روزنامه خراسان
1402/07/24
چشم‌انداز حضور اسلام در تاریخ 1200 ساله نیجریه
جمعیت مسلمانان نیجریه، بیش از 115 میلیون نفر است و پنجمین کشور دنیا از این نظر محسوب میشود (قبل از نیجریه، کشورهای اندونزی، پاکستان، بنگلادش و هند قرار دارند). نیجریه کشوری است که با وجود وسعت نسبتاً زیاد و تاریخ غنی، چندان برای ایرانیان شناخته شده نیست؛ این مسئله دلایل مختلفی دارد که نمی‌توان در این فرصت مختصر، درباره‌اش صحبت کرد. نیجریه، بزرگ ترین جامعه مسلمانان ساکن آفریقا را در خود جای داده‌است. طی سال‌های اخیر، به واسطه فعالیت‌های شیعیان این کشور و نیز، برخورد خشونت‌آمیز حکومت نیجریه با این جریان که به کشتار وحشیانه در «زاریا» و چند شهر دیگر که به مضروب و زندانی شدن شیخ ابراهیم زکزاکی، رهبر شیعیان این کشور انجامید، نام نیجریه بیشتر به گوش عموم مردم ایران خورده است. نگارنده این سطور، سال‌ها پیش از این، در 26 بهمن سال 1393 و به بهانه سخنرانی شیخ ابراهیم زکزاکی در مسجد «المنتظر»، مسجدی مقابل مؤسسه فرهنگی هنری خراسان در مشهد، زندگی نامه مختصر و نیز، کارنامه فعالیت‌های تبلیغی او را با استفاده از منابع موجود در پایگاه «جنبش اسلامی نیجریه» تهیه و منتشر کرد که شاید در آن زمان، نخستین گزارش در این‌باره محسوب می‌شد. (علاقه‌مندان می‌توانند برای مطالعه، به روزنامه خراسان شماره 18908 / ص 12 مراجعه کنند) در سال‌های اخیر، اخبار مربوط به فعالیت‌های شیعیان و نیز، اقدامات حکومت نیجریه علیه آن ها، در رسانه‌های ایران بازتاب فراوانی داشته‌است؛ این بازتاب‌ها، در کنار سفر اخیر شیخ ابراهیم زکزاکی به ایران و شهر مشهد، ما را به سوی نگارش روایتی از تاریخ اسلام در نیجریه سوق داد.آن‌چه در ادامه می‌خوانید، روایتی مختصر از تاریخ این کشور و چگونگی ورود اسلام به این سرزمین آفریقایی است. شکل گرفتن بزرگ ترین جامعه مسلمانان آفریقا سرزمینی که امروزه با نام نیجریه می‌شناسیم، تمدن و تاریخی طولانی دارد. از قرن ششم پیش از میلاد مسیح، 15 حکمرانی در این منطقه شکل گرفت که پایه و بنیان حکومت‌های بعدی شد. نیجریه از نظر تنوع قومی، یکی از پیچیده‌ترین کشورهای دنیاست. در این کشور دست کم 250 گروه نژادی وجود دارد که اقوام «یوروبا»، «هوسا» و «فولانی» از مشهورترینِ آن ها هستند. درباره چگونگی ورود دین اسلام به نیجریه، دو نظریه مستقل وجود دارد که هر دو قابل اتکاست؛ نظریه اول می‌گوید که اسلام، در قرن نخست هجری و همزمان با ورود این دین الهی به شمال آفریقا و گسترش آن در مصر و سرزمین‌های اطراف صحرای بزرگ، به نیجریه هم وارد شد و نخستین مسلمانان این سرزمین، کسانی بودند که تحت تأثیر مراوده با مسلمانان غیرسیاه پوست ساکن شمال آفریقا، به این دین گرویدند. بر اساس این نظریه، مذاهب مختلف اسلامی، دست کم از قرن سوم به بعد، طرفدارانی در نیجریه داشتند. به عنوان نمونه‌ای قابل ارائه، تشیع از اواخر قرن دوم در نیجریه طرفدارانی پیدا کرد. استقرار دولت شیعی «ادریسیان» در مغرب که در سال 170ش توسط ادریس بن عبدا... (از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) و باقی ماندگان «قیام فخ» علیه دولت عباسی در حجاز) تأسیس شد، نقش مهمی در انتقال مفاهیم شیعی به نواحی جنوب صحرای بزرگ داشت. ادریسیان دست کم تا سال 353ش، به مدت 183 سال قدرت را در اختیار داشتند. با سقوط ادریسیان، هر چند جمعیت شیعیان بسیار کاهش یافت، اما هرگز به عدد صفر نرسید. به نظر می‌رسد که علاقه به اهل‌بیت(ع)، به ویژه احترام به حضرت زهرا(س) در میان مردم نیجریه، از همین دوره نهادینه شده‌باشد. اما نظریه دوم معتقد است که اسلام در قرن هفتم هجری، به شکلی گسترده وارد نیجریه شد و با مسلمان شدن قبیله «هاوسا»، پرجمعیت‌ترین قبیله غرب آفریقا و در پی آن، اسلام آوردن قبیله مهم «فولانی»، اسلام به دین جمع زیادی از مردم در نواحی شمالی نیجریه تبدیل شد. اواخر قرن نُهُم، دو پادشاهی هاوسا و فولانی، ذیل اعتقادات اسلامی، کشوری واحد را تشکیل دادند و به این ترتیب، اسلام نقشی کلیدی را در شکل گرفتن یک حکومت مقتدر در غرب آفریقا ایفا کرد. به همین دلیل، برخی پژوهشگران عملکرد اسلام را در نیجریه، در جنبه‌های گوناگون فردی و اجتماعی، یکی از بهترین نمونه‌ها در این زمینه قلمداد می‌کنند. در این دوره، مذهب «مالکی» در نیجریه رایج شد و تا امروز، اکثریت مسلمانان این کشور، مالکی‌مذهب هستند. طلوع و افول دولت اسلامی نیجریه در قرن 18 میلادی، حرکت اسلامی مردم نیجریه، به رهبری «شیخ عثمان دان فودیو»، توانست بزرگ ترین کشور اسلامی را در آفریقا ایجاد کند؛ کشوری که در آن شریعت اسلامی با وسواس فراوان رعایت می‌شد. «دان فودیو» احترام فراوانی برای اهل‌بیت(ع) قائل بود و به ویژه، به ساحت مقدس حضرت زهرا(س)، ارادت خاصی داشت. حکومت اسلامی نیجریه، حدود 100 سال دوام آورد. این حکومت نقشی اساسی در تداوم مبارزه با استعمارگران اروپایی ایفا می‌کرد. پرتغالی‌ها و در پی آن ها انگلیسی‌ها، از قرن 16م به سواحل غربی آفریقا راه یافته و تجارت پررونق برده را به راه انداخته بودند. حکومت اسلامی نیجریه، ظاهراً تنها قدرتی بود که در برابر تمامیت‌خواهی استعمارگران و به ویژه انگلیسی‌ها مقاومت می‌کرد. با این حال، قدرت نظامی بریتانیا از یک سو و از سوی دیگر، موج گسترده تبلیغ مسیحیت در جنوب نیجریه که استعمارگران آن را با اعتقادات و رسوم بومی درآمیخته بودند، کار را برای حکومت اسلامی نیجریه که از نظر سیاسی و نظامی وضعیت مناسبی نداشت، دشوار کرد و در سال 1902م، تمام این سرزمین به دست انگلیس افتاد و مستعمره این کشور شد. این وضع تا روز اول اکتبر سال 1960 / 9 مهر 1339 ادامه پیدا کرد، تا سرانجام در این تاریخ نیجریه بعد از 58 سال اسارت در بند استعمار به استقلال رسید. شیعیان در تاریخ معاصر نیجریه اگر بخواهیم تاریخ حضور شیعیان در نیجریه معاصر را مرور کنیم، ناگزیر از تقسیم این تاریخ به سه مرحله مجزا هستیم؛ مرحله نخست که به سال‌های پیش از 1994م / 1373ش باز می‌گردد؛ ایامی که جمعیت شیعیان در نیجریه، از 500 نفر فراتر نمی‌رفت و عملاً هیچ کس در این سرزمین با اعتقادات شیعی آشنایی نداشت. مرحله دوم با تأسیس «جنبش اسلامی نیجریه» در سال 1994م آغاز میشود؛ جنبشی که به نوعی، الگوبرداری از جریان «اخوان‌المسلمین» در مصر بود. در این جنبش، تعدادی از شیعیان به عنوان رهبران فعال حضور داشتند، اما به دلیل اختلافات عقیدتی با دیگر اعضا، به ناچار نیجریه را ترک کردند و در دیگر کشورها ساکن شدند؛ اقدامات این افراد باعث جلب توجه مردم به مذهب شیعه شد. در همان حال، فعالیت «اتحادیه دانشجویان مسلمان» در آفریقا و عضویت جوانانی مانند ابراهیم زکزاکی به آن، در سال 1979م / 1357ش، نقشی راهبردی‌تر در گسترش اندیشه‌های شیعی داشت. زکزاکی و همفکرانش، باوری عمیق به انقلاب اسلامی ایران و امام خمینی داشتند. آن ها حتی به ایران سفر کردند و به دیدار امام رفتند. زکزاکی بعد از دیدار با بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران، به مذهب شیعه گروید و مبلغ این مذهب در نیجریه شد. زادگاه وی، شهر زاریا، به تدریج به عنوان پایگاه اصلی فعالیت شیعیان در نیجریه شناخته شد. او با تلاش بی‌وقفه خود توانست جمعیت شیعیان نیجریه را به چیزی حدود هفت میلیون نفر برساند که در نوع خود معجزه‌ای بزرگ محسوب میشود. بیش از 95 درصد شیعیان فعلی نیجریه، کسانی هستند که قبلاً، پیرو مذهب یا ادیان دیگری بوده‌اند و با تبلیغ شیخ ابراهیم زکزاکی به تشیع گرویده‌اند؛ هرچند که پاسداری و حفظ اعتقاد در سرزمینی که جریان‌های خطرناک سلفی و وهابی، مانند «بوکوحرام» فعالیت دارد، چندان ساده نیست.
سایر اخبار این روزنامه
چشم‌انداز حضور اسلام در تاریخ 1200 ساله نیجریه
ثبت نام قطعی داوطلبان نمایندگی مجلس از ۲۷ مهر و به‌صورت غیرحضوری
سردسته باند گربه های وحشی به چوبه دار رسید
سه راهی بازار ارز
سند شخصی برای انفال در آستانه صدور!
جبهه‌های جدید در آماده باش
افشاگری عبادی‌پور و عطایی علیه یکدیگر و گمانه‌زنی از سرنوشت درویش
امنیت پروتئینی استان در معرض تهدید
صدای پای رکود در صنعت
همسان سازی به برنامه آمد
9 سوال غیرقابل اجتناب در خواستگاری
«هامون» و «لیلا» خون می‌گریند
شجاعت و لبخندهای همیشگی‌اش از یادم نمی‌رود
