بازگشت پروانه‌های زرین به روزگار اوج
[شهروند] این روزها اصفهان میزبان جشنواره فیلم کودک است. شهری که سالیان دراز است پر از پروانه‌های زرین، جشنواره فیلم کودک را به تماشا نشسته و کودکان و نوجوانان نسل‌های مختلف را به ضیافت تماشای فیلمهای خاطره‌ساز کودکانه دعوت کرده است. این جشنواره که زمانی نه‌چندان دور به عنوان تنها فستیوال واقعا بین‌المللی این سامان شناخته می‌شود، امسال در سی‌وپنجمین دوره برگزاری‌اش که همان‌طور که گفته شد بیشتر آن را اصفهان میزبانی کرده، تلاش دارد یادآور روزهای اوجش باشد، یادآور سال‌هایی که همه‌ساله بهترین، پرفروش‌ترین و موفق‌ترین فیلمهای سال‌های بعد در آن رونمایی می‌شد، سال‌های حضور فیلم‌هایی چون «خانه دوست کجاست»، «مشق شب»، «بادکنک سفید»، «آینه»، «بچه‌های آسمان» و البته «گلنار»، «گربه آوازخوان»، «دزد عروسک‌ها» و «کلاه قرمزی» و هر آن که با سینمای کودک -و بهتر است بگوییم با خود کودک- پیوند داشت. فیلم‌هایی که داستان‌های کودکان را روایت می‌کردند و فیلم‌هایی که داستان‌هایشان را برای تماشا و لذت کودکان به روایت می‌نشستند. بله، جشنواره بین‌المللی فیلمهای کودکان و نوجوانان امسال، در 35 سالگی به یاد روزهای کودکی افتاده و تلاش دارد رنگ‌وبوی آن روزگاران را داشته باشد.اما آیا توانسته؟ اصلا آیا آن روزگاران بازگشتنی است؟ «شهروند» امروز می‌کوشد به این پرسش‌ها پاسخ گوید و البته درباره اینکه آیا عمر 35 ساله این جشنواره را در مجموع می‌توان مثبت دانست یا منفی و کم‌تاثیر؟! فیلمسازانی مانند پوران درخشنده و علی قوی‌تن -که هر دو حق آب و گل در وادی سینمای کودک یا سینمای درباره کودکان دارند- به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهند.
بازگشت به دوران اوج
جشنواره امسال یکی از پربارترین جشنواره‌های -دست‌کم- سالیان اخیر است. جشنواره‌ای که در بخش اصلی‌اش فیلم‌هایی حضور دارند که پیش‌تر در جشنواره‌های معتبر بسیاری -از جمله جشنواره ملی و بین‌المللی فجر خودمان- حضور یافته و گاه درخشیده‌اند. در واقع از بین فیلمهای کودکان و نوجوانان جشنواره سی‌وپنجم آثاری مانند «در آغوش درخت» بابک خواجه‌پاشا، «کاپیتان» محمد حمزه‌ای و «هوک» ساخته حسین ریگی قبلا در جشنواره فیلم فجر حضور داشته‌اند و فیلم «سیارک» به کارگردانی مهدی حسینی‌وند هم یکی از آثار جشنواره جهانی فیلم فجر بوده است.
«آلفا و ربات نابودگر» به عنوان نخستین فیلم رباتیک سینمای ایران، «سینگو» ساخته علیرضا محمدی روزبهانی با دغدغه‌های محیط‌زیستی، «قهرمان من» به کارگردانی مرتضی آتش‌زمزم با محوریت میراث فرهنگی و البته مبارزه با کرونا، «ملکه آلیشون» به کارگردانی ابراهیم نورآورمحمد با موضوع قدردانی از طبیعت و «یک تکه ابر» ساخته علی قوی‌تن درباره نقش اجتماع و مسائل اجتماعی از دیگر فیلمهای ارزشمند جشنواره کودک امسال هستند. «ایلیا، در جست‌وجوی قهرمان» به کارگردانی سیدعلی موسوی‌نژاد، «سفر به تاریکی» ساخته علی بصیری‌نیک و «مسافری از گانورا» به کارگردانی سیداحمد علمدار نیز انیمیشن‌های حاضر در جشنواره امسال هستند که هر سه در خراسان‌رضوی تولید شده‌اند. فیلم‌ها از نظر مضمونی نیز تنوع خوبی دارند. در حقیقت اگرچه همه آثار از نظر ژانر مادر متعلق به سینمای کودک یا درباره کودک هستند، اما در زیرژانرها شاهد تنوع مناسبی هستیم: یکی داستانی در رابطه با هوش مصنوعی را روایت می‌کند، دیگری به نوعی در پاسداشت مقام پرستار و ادای دین به کودکان سرطانی است، دو فیلم دغدغه‌های محیط‌زیستی دارند؛ یکی داستانی ورزشی درباره دو برادر ورزشکار می‌گوید و یکی دیگر هم داستانش را درباره مشکلاتی که کودکان در دوره کرونا داشتند، به تعریف نشسته است.
اینها همه سی‌وپنجمین جشنواره بین‌المللی فیلمهای کودکان و نوجوانان را تبدیل به یکی از بهترین جشنواره‌های سال‌های اخیر کرده‌اند.
چه باید کرد؟!
پوران درخشنده که یکی از اعضای شورای سیاست‌گذاری جشنواره فیلمهای کودکان و نوجوانان به شمار می‌آید، نگاهی درددل‌گونه به جشنواره کودک دارد و البته بیشتر از آن نگاهی حسرت‌خوارانه به کلیت سینمای کودک می‌اندازد که زمانی در اوج بود و او هم با فیلم‌هایش درباره کودکان از قبیل «رابطه» و «پرنده کوچک خوشبختی» یکی از بال‌های پرواز این سینما محسوب می‌شد. پوران درخشنده می‌گوید که «سینمای کودک جدی گرفته نمی‌شود و مهجور مانده. این در حالی است که این سینما مهم‌ترین بخش سینماست و باید رونق داشته باشد. اما باز هم می‌گویم که سینمای کودک جدی گرفته نمی‌شود.» دلیل جدی گرفته نشدن سینمای کودک از نگاه پوران درخشنده، اما، این است که «سینمای کودک چندان سودآور نیست و نیاز به حمایت‌های فراوان و همیشگی دارد، دلیلش هم این است که این سینما از بازیگران معروف استفاده نمی‌کند -یا کمتر استفاده می‌کند- که باعث شده بیشتر فیلمهای این نوع، فروش خوبی نداشته باشند.»
پوران درخشنده در پاسخ «شهروند» که می‌پرسد «چه باید کرد؟» می‌گوید: «سینمای کودک، سینمایی فرهنگی است و باید نهادهای فرهنگی در این سینما سرمایه‌گذاری و با حمایت از آن به رشد و بالندگی‌اش کمک کنند.» کارگردان فیلمهای «رابطه» و «پرنده کوچک خوشبختی» درباره جشنواره فیلم کودک و نوجوان هم با اشاره به اینکه «این جشنواره زمانی در سطح جشنواره‌های رده اول جهانی قلمداد می‌شد»، می‌گوید: «بازگشت جشنواره کودک به دوران اوج خود، به زمانی که نه‌تنها یکی از بهترین جشنواره‌های کودک جهان بود، بلکه بهترین جوایز را نیز اعطا می‌کرد، می‌تواند سینمای کودک را دوباره راه اندازد. به هر حال، فیلمساز برای کار کردن نیاز به انگیزه دارد و جشنواره کودک برای سینماگران حوزه کودک این انگیزه را مهیا می‌کند دیگر!»
استمرار یک روند!
علی قوی‌تن، سینماگر باسابقه‌ای که امسال با فیلم «یک تکه ابر» در جشنواره حضور دارد، درباره جشنواره امسال می‌گوید که «با اینکه جشنواره در شهر زیبای اصفهان برگزار می‌شود که آبروی ایران و نگین شهرهای ایران است، اما جشنواره سی‌وپنجم دو ایراد مهم دارد: اول اینکه فرض کنید اگر ۲۰ فیلم در این جشنواره حضور داشته باشد، برای هر یک از این فیلم‌ها بالای یک‌میلیارد تومان هزینه شده، اما این فیلم‌ها را بدون حضور عوامل نمایش می‌دهند که باعث می‌شود از آن شور و شوق و شلوغی سابق -که عوامل فیلم‌ها در محیط جشنواره می‌چرخیدند و فیلمهای دیگران را می‌دیدند- خبری نباشد. ایراد دیگر هم این است که سالن‌های نمایش فیلم افتضاح است. البته در افتتاحیه سالن خوب و افتتاحیه پرطمطراقی دیدیم، ولی سالن‌های نمایش فیلم شرایط و کیفیت خوبی ندارند.»
علی قوی‌تن البته یادآوری می‌کند که در تاثیرگذاری همیشگی جشنواره فیلم کودک و نوجوان در سینمای کودک تردیدی وجود ندارد: «این جشنواره از همان ابتدا به حیات سینمای کودک و نوجوان کمک کرد، یعنی وجود این جشنواره باعث شد سینمای کودک و نوجوان در ایران حیات داشته باشد، برای همین هم بالا و پایین سال به سال جشنواره در این میان اهمیت چندانی ندارد، بلکه بودن و استمرار آن مهم است و باید کاری کرد این روند هیچ‌گاه قطع نشود.»
به روایت روان‌شناس مجرب حوزه کودک
کم‌کاری‌ها و غفلت‌های سینما و تلویزیون
به باور سیما فردوسی‌پور، کارشناس مجرب حوزه کودک و نوجوان، «رسانه‌ها -چه سینما و چه تلویزیون- نقش خود را در حوزه کودک به خوبی ایفا نمی‌کنند و مخاطبان را به سمت ناکجاآبادی می‌برند که خسارت‌های زیان‌آوری به دنبال دارد.» این کارشناس می‌گوید که «در این زمینه رسانه ملی با ساخت برنامه‌ها و کارتون‌های کودکانه نقش‌آفرینی‌های قابل توجهی در این زمینه به‌خصوص در دهه طلایی و به‌گفته برخی کارشناسان، تکرارنشدنی 1360 تا 1370 داشت، اما واقعیت امر این است که سینما نتوانسته مانند رسانه ملی در این زمینه به طور شایسته وارد عمل شود.»
سیما فردوسی‌پور می‌گوید: «در کنار تعلیم و تربیتی که بچه‌ها در خانواده و مدرسه می‌بینند، رسانه هم نقش مهمی دارد. در واقع مردم روی آموزش رسانه حساب باز می‌کنند و به آن نیازمندند. الان این نیاز بیش از هر زمان دیگر احساس می‌شود و کم‌کاری‌ها و غفلت‌ها و جاهای خالی بیش از پیش در سینما و تلویزیون خودش را نشان می‌دهد. خسارت این کم‌کاری‌ها عدم‌آگاهی و در اختیار قرار دادن اطلاعاتی است که کودکان ما را از مسائل روز عقب می‌اندازد. به واقع به عنوان یک بازوی کمکی تعلیم و تربیت نقص وجود دارد. به هر حال، خانواده‌ها نیاز دارند در کنار چیزهایی که خودشان یاد می‌گیرند، رسانه کمک‌شان کند. این کمبود خیلی جدی وجود دارد.»
او در پایان یک توصیه مهم دارد: «توصیه می‌کنم مدیران تلویزیون و سینما و سیاست‌گذاران حوزه فرهنگ و هنر قبل از هر چیز کودک را مهم بدانند. وقتی کودک مهم شد، همه چیز حل می‌شود. وقتی کودک مهم نیست، هر خوراکی به او داده می‌شود که فقط سیر شود. این خوراک خوب است و خوب نیست، به درد او می‌خورد یا خیر، اولویت بعدی است. ابتدا تکلیف خودمان را با کودک مشخص کنیم. اگر به این اهمیت برسیم، فیلم خوب برای کودک ساخته خواهد شد، انیمیشن ساخته خواهد شد و خیلی از این کم‌کاری‌ها و غفلت‌ها سامان پیدا خواهد کرد.»
در نفی جشنواره کودک
اسماعیل براری، تهیه‌کننده و کارگردان سینما، اما عقیده دارد که جشنواره فیلم کودک ثمری در زمینه رشد و احیای سینمای کودک نداشته و ندارد: «این جشنواره واقعا عایدی خاصی برای سینمای کودک نداشته و من این را سال‌ها پیش در مقاله‌ای گفتم که خیلی هم سروصدا کرد. حالا هم بعد از این همه سال دوباره این حرف را تکرار می‌کنم که جشنواره کودک فایده‌ای برای سینمای کودک و رشد و احیای این سینما نداشته و ای کاش مسئولان کاری برای تمام‌کردن این مهمانی پرهزینه انجام دهند.»
براری که با فیلم‌هایی چون «شهر در دست بچه‌ها» و «روز باران» یکی از نام‌های معتبر سینمای کودک است، می‌گوید که «پول برگزاری جشنواره صرف سینما و کودکان نمی‌شود و کودکان در این میان فقط وجه‌المصالحه قرار می‌گیرند! برای همین هم مدیران سینمایی نباید بیش از این بودجه بیت‌المال را صرف این بریزبپاش‌های بی‌خاصیت کنند. وقتی در رودخانه‌ای هستیم و در مسیر اشتباه پارو می‌زنیم، طبیعی است که به مقصد نخواهیم رسید. این کسانی که فکر می‌کنند با این جشنواره‌ها سینمای کودک رشد پیدا می‌کند، همین وضعیت را دارند و می‌خواهند سینمای کودک را نابود کنند.
