روزنامه جوان
1402/07/26
زنجیر مقاله‌نویسی دست نهضت علمی را بسته است
رشد علمی ایران، از متوسط رشد علم در جهان شتابان‌تر است؛ اما بستگی این رشد سریع و فزاینده به انتشار مقالات علمی جامعه دانشگاهی ایران در نشریات خارجی، محل مناقشه است. هم شیوه اعلام رتبه‌بندی دانشگاه‌ها از سوی مؤسسات خارجی و هم تالی فاسد‌های ارتقای علمی دانشجویان و استادان با انتشار مقالات علمی در مجلات خارجی، نشان می‌دهد همان‌طور که رهبر معظم انقلاب تصریح کرده‌اند، این شیوه برای سنجش وضعیت علمی اشخاص و دانشگاه‌ها، منطقی نیست. به عنوان نمونه، در رتبه‌بندی علمی تایمز، ۱۳ شاخص وجود دارد که تنها درصد ناچیزی از آن به انتشار مقالات در نشریات وابسته است. «فضای آموزشی»، «حجم، درآمد و شهرت پژوهش‌ها»، «نوآوری و درآمد صنعتی» و «تعداد دانشجویان»، حدود ۷۰ درصد نمره این رتبه‌بندی علمی را تشکیل می‌دهد. اما برعکس، در ایران، برای ارتقای علمی استادان، آنچه به‌طور کامل و ۱۰۰ درصدی اثرگذار است، چاپ و انتشار مقالات در نشریات خارجی است! علاوه بر این، مشروط کردن ارتقای علمی استادان، یا فارغ‌التحصیلی دانشجویان تحصیلات تکمیلی به پذیرش یا انتشار مقاله علمی، نتایج غیرقابل دفاعی دارد که البته بار‌ها از سوی کارشناسان هم به این انتقادات اشاره شده است: ۱- درست است که غالباً نقطه شروع یک نوآوری علمی، یک متن علمی مبتنی بر روش تحقیق‌های دانشگاهی است، اما اولاً این متن علمی لزوماً همان مقالات مندرج در نشریات علمی – پژوهشی نیست؛ ثانیاً پایبندی به الزامات «شکل»ی نشریات علمی در مواردی می‌تواند «ماهیت» نوآوری را تحت تأثیر سوء قرار دهد؛ ثالثاً نوآوری‌های علمی متعددی، خصوصاً در رشته‌های غیرعلوم انسانی، وجود دارد که بدون اتکای پیشینی به متون علمی مبتنی بر روش تحقیق‌های دانشگاهی پدید آمده است. به بیان دیگر، «محصول کاربردی» یا «نظریه بدیع و راهگشا» که مبتنی بر علم دانشگاهی است و نیازی را از جامعه برطرف می‌کند، الزاماً مبتنی بر یک مقاله منتشر شده در نشریه علمی – پژوهشی نیست. ۲- اصرار بیش‌از حد به انتشار مقاله در نشریات خارجی به‌عنوان پیش‌نیاز ارتقای علمی، می‌تواند به عاملی برای دور شدن از نیاز‌های بومی منجر شود. علم، جهانی است و مشترکات علمی هم منطقه‌ای نیست، اما نمی‌توان منکر شد که نیاز‌های علمی از جامعه‌ای به جامعه‌ای دیگر متفاوت است. به‌عنوان نمونه، موقعیت جغرافیایی و زیست‌بوم ایران اقتضائاتی دارد که یک کشور حوزه اسکاندیناوی همین اقتضائات را ندارد: اکنون برای ما علم متناظر با فرآوری نفت خام یا تولید انرژی از خورشید و باد دارای اهمیت است که پیگیری همین اقتضائات در نروژ غیرمنطقی است. تمرکز زیاد از حد برای انتشار مقاله در مجلات خارجی، ممکن است به این امر ناپسند منجر شود که برای خوشایند این نشریات، موضوعات مبتلابه آنها در دستورکار جامعه دانشگاهی ما قرار گیرد: وابسته کردن ارتقای علمی به انتشار مقاله در نشریات خارجی، خواسته یا ناخواسته استادان و دانشجویان ما را به سمت نیاز‌هایی سوق می‌دهد که لزوماً برای جامعه ما اولویت شماره یک نیست. ۳- بازار سیاه شکل گرفته حول مقاله‌نویسی، از دیگر نتایج غیرقابل دفاع اصرار بر انتشار مقاله برای ارتقای علمی است. از بلبشوی فضای مجازی که بگذریم، از میدان انقلاب تا چهارراه ولیعصر، پر است از تبلیغات مقاله‌نویسی، حتی نگارش ISI! حتماً اگر تقاضایی در این زمینه نبود، این همه تبلیغات هم نمی‌بود؛ و حتماً همه دانشگاهیان می‌دانند که بخشی از مقالات و پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاهی که چاپ و دفاع میشود، به اسم نویسنده و به قلم شخص ثالث است! هر ازچندگاهی هم اخباری منتشر میشود که فلان دانشجو با اجبار استاد، نام شخصی را به مقاله اضافه کرده است که هیچ ربطی به آن مقاله نداشته است. همین چند ماه پیش یک دانشجوی دانشگاه تهران به‌خاطر این موضوع خودکشی هم کرد! از طرف دیگر، نشریات هم، که دست استادان است، این رویه را در پیش گرفته‌اند که مقاله علمی دانشجو را بدون نام استاد منتشر نمی‌کنند! بر کسی پوشیده نیست که استخراج مقاله از یک پایان‌نامه یا رساله، با زحمت دانشجوی ارشد یا دکتری محقق میشود، ولی نشریات علمی – پزوهشی تا نام استاد، که غالباً و عملاً نقشی در مقاله نداشته است، پای مقاله علمی نباشد، از داوری و انتشار آن اجتناب می‌کنند. این رویه غلط و دور باطل، از نتایج غیرقابل انفکاک اصرار غیرمنطقی بر چاپ مقاله برای ارتقای علمی است. ملاک‌های زیادی وجود دارد که می‌توان با تمسک به آنها، وضعیت علمی استادان و دانشجویان را سنجید؛ تولید یک محصول نو، ارتقای سطح نظریاتی در علوم انسانی و راهبری یک پروژه علمی نافع از این قبیل است. دانشگاه‌های برتر در جهان هم یا به این سمت رفته‌اند یا از تکیه صرف بر انتشار مقاله برای اعطای ارتقای علمی عبور کرده‌اند. رهانیدن نهضت علمی ایران از غل و زنجیر مقاله‌نویسی، به شکوفایی بیش‌از‌پیش این نهضت منجر خواهد شد. کسی می‌داند در دوره اوج تمدن اسلامی – ایرانی، که دانش برتر ما جهانگیر شده بود، ابوعلی سینا، زکریای رازی، ابن هیثم، فارابی، شیخ بهایی یا... چند مقاله علمی – پزوهشی در کدام نشریه خارجی منتشر کرده بودند؟!
سایر اخبار این روزنامه
غزه را باید بر سر دار روایت کرد!
هویت توهمی «مخالفت با وضع‌موجود»!
آیا داریوش مهرجویی فعال «زن، زندگی، آزادی» بود؟!
مرگ و اخراج سوغات اسرائیل به خبرنگاران
زنجیر مقاله‌نویسی دست نهضت علمی را بسته است
نمی‌توان مانع مقاومت و مسلمانان بی‌تاب شد
اسناد عادی نباید علیه شخص ثالث قابل استناد باشد
روز‌های خوب ذخایر ارزی ایران
پرونده مهرجویی به رد خون قاتلان رسید
نیم میلیون اسرائیلی «بی جا و مکان» شده‌اند
