روزنامه خراسان
1402/07/08
شکوه«مولوی» به روایت یک هم‌ولایتی
شاید شما هم در فضای مجازی ویدئوی پربازدید و کوتاه «ویل اسمیت» بازیگر مشهور هالیوود را دیده باشید که ترجمه شعرهایی از مولانا را می‌خواند. بی‌تردید درباره ابراز علاقه بسیاری از چهره‌های سرشناس جهان غرب به مولانا و شعر او نیز سخنانی شنیده باشید؛ اما به‌راستی چرا شعرهای جلال‌الدین محمد بلخی (زاده 6 ربیع‌الاول سال 604 هجری قمری)، معروف به مولوی، با استقبال گسترده مردم جهان روبه‌رو شده است؟ شاید زمانی که «کلمن برایان بارکس Coleman Bryan Barks» (شاعر ، مترجم آمریکایی و استاد بازنشسته زبان انگلیسی دانشگاه جورجیا) اشعار مولانا یا به قول غربی‌ها ملای رومی را ترجمه می‌کرد، این فکر به ذهنش هم نرسیده بود که قرار است این کتاب به یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های شعر در آمریکا تبدیل شود. کلمن درباره دلیل فروش بالای ترجمه آزاد او از اشعار مولانا در آمریکا گفته است: «طراوت پرتخیل شگفت‌انگیز مولانا، حس شوخ‌طبعی و بازیگوشی‌های آمیخته با دانایی‌اش، او را به شاعری بزرگ تبدیل کرده است.» این مترجم در جای دیگری گفته است: «به گمانم جنبشی قدرتمند در جهان آغازشده که خواستش از میان برداشتن مرزهاست. روایت است که در مراسم خاک‌سپاری مولوی، مردمانی از تمامی مذاهب حضور داشتند. آن‌ها می‌گفتند که مولوی ایمان ما را استوارتر کرد. این همان عنصر قدرتمندی است که اکنون گیرایی دارد.» نام کامل مولانا ، «محمد بن محمد بن حسین حسینی خطیبی بکری بلخی» بوده که امروز او را به نام‌های «مولوی»، «مولانا»، «مولوی رومی» و «ملای رومی» می‌شناسیم. استاد صالح محمد خلیق، پژوهشگر ادبی، شاعر و نویسنده افغانستانی ازجمله پژوهشگرانی است که تا امروز سخنرانی‌ها و مقالات فراوانی درباره مولوی داشته است. او پیش از حکومت طالبان در افغانستان، رئیس اداره اطلاعات و فرهنگ بلخ بوده و همچنین به‌عنوان عضو هیئت رهبری کانون‌های فرهنگی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی، حکیم ناصرخسرو و امیر علی‌شیر نوایی شناخته میشود. با استاد خلیق، درباره دلایل محبوبیت شعر مولانا میان مردم جهان و تأثیر دانستن لهجه مردم خراسان بزرگ بر فهم شعر مولانا و ... گفت‌وگو کرده‌ایم. به نظر شما دلیل ماندگاری شعر مولانا در ذهن و زبان مردم چیست؟ شعر مولانا را می‌توان در دو بخش دیوان کبیر (دیوان شمس) و مثنوی‌معنوی دسته‌بندی کرد. در مثنوی‌معنوی مولانا بیشتر از صنعت تمثیل بهره برده و داستان‌هایی را به زبان عامیانه با نتیجه‌گیری‌های روان ارائه می‌کند؛ به صورتی که این داستان‌های عارفانه برای بیشتر مردم قابل‌فهم است. به همین دلیل مثنوی معنوی میان مردم، جایگاه خاصی پیداکرده است. شعر مولانا بر وزن‌های دوری مختلفی سروده شده و ازنظر تنوع وزن، میان دیوان شاعران، کم‌نظیر است. همین موضوعات را می‌توان ازجمله مهم‌ترین دلایل زیاد خوانده و شنیده شدن شعر مولانا دانست. درباره تأثیر دانستن لهجه مردم خراسان بزرگ در فهم بهتر شعر مولانا توضیح دهید. برای فهم درست و کامل شعر مولانا باید ریشه کلمات و لهجه رایج میان مردم خراسان بزرگ را (که آن زمان بلخ هم جزئی از آن بوده) بدانیم؛ زیرا در شعر مولانا با کلماتی مواجه می‌شویم که در منطقه خراسان بزرگ آن زمان و به‌ویژه بلخ کاربرد داشته است. گاهی این لهجه در شعر این شاعر نامدار آن‌چنان پررنگ میشود که برای فهم بهتر شعر یا بر هم نخوردن وزن شعر چاره‌ای جز مراجعه به لهجه بلخی نیست؛ به‌عنوان‌مثال درزمان زندگی مولانا در خراسان بزرگ به گلو «گولون» گفته می‌شده که مولانا بر اساس همین لهجه این کلمه را درشعرش آورده است. ازاین‌دست کلمات در شعر مولانا زیاد داریم. در افغانستان امروزی افسانه‌های زیادی درباره مولانا و شعر او میان مردم رواج دارد، لطفاً چند نمونه از این افسانه‌ها را برایمان تعریف کنید. علاوه بر این‌که در آثار مکتوب، داستان‌های فراوانی درباره مولانا و شعر او نوشته‌شده است، در میان مردم افغانستان نیز افسانه‌هایی درباره مولانا وجود دارد. به‌عنوان‌مثال درباره دلایل نام‌گذاری منطقه «کولاب» باید این توضیح را ارائه دهم؛ ما در افغانستان به محلی که آب فراوانی در یک نقطه جمع میشود «کولاب» می‌گوییم. مردم افغانستان معتقدند زمانی که مولانا از افغانستان به سمت قونیه بار سفر بست، دوستداران او که جمع زیادی از مردم را تشکیل می‌دادند، آن‌قدر گریستند که یک کولاب بزرگ در آن محل به وجود آمد. این کول تا امروز وجود دارد. افسانه دیگر درباره شعر «نی نامه» مولاناست. برخی از مردم افغانستان معتقدند، اگرچه این شعر را می‌توان از جنبه عرفانی نیز تفسیر کرد؛ اما این شعر در اصل، وصف نیستان بزرگی در نزدیکی زادگاه مولاناست و مولانا در آن به شرح جدا شدن و مهاجرتش از سرزمین خراسان به سمت قونیه اشاره دارد. چرا اروپایی‌ها مولوی را با نام «رومی» می‌شناسند؟ روم شرقی به منطقه ترکیه امروزی و آسیای صغیر گفته می‌شده و به دلیل این‌که آرامگاه مولانا در قونیه (ترکیه) قرار دارد، مولوی را با نام مولانا رومی می‌خوانند. درصورتی‌که به هیچ شکل ممکن بلخی بودن مولانا را که در آن زمان شهری از شهرهای خراسان بزرگ بوده، نمی‌توان منکر شد. مولانا در خانواده‌ای تاجیک متولدشده بود و بعد از حمله چنگیز از بلخ به قونیه رفت و به دلیل احترامی که دولت سلجوقیان برای او قائل بود، در شهر قونیه ماندگار شد. یکی از دلایل دیگر برای اثبات این‌که مولانا اهل ترکیه نبوده این دلیل محکم است که او هیچ شعر ترکی ندارد. البته شاید تعداد کمی از کلمات ترکی در شعر او واردشده باشد اما بی‌تردید وجود تعداد اندک این کلمات در یک دیوان، نشان‌دهنده این نیست که آن شاعر اهل ترکیه بوده است. از سویی دیگر هنوز روستای پدری و ویرانه‌های خانقاه پدر مولانا در بلخ موجود است. دلیل استقبال گسترده مردم سراسر جهان از شعر مولانا چیست؟ مولانا شاعری عارف‌مسلک است. عارفان همواره در شعر خود از انسانیت به‌عنوان محوری محکم استفاده می‌کردند و همین موضوع، شعر آن‌ها را به شعری با دیدگاه جهانی تبدیل می‌کند. به همین دلیل، شعر مولانا به زبان‌های مختلفی ترجمه‌شده است. شعرهای مولانا همواره بر انسان‌دوستی تکیه دارد و انسان‌دوستی حرف مشترک بسیاری از مردمان جهان است. ذات انسان‌های عالم دوستدار صلح است. از جایی که امروز، جهان، جهان خشونت است شعر مولانا با عرفان و صلح‌دوستی خود، توجه تعداد زیادی از مردم را به خود جلب کرده است. این توجه‌ها تنها مربوط به مردمان روزگار ما نیست بلکه از زمان حیات مولانا تا امروز، ما شاهد حضور انسان‌هایی با اعتقادات و تفکرات مختلف، میان مخاطبان شعر او هستیم. آن‌گونه که در تاریخ آمده است در زمان درگذشت مولانا تعداد زیادی از یهودیان، مسلمانان و مسیحیان در مراسم خاک‌سپاری او حاضر بودند. در روزگار ما نیز شاهد این واقعیت هستیم که انسان‌های فراوانی با دین، مذهب و تفکرات مختلف در مراسم عرفانی مثنوی‌خوانی شرکت می‌کنند. خبر مرتبط برگزاری «محفل ادبی مولانا» با حضور شاعران کشورهای مختلف «محفل ادبی مولانا» همزمان با هشتمین روز مهرماه و به مناسبت بزرگداشت روز مولانا جلال‌الدین محمد بلخی در خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار میشود.به گزارش روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، «محفل ادبی مولانا» با همکاری معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دفتر شعر و موسیقی و سرود صداوسیما در سرای کتاب‌خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار میشود. در این محفل ادبی که ساعت ۱۹ امروز (شنبه هشتم مهرماه 1402) برپا میشود، شاعرانی از کشورهای ایران، آرژانتین، اسپانیا، افغانستان، بوسنی و هرزگوین، پاکستان، تاجیکستان، صربستان، عراق، کوزوو، لوکزامبورگ، لهستان، هلند و هند حضور دارند.«محفل ادبی مولانا» از تلویزیون اینترنتی کتاب به نشانی KETAB.TV پخش میشود.
سایر اخبار این روزنامه
سرگیجه خودرویی در تعطیلات!
چشم‌انداز جایگاه تقریب در تاریخ اسلام
شکوه«مولوی» به روایت یک هم‌ولایتی
پرش نقره‌ای از خرک به قلب تاریخ
واکسینه نوجوانان در برابر سیگار
چند سوال از مولوی عبدالحمید
صدای پای ایران در قطب جنوب
«وعده های» بودجه‌ای برای بحران آب و راه استان
2500 روز تلاش برای پورشه دست ساز
عوام‌زدگی،آفت روشنفکری
بهره برداری و آغاز به کار 3 پروژه مهم در دیار نصف جهان
قتل زن جوان در خانه متروکه!
دانش‌بنیان‌ها نیازمند همه‌جانبه‌نگری
