گردشگری هنری چه سهمی در رونق گردشگری در ایران دارد؟
[ شهروند ] گالری‌ها و نمایشگاه‌های آثار هنری، فستیوال، جشنواره و کنگره و... با موضوع هنر از جمله بهانه‌هایی هستند که پای گردشگر هنری را به هر کشوری باز می‌کنند و به‌زعم خود بخشی از اقتصاد گردشگری را به جریان می‌اندازند. این سبک از گردشگری گرچه در بسیاری از کشورهای دنیا و حتی منطقه، اقتصاد پرپولی را رقم زده، اما در ایران کمتر گردشگری را می‌توان یافت که با هدف بازدید از گالری‌ها و نمایشگاه‌های آزاد یا شرکت در فستیوالی هنری اینجا را به عنوان مقصد خود برگزیده باشد. «شهروند» در گفت‌وگو با یک هنرمند عکاس که سابقه برگزاری نمایشگاه‌های مختلف را در تهران داشته، دلایل کمرنگ‌بودن نقش گردشگری هنری در ایران را بررسی می‌کند.
گردشگری هنری در برخی از کشورها آنقدر موثر و پردرآمد بوده که رخدادهای بزرگی از جمله برگزاری حراج‌های مهم را رقم زده است. جشنواره‌های مهم هنری دنیا در دهه‌های گذشته به معرفی هنرمندان معاصر و آثارشان می‌پردازند و سال‌هاست که عرصه جشنواره‌های هنری تنها مختص هنر هفتم نیست. سرمایه‌گذاری‌های اولیه برای تشکیل این جشنواره‌های معتبر یا حراج‌ها، کنفرانس‌ها، نشست‌های هنری و... سودآوری را به جایی رسانده که بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی به سمت شرکت در حراج‌های هنری کشیده شده‌اند. با وجود فعالیت هنرمندان زیادی در عرصه هنرهای تجسمی در ایران و فعالیت گالری‌های آزاد در کشور، گردشگری هنری در ایران چندان رونقی ندارد. محمد جوادزاده، عکاس و هنرمندی که سابقه طولانی همکاری با گالری‌های مختلف را در کارنامه کاری خود دارد، درباره کمرنگ‌بودن نقش هنر در جذب گردشگر در ایران می‌گوید: «نه‌تنها برگزاری رویدادهای مختلف هنری، بلکه چیدن سازوکارهایی برای جذب علاقه‌مندان به هنرهای تجسمی هم در جذب گردشگر هنری موثر است. در منطقه خاورمیانه، کشور دوبی را داریم که در این عرصه بسیار موفق است. وقتی به موفقیت این کشور نگاه می‌کنیم می‌بینیم که سازوکار برنامه‌ریزی‌شده‌ای برای حضور علاقه‌مندان به آثار هنری به چشم می‌خورد. هر ساله هنرمندان زیادی در انتظار فرارسیدن حراج دوبی هستند و گالری‌گردان‌های بزرگی در سراسر دنیا خواهان حضور در این حراج هستند.»
حراج تهران
وقتی از او درباره چندوچون برگزاری حراج تهران و تاثیر آن در معرفی آثار هنری و جذب گردشگر هنری می‌پرسیم، می‌گوید: «حراج تهران شاید در ابتدا برای سامان‌دادن به همین شرایط راه‌اندازی شده بود و قرار بود هنرمندان تازه‌کار هم در کنار هنرمندان نامدار کشور معرفی شوند و آثارشان فرصت خوبی برای دیده‌شدن و فروش داشته باشد. اما در عمل این اتفاق نیفتاد؛ حراج تهران تنها محفلی برای فروش و عرضه تعداد انگشت‌شماری هنرمند شناخته‌شده است. آثار افرادی در این حراج خریدوفروش می‌شوند که به‌خودی‌خود در این عرصه نام‌آشنا هستند و درواقع انگار نام این افراد است که به حراج اعتبار می‌دهد. برای همین هر سال در این حراج تابلوها یا آثار تجسمی آشنایی را می‌بینیم که با قیمتی بالاتر از سال گذشته به فروش می‌رسند.»
آثار هنرمندان ایرانی در جشنواره‌ها و حراج‌های جهانی
گردشگری هنری، مثل فعالیت هر بنگاه اقتصادی دیگری در جهان به دنبال کسب سود و درآمد برای کشور میزبان است. اما این تنها به معنای حضور پیدا کردن گردشگران خارجی در ایران برای بازدید از آثار هنری و خرید این آثار نیست؛ آثار هنری‌ای که در نمایشگاه‌ها و حراج‌های خارج از ایران به نمایش درمی‌آیند هم می‌توانند در این عرصه ارزآور باشند. جوادزاده می‌گوید: «در سال‌های گذشته تعدادی از گالری‌داران کشور تلاش کرده‌اند تا به جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های هنری و حراج‌های بزرگ دنیا راه پیدا کنند. این گالری‌دارها آثار هنرمندان را در این عرصه‌ها معرفی و شرایط را برای حمایت از این هنرمندان فراهم می‌کنند. در نتیجه آثار هنری شانس بیشتری برای دیده‌شدن، معرفی به همه دنیا و خریداری‌شدن توسط علاقه‌مندان دارند.»
گرچه این هم راهی برای معرفی هنر و هنرمندان معاصر ایرانی به جهان به شمار می‌رود و درنهایت برای هنرمندان‌مان ارزآوری دارد، اما نباید از این مسئله غافل ماند که فروش آثار هنرمندان ایرانی در خارج از کشور، قدم چندان بزرگی در گردشگری پایدار به شمار نمی‌رود، چراکه ظرفیت‌های گردشگری از جمله اقامتگاه، راهنمای تور، موزه‌ها و مکان‌های گردشگری و موزه‌ها و ... را از حضور گردشگران بهره‌مند نمی‌کند.
نقش موزه هنرهای معاصر
موزه هنرهای معاصر یکی دیگر از حلقه‌های زنجیره‌ای است که می‌تواند در رونق گردشگری هنری در کشور اثرگذار باشد؛ رخدادی که حداقل در کارنامه این موزه تاکنون چندان اثر درخشانی از آن به چشم نمی‌خورد. جوادزاده می‌گوید: «تا چندی پیش موزه هنرهای معاصر نمایشگاه‌هایی مثل دوسالانه عکاسی یا سایر نمایشگاه‌های موضوعی را برگزار می‌کرد تا هنرمندان امروز را معرفی و از آنها حمایت کند. اما این دوسالانه مدتی است که دیگر برگزار نمی‌شود. این موزه با همه ظرفیت‌هایی که دارد، کمتر به سمت برگزاری نمایشگاه‌های هنرمندان جوان می‌رود. موزه هنرهای معاصر می‌تواند محلی برای برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی هنری باشد و به همین بهانه هر ساله هنرمندان و علاقه‌مندان زیادی را به ایران بکشاند، اما به دلایل فرهنگی و برخی مسائل، این فرصت تاکنون فراهم نشده است.»
او درباره اهمیت حضور توریست‌های خارجی در کشور برای حمایت از هنرمندان و آثار هنری می‌گوید: «در هر کشوری، توریست‌های خارجی باید برای بازدید از موزه‌ها و نمایشگاه‌ها هزینه بیشتری نسبت به اهالی آن کشور پرداخت کنند. مثلا بازدید یک گردشگری خارجی از موزه‌های اروپا ممکن است تا 25 یورو هزینه داشته باشد. وقتی فرصتی برای حضور این گردشگران در کشور فراهم نکنیم، حتما خودمان را از این درآمدها محروم کرده‌ایم.»
