انحصارگرایی شرکت کروز در جاده مخصوص
گروه صنعت و تجارت: حضور قدرتمندتر گروه بهمن و شرکت کروز در ایران خودرو در حالی اتفاق افتاده که به نظر می‌رسد دو دیدگاه در برابر هم قد علم کرده‌اند: یک دیدگاه بر این عقیده است که اقدام شرکت کروز منجر به انحصار در زنجیره تأمین قطعات خودروسازان خواهد شد و دیدگاه دیگر روی این بحث مانور می‌دهد که اقدام گروه بهمن برای خرید سهام ایران خودرو گام اول و مثبتی برای خصوصی‌سازی دو شرکت ورشکسته داخلی است.
به گزارش «تجارت»، اواسط بهمن‌ماه بود که نمایندگان شرکت‌های وابسته به کروز یعنی شرکت‌های تدبیر سرمایه آراد و پویا نمایان رستا به مدت دو سال عضو هیئت مدیره ایران‌خودرو شدند. یک ماه و نیم پس از این اتفاق، شورای رقابت اواخر سال گذشته عضویت شرکت‌های وابسته به کروز در هیأت مدیره ایران‌خودرو را به علت ایجاد انحصار قطعه‌ساز و افزایش قیمت خودرو ابطال کرد. از نظر شورای رقابت، سهامداری ایران‌خودرو توسط وابستگان شرکت کروز موجب ایجاد اخلال در رقابت شده، زیرا به معنای دسترسی شرکت کروز به تمام اطلاعات شرکت بالادستی (ایران‌خودرو) است و در واقع رانت اطلاعات برای قطعه‌سازی کروز ایجاد می‌کند. این در حالی است که برخی قطعاتی که کروز تأمین‌کننده آنها است، توسط سایر قطعه‌سازان نیز تولید می‌شود، اما از این رانت اطلاعاتی کروز بی‌بهره هستند که می‌تواند قدرت چانه‌زنی کروز را بالا ببرد و زمینه افزایش قیمت محصولات آن و نهایتاً افزایش قیمت تمام‌شده خودرو را فراهم کند و درنهایت منجر به اضرار به مردم شود. در نهایت شورای رقابت با اکثریت آرا، تملک سهام شرکت ایران‌خودرو توسط شرکت‌های وابسته به مالکین کروز را به صورت مستقیم یا غیرمستقیم که منجر به عضویت در هیأت مدیره ایران‌خودرو شده مصداق رویه ضد رقابت موضوع ماده ۴۷ قانون اجرای سیاست‌های اصل ۴۴ تشخیص داده و طبق قانون، دستور به واگذاری سهام ایران‌خودرو توسط کروز را صادر کرد تا حدی که دیگر در هیأت مدیره، عضویت نداشته باشد.
کمیسیون اصل نود مجلس نیز اول مردادماه با حضور وزیر صمت تشکیل جلسه داد که رای اول شورای رقابت درباره حضور غیرقانونی اعضای کروز در ایران‌خودرو را تأیید کرد و آن را یک رویه ضد رقابتی اعلام کرد. موافقان حضور غیرقانونی کروز در ایران خودرو همچنین روی تخلفات ای شرکت در سال‌های گذشته مانور می‌دهند.
خصوصی‌سازی یا اقدام غیرقانونی؟!
گروه بهمن در تاریخ 29 مردادماه بلوک 3.36 درصدی ایران خودرو را در بورس خریداری کرد. شرکت قطعه سازی کروز و گروه بهمن به واسطه سهامشان در ایران خودرو، تا امروز صاحب دو کرسی هیئت مدیره این شرکت بودند. اکنون با افزایش سهم این دو مجموعه، قدرت آن ها در روند مدیریتی بیشتر می‌شود و روال تصمیم گیری‌ها می‌تواند تغییر کند. این بلوک در واقع متعلق به بانک صادرات بوده و حالا کروز مالک این سهم است. به این ترتیب سهم گروه بهمن و کروز از ایران خودرو به 6 درصد افزایش خواهد یافت و این قطعه‌ساز تبدیل به بزرگترین سهامدار ایران خودرو شده است.
البته در معامله‌ای که انجام شد طبق گفته سخنگوی سازمان بورس حدود ۴۷ ریال سود به ازای هر سهم عاید بانک صادرات شده است. این میزان سود رقم قابل‌توجهی به حساب می‌آید، چراکه در گزارش سه‌ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۲ بانک صادرات، سود هر سهم ۲۱ ریال بوده است. دستور خصوصی‌سازی صنعت خودرو در اسفندماه سال ۱۴۰۰ توسط رئیس‌جمهور صادر شد و قرار بر این بود که سهام دو شرکت دولتی سایپا و ایران خودرو تا پایان شهریورماه سال ۱۴۰۱ به طور کامل به بخش خصوصی واگذار شوند. فروش سهام ایران خودرو بانک صادرات به قطعه‌سازی کروز می‌تواند قدم اول برای تحقق این دستور در نظر گرفته شود، ضمن اینکه بانک تجارت نیز بلوک مشابهی در اختیار داشته و قصد دارد پس از ارزش‌گذاری، آن را در معرض فروش قرار دهد. طبق گفته‌ها به احتمال زیاد، بهمن موتور مالک بعدی سهام ایران خودرو متعلق به بانک تجارت خواهد بود و احتمالا این شرکت سومین صندلی مدیریتی خود را کسب خواهد کرد. خود شرکت ایران‌خودرو از مخالفان واگذاری سهام به کروز و بهمن است و اقدام این شرکت قطعه‌ساز برای گرفتن مالیکت ایران خودرو اقدامی در راستای انحصار است اما این موضوع نظر همه نیست. برخی دیگر عقیده دارند که این اقدام کروز یک اقدام مثبت و گام اول در واگذاری سهام خودروسازان به شمار می‌رود و در نهایت می‌تواند کلاف سردرگم واگذاری سهام خودروسازان داخلی را حل و فصل کند.
عقب‌نشینی شورای رقابت به نفع کروز / ایران‌خودرو خصوصی خواهد شد؟!
هفته گذشته و با گذشت 6 ماه از رای شورای رقابت مبنی بر غیرقانونی بودن اقدام شرکت کروز برای عضویت در ایران خودرو و در اختیار گرفتن دو صندلی هیئت مدیره، شورای رقابت دوباره جلسه‌ای برگزار کرد تا مشخص کند که آیا اقدام گروه بهمن در گرفتن دو صندلی مدیریتی ایران‌خودرو، رفتاری انحصارگرایانه است یا خیر؟ هیئت تجدیدنظر شورای رقابت اما این بار به نفع گروه بهمن رای داد و این شرکت از هرگونه فعالیت انحصارگرایانه در خریداری سهام ایران خودرو مبرا شد. این در حالیست که ایران خودرو همچنان می‌تواند روند شکایت و پیگیری خود را پیگیری کند اما با توجه به اینکه دو صندلی هیئت مدیره این شرکت در اختیار کروز است پیگیری و به نتیجه رساندن این شکایت کاری دشوار است و احتمالا راه به جایی نخواهد برد. با این رای شورای رقابت، احتمالا کار شرکت کروز در خریداری بیشتر سهام ایران خودرو از جمله سهام متعلق به بانک تجارت راحت‌تر خواهد شد. اکنون دو نظر و دیدگاه در این راستا وجود دارد:
دیدگاه اول: رویه انحصاری کروز در برابر سایر قطعه‌سازان
در این دیدگاه که البته خود شرکت ایران‌خودرو و برخی از رسانه‌های دولتی نیز روی آن مانور می‌دهند بحث بر سر حذف رقبای قطعه‌ساز کروز در زنجیره تأمین قطعات خودروسازان داخلی است. آنها بر این عقیده هستند که با در اختیار گرفتن ایران‌خودرو توسط کروز خود این شرکت تبدیل به تأمین‌کننده انحصاری قطعات ایران‌خودرو خواهد شد و سایر رقبای کوچک و متوسط این قطعه‌ساز از رویه رقابتی حذف خواهند شد. به این ترتیب از نظر طرفداران این دیدگاه رویه کروز انحصارگرایانه است و مانور برخی از رسانه‌های دولت روی این قسمت از اقدام کروز است. البته آنها اشاراتی نیز به تخلفات این شرکت در سال‌های گذشته نیز دارند.
دیدگاه دوم: حل و فصل کلاف پیچیده واگذاری سهام خودروسازان
این دیدگاه روی بحث دیگری مانور می‌دهد و آن هم حل معضل واگذاری سهام خودروسازان داخلی و به سرانجام رساندن روند خصوصی‌سازی آنهاست. دو شرکت ایران خودرو و سایپا دارای زیان انباشته بیش از 120 هزار میلیارد تومانی هستند و با این شرایط خریدار کمتری برای سهام آنها وجود دارد. از طرف دیگر روند قیمت‌گذاری دولتی آسیب زیادی به این دو شرکت واگذار کرده و به این ترتیب اقدام شرکت کروز در خریداری سهام ایران‌خودرو اقدام مثبتی در راستای خصوصی‌سازی این شرکت تلقی می‌شود، روندی که از دید برخی از کارشناسان می‌تواند راه را برای سایر خصوصی‌سازی‌ها در صنعت خودرو هموار کند. موضوع واگذاری سهام ایران خودرو و سایپا طی دو سال اخیر تبدیل به یک کلاف سردرگم شده و به نظر می‌رسید که راه‌حل تمام عیاری برای واگذاری سهام آنها وجود ندارد و اقدام کروز و گروه بهمن در این راستا مثبت ارزیابی می‌شود. ضمن اینکه این اتفاق می‌تواند در کنار اقدامات دیگر دولت مبنی بر حذف ارز نیمایی و آزادسازی تدریجی قیمت خودرو در بازار به تقویت سهام خودروساز داخلی در بازار سرمایه نیز کمک شایانی بکند و در نهایت ایران‌خودرو با حضور قدرتمندتر کروز می‌تواند از زیان خارج شود.
