي به اقدامات ياده‌شده Artificial Recharge اطلاق مي‌شود كه از تجربيات جهاني در اين حوزه به حساب مي‌آيد.
بر حسب نوع نيازها، ويژگي‌هاي جغرافيايي و نحوه استقرار تأسيسات تغذيه و نوع آن، طرح‌هاي تغذيه مصنوعي و طرز كار آنها، بي‌اندازه متغير است. همچنين هر سيستم و طرح تغذيه مصنوعي از يك سيستم آبدار، يك منبع تغذيه و بالاخره تأسيسات مربوط تشكيل شده است. طرح‌هاي تغذيه مصنوعي به شيوه‌هاي حوضچه‌اي، كانالي، روش آبراهه و شياربندي، روش سيلابي، روش آبياري، روش گودالي و روش چاه تغذيه‌اي اجرايي مي‌شود.
اجراي ۳۱۸پروژه تغذيه مصنوعي
فيروز قاسم‌زاده، سخنگوي صنعت آب در تشريح آخرين وضعيت طرح‌هاي تغذيه مصنوعي كشور گفت: «در راستاي احيا و تعادل‌بخشي سفره‌هاي آب زيرزميني فعاليت‌هاي سخت‌افزاري و نرم‌افزاري گسترده‌اي در دستور كار قرار گرفت كه يكي از انواع اين فعاليت‌ها طرح‌هاي تغذيه مصنوعي آبخوان است. تاكنون ۳۱۸پروژه تغذيه مصنوعي به ظرفيت ۷۰۰ميليون مترمكعب تزريق آب در سرتاسر كشور اجرا شده است.»
او در تشريح طرح‌هاي در دست اجراي تغذيه مصنوعي اظهار داشت: «هم‌اكنون وزارت نيرو ۳۰پروژه تغذيه مصنوعي با ظرفيت ۱۰۷ميليون مترمكعب در دست اجرا دارد. همچنين ۶۸پروژه تغذيه مصنوعي نيز در دست مطالعه است كه ظرفيت اين پروژه‌ها ۱۳۸ميليون مترمكعب تزريق آب به سفره‌هاي زيرزميني را فراهم ميكند.»
قاسم‌زاده تصريح كرد: «با توجه به طرح‌هاي اجراشده، در دست اجرا و مطالعه‌شده، هدف‌گذاري تزريق ۹۴۵ميليون مترمكعب آب به سفره‌هاي زيرزميني در قالب پروژه تغذيه مصنوعي در دست اجرا قرار گرفته است.»
بر اساس گزارش راهبري كلان فعاليت‌هاي طرح احيا و تعادل‌بخشي منابع آب زيرزميني كشور، ۳۰پروژه تغذيه مصنوعي در دست احداث كشور به ۱۶استان اصفهان، ايلام، البرز، تهران، چهارمحال‌وبختياري، خراسان‌جنوبي، خراسان‌رضوي، خراسان‌شمالي، سيستان‌و‌بلوچستان، قزوين، كرمان، كهگيلويه‌وبويراحمد، گلستان، مركزي، هرمزگان و يزد اختصاص دارد. در اين بين استان هرمزگان به دليل افزايش بارش‌هاي سيل‌آسا و كاهش ورودي آب به خليج‌فارس صاحب بيشترين طرح تغذيه مصنوعي است و هشت طرح تغذيه مصنوعي در مناطق مختلف اين استان در حال اجراست. تقويت سفره‌هاي آب زيرزميني، مهم‌تر از سدسازي
در سال‌هاي متمادي به سدسازي توجه مي‌شد اما كمتر كسي از مسئولان به دنبال تقويت سفره‌هاي زيرزميني بود. اين در حالي است كه ايران، اقليم گرم و خشك دارد و با شروع فصل گرما ميزان تبخير آب‌هاي سطحي به شدت افزايش مي‌يابد، به همين دليل اوضاع بسياري از سدها رو به بحراني‌شدن حركت كرده است تا جايي كه طبق آمار 17تيرماه، ۱۲سد مهم كشور كمتر از ۲۰درصد آب دارند!
وضعيت سدهاي مهم (شرب- كشاورزي) از ابتداي سال آبي جاري (ابتداي مهرماه) تا 17تيرماه بيانگر اين است كه تعدادي از سدهاي كشور كمتر از ۲۰درصد آب دارند، سد دوستي و طرق استان خراسان‌رضوي به ترتيب ۱۰ و ۱۴درصد، سد خداآفرين و سد بارون استان آذربايجان‌غربي۱۱و ۱۹درصد، سد شميل و‌نيان استان هرمزگان ۲۰درصد، سد نهرين استان خراسان‌جنوبي ۱۹درصد، سد تنگوئيه سيرجان استان كرمان ۱۴درصد و سد ساوه استان مركزي ۱۴درصد پر هستند.
در اين بين سد رودبال داراب استان فارس ۳درصد و چاه‌نيمه‌هاي استان سيستان‌و‌بلوچستان تنها ۵درصد پر هستند و ميزان پرشدگي دو سد دز استان خوزستان و وشمگير، گلستان و بوستان استان گلستان صفر است. راهي براي مقابله با فرونشست
شايد يكي از مهم‌ترين اثر تغذيه مصنوعي آبخوان‌ها، مقابله با پديده فرونشست زمين باشد. در اين رابطه علي بيت‌اللهي، عضو هيئت علمي مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي به «جوان» مي‌گويد: «اغراق نيست اگر بگويم پديده فرونشست زمين به طور توسعه‌يابنده‌اي در حال پيشروي است. بركسي پوشيده نيست كه پديده فرونشست زمين به طور عمده به دليل پايين‌رفتن سطح آب‌هاي زيرزميني در دشت‌هاي كشور اتفاق مي‌افتد و علت اينكه سطح آب‌هاي زيرزميني پايين مي‌رود نيز اين است كه ميزان تغذيه سفره‌هاي آب‌هاي زيرزميني نسبت به ميزان استحصال و بهره‌برداري به مراتب كمتر است و اصطلاحاً مي‌گوييم بيلان آب‌هاي زيرزميني منفي شده است.»
او به مهم‌ترين اقدام براي جلوگيري از فرونشست زمين اشاره ميكند و مي‌گويد: «تجربيات جهاني نشان مي‌دهد اگر اقداماتي صورت بگيرد تا كاهش سطح آب زيرزميني متوقف شود يا با اجراي طرح‌هاي كارشناسي‌شده و برنامه‌ريزي مناسب، ميزان آب سفره‌هاي زير زميني به همان حالت قبلي بازگردد، آن وقت پديده فرونشست زمين كنترل خواهد شد. اين تجربه‌اي است كه در چند ناحيه از كشورهاي مختلف انجام شده و نتيجه‌بخش بوده تا جايي كه در برخي از اين نواحي كه نرخ فرونشست حدود 12سانتيمتر در سال بوده حالا به صفر رسيده است، بنابراين براي حل اين معضل، بايد رويكرد اصلي‌مان اين باشد كه جلوي افت سطح آب را در لايه‌هاي زيرين زمين بگيريم.»
بيت‌اللهي به ضرورت جلوگيري از حفر چاه‌هاي غيرمجاز اشاره ميكند و مي‌گويد: «بايد فشار بر آبخوان كمتر شود، بنابراين مي‌توانیم مسيرها و مكان‌هايي را شناسايي كنيم كه در آن با ملاحظات فني و تخصصي و در مواقعي كه به آب سطحي نيازي نيست يا در فصلي كه روان‌آب‌هاي سطحي به صورت سيلاب جاري مي‌شود، بخشي از آنها را در چاه‌ها يا گودال‌هايي به تله بیندازیم و آرام‌آرام تلاش كنيم اين آب‌هاي هدايت‌شده به لايه‌هاي زيرسطحي نفوذ كند.»
او با بيان اينكه يكي از راه‌هاي مقابله با فرونشست زمين، تغذيه مصنوعي است، اظهار مي‌دارد: «طرح احياي منابع آب در سطوح زيرين زمين علاوه بر اينكه افزايش حجم آب زيرزميني و برطرف كردن بيلان منفي را به دنبال دارد، قطعاً مي‌توان اين استدلال را درباره آن داشت كه يكي از بهترين واكنش‌هاي مثبت ما در مقابل فرونشست خواهد بود. به اين ترتيب جدول تغذيه مصنوعي در چندين دشت مي‌تواند خبر بسيار مثبت و خوبي ارزيابي شود كه اجراي آن قطع به يقين در كاهش خطر فرونشست مؤثر خواهد بود. اميد است در سطح گسترده‌تر، وسيع‌تر و شمول‌تري اين اقدام در تمامي زون‌هاي فرونشستي انجام شود.» لزوم توجه به برداشت‌هاي غيرمجاز
آب به خودي‌خود نعمت است و اگر كنترل نشود، نقمت است، چراكه باعث سيلاب مي‌شود و تخريب به دنبال دارد. شاهد آن هستيم كه در برخي از ماه‌هاي سال با كمبود آب مواجه هستيم و در مقاطعي از سال نيز آب به وفور نازل مي‌شود كه به دليل سوءمديريت‌ها، حوادثي را به دنبال خود دارد. محمود يزداني، كارشناس آب به اين موضوع اشاره ميكند و به «جوان» مي‌گويد: «هنگامي كه بارش اتفاق مي‌افتد، بخشي از آن جذب زمين میشود، بخش ديگري هم جذب گياهان و درختان و باقيمانده آن به روان‌آب‌هاي سطحي تبديل مي‌شود كه اگر كنترل نشود، خطراتي را به دنبال خواهد داشت. خوشبختانه طرح احياي تعادل‌بخشي منابع آبي زيرزميني در دستور كار وزارت نيرو قرار دارد تا با اقداماتي، سالانه يكميليارد مترمكعب آب را به سفره‌هاي زيرزميني تزريق كند.»
او به ميزان تبخير در كشور اشاره ميكند و مي‌گويد: «سرانه بارندگي در جهان 800ميليمتر است كه 485ميليمتر آن تبخير مي‌شود، يعني اگر آب در فضاي باز قرار گيرد، به خاطر زاويه تابش خورشيد، عمده آن تبخير خواهد شد. در ايران نيز 240ميليمتر بارندگي سالانه داريم كه 180ميليمتر آن تبخير مي‌شود، يعني 75درصد بارندگي‌هاي‌مان به دليل اقليم گرم و خشك تبخير مي‌شود، بنابراين اگر تزريق مصنوعي آب به منابع زيرزميني براي ساير كشورها يك امر غيرضروري باشد، براي كشورهاي حوزه خاورميانه يك امر واجب است.»
يزداني اظهار مي‌دارد: «در تغذيه مصنوعي آب، كانال‌هايي حفر مي‌شود كه روان‌آب‌ها به سفره‌هاي زيرزميني راه يابد و از تبخير آنها جلوگيري شود. اين ضرورتي است كه اگر آن را درك نمي‌كرديم، وضعيت آب كشور با بحران شديدتري مواجه مي‌شد، به همين دليل جاي تقدير و تشكر از دولت سيزدهم و وزير نيرو دارد كه اين طرح مهم را آغاز كرده‌اند.»
او به لزوم همكاري وزارت جهاد كشاورزي براي نتيجه‌بخش‌شدن طرح احياي منابع آب زيرزميني نيز اشاره ميكند و مي‌گويد: «براساس آمارهاي منتشرشده، صنعت كشاورزي سهم 90درصدي مصرف آب كشور را دارد. همانطور كه مجلس با ابلاغ الگوي كشت براي بهينه مصرف‌كردن آب كشاورزي قدم برداشته است، بايد وزارت جهادكشاورزي نيز پاي كار بيايد كه در كنار طرح تزريق مصنوعي منابع آبي به سفره‌هاي زيرزميني، ميزان برداشت آب نيز مديريت شود.»
اين كارشناس آب تصريح ميكند: «متأسفانه در سال‌هاي متمادي از منابع آب زيرزميني استفاده بي‌رويه شده و هر كس به هر ميزاني كه مي‌خواسته از اين منابع برداشت كرده و كمتر كسي به فكر بازگشت آب به سفره‌هاي زيرزميني بوده است، به همين دليل به اين نقطه رسيده‌ايم كه بايد آب به اين سفره‌ها تزريق كنيم تا دوباره احيا شود.»
او با اشاره به اينكه برداشت از انشعابات غيرمجاز و تزريق يكميليارد مترمكعب باهم منافات دارد، مي‌گويد: «در حال حاضر اعلام شده است حدود 400هزار حلقه چاه در كشور داريم كه فاقد پروانه هستند، بنابراين بايد گفت اگر با انشعابات غيرمجاز و ابزارهاي برداشت غيرمجاز به طور جد برخورد نشود
- كه البته ابزارهاي قانوني آن هم وجود دارد- آن‌وقت اين طرح احياي منابع آب زيرزميني كه در دستور كار وزارت نيرو قرار گرفته است با موفقيت كمتري مواجه خواهد شد.»
سایر اخبار این روزنامه
پروژه تحميلي تل‌آويو براي براندازان
۲۸ شهریور پایان مهلت خلع سلاح تجزیه‌طلب‌ها در عراق
سايه جنگ سوم بر آسمان «قره‌باغ»
اول تا سوم دبستان با یک معلم
تزریق آب به سفره‌های زیرزمینی علیه فرونشست‌ها
مرض چپ‌روی در اصلاح‌طلبان
۲۲۴۱ کشته و زخمی در زمین‌لرزه مراکش
چاپ پول بدون پشتوانه متوقف شد
می‌گفت تحمل جسارت به حرم بی‌بی را ندارم
خطر جدي بيخ گوش تكواندو
چند تكه كلوخ زشت به نام «شهرك ابريشم»
زنان پویانمایی‌ساز ايراني جسور، خلاق و ايده‌پرداز هستند
پیشنهاد‌های جهانی ایران علیه گردوغبار
