آه از غمی که تازه شود با غمی دگر
[شهروند] انگار داس مرگ بالای سر نسلی از سینماگران برجسته این سرزمین به کمین نشسته است. به‌خصوص بالای سر بازیگران زن دوران‌ساز. اتفاقی که در ماه‌های اخیر از فریماه فرجامی آغاز شد و به بیتا فرهی رسید و حالا هم نوبت پروانه معصومی شده است. سه بازیگر زن برجسته که هر سه در آثار بهترین فیلمسازان این دیار بازی کرده بودند. فریماه فرجامی «خط قرمز» و «تیغ و ابریشم» و «سرب» مسعود کیمیایی و «مادر» علی حاتمی را داشت؛ بیتا فرهی با «هامون» و «بانو»ی داریوش مهرجویی شناخته می‌شد و پروانه معصومی هم بعد از «آرامش در حضور دیگران» ناصر تقوایی و «رگبار»، «غریبه و مه» و «کلاغ» بهرام بیضایی خود را به سینمای بعد از انقلاب رسانده و در این سینما نیز با «گل‌های داوودی» رسول صدرعاملی عملا یکی از نخستین زنانی بود که در سینمای بعد از انقلاب یک نقش محوری را ایفا کرده بود و بعد از آن هم به «ناخدا خورشید» ناصر تقوایی رسیده بود. پروانه معصومی البته برعکس سینمای قبل از انقلاب، در سال‌های بعد از انقلاب هیچ‌گاه در سینمای ایران نتوانست ستاره شود با اینکه این اتفاق برایش در تلویزیون روی داده بود و این بازیگر با سریال‌های خاطره‌سازی چون «کوچک جنگلی»، «امام علی»، «پلیس جوان»، «یوسف پیامبر» و «ملکوت» محبوب بسیاری از خانواده‌ها شده بود...
درگذشت پروانه معصومی تنها چند روز بعد از بیتا فرهی، پاییز امسال را تبدیل به یکی از غم‌انگیزترین فصول برای هنرهای نمایشی ایران می‌کند. فصلی که در آن هنرمندانی بزرگ و ماندگاری چون فردوس کاویانی، اکبر قدمی، آتیلا پسیانی، داریوش مهرجویی، وحیده محمدی‌فر، بیتا فرهی و حالا هم پروانه معصومی رخ در نقاب خاک کشیدند تا عزای اهل سینما در این دو ماه اخیر تمام‌نشدنی جلوه کرده باشد...
خبر درگذشت
عصر روز گذشته، در شرایطی که تنها دو روز از درگذشت بیتا فرهی، بازیگر فیلم‌هایی چون «هامون»، «بانو»، «اعتراض» و «خون‌بازی» می‌گذشت، خبرگزاری‌ها خبر درگذشت پروانه معصومی، بازیگر پیشکسوت سینما و تلویزیون کشورمان را رسانه‌ای کردند. این خبر در ساعات اول از قول نعیمه نظام‌دوست، بازیگر تلویزیون اعلام شد که با انتشار یک عکس در صفحه شخصی خود نوشت که پروانه معصومی پس از چند روز بستری بودن در بیمارستان به‌دلیل عارضه پارگی روده و عفونت ریوی در 79سالگی از دنیا رفته است. نعیمه نظام‌دوست درباره درگذشت پروانه معصومی نوشت: «خداحافظ بانو جان مهربانم سفرتون سبز، خانم جان بانو پروانه معصومی مهربانم، سال‌ها افتخار شاگردی شما رو داشتم در سریال‌های «پلیس جوان» و «دریائی‌ها» و «ساکن کلبه چوبی». دیروز که مدیر برنامه‌هاتون به‌من اطلاع داد در بیمارستان بستری هستین، ازش خواستم که تلفنی باهاتون حرف بزنم، ولی دریغا که عمر مجال نداد برای خداحافظی».
پروانه معصومی
پروانه معصومی با نام اصلی سکینه کبودرآهنگی، متولد سال ۱۳۲۳ در یکی از محله‌های قدیمی تهران- به نام محله دانشگاه تهران- بود. او که تحصیلاتش را در زمینه زبان‌های خارجی به سرانجام رسانده بود، بازیگری را از حوالی سال ۱۳۵۰ آغاز کرد و در چند سال اول فعالیتش در فیلم‌هایی چون «بیتا»، «رگبار»، «شهر قصه»، «غریبه و مه» و «کلاغ» ایفای نقش کرد. پروانه معصومی در سال‌های آخر رژیم پهلوی به‌دلیل فضای حاکم بر سینما خود را از سینما کنار کشید و چند سال بعد از انقلاب با تغییر شرایط به دنیای بازیگری بازگشت. نخستین تجربه جدی او بعد از انقلاب، بازی در فیلم «گل‌های داوودی» ساخته رسول صدرعاملی بود که سیمرغ بلورین بهترین بازیگر زن را در سال 1363برای او به ارمغان آورد. این بازیگر بعد از آن در فیلم‌هایی چون «جهیزیه‌ای برای رباب»، «شکوه زندگی»، «آشیانه مهر»، «ناخدا خورشید»، «ملاقات»، «چمدان»، «ترنج»، «سال‌های خاکستر»، «طوبی»، «ناصرالدین‌شاه آکتور سینما»، «شاهزاده ایرانی»، «ساکن خانه چوبی» «ترانه شرقی» و «معکوس» ایفای نقش کرد که برای «جهیزیه‌ای برای رباب» یک سیمرغ بلورین دیگر در رشته بهترین بازیگر زن نیز از جشنواره فیلم فجر به‌دست آورد.
خلاف مسیر رودخانه
پروانه معصومی ازجمله بازیگرانی بود که ابایی از بیان صریح علایق و نظراتش نداشت و هیچ‌گاه خود را ملزم به حرکت در مسیر جریان آب و پیروی از فضای غالب سینمای ایران نکرده بود. این بازیگر فقید هیچ‌گاه باورهای مذهبی خود را پنهان نکرده و در فضای روشنفکرانه سینما این باورها را بارهاوبارها آشکارا فریاد زده بود. او درباره بازی در نقش همسر مالک اشتر در سریال «امام علی(ع)» گفته: «این سریال برای من توأم با خاطرات بسیار شیرین است. هر وقت یاد این سریال می‌افتم، این باور در ذهنم زنده می‌شود که اکیپی که آن سریال را ساختند همگی آمده بودند تا به‌عشق امیرالمؤمنین کار کنند. ما بازیگر و فیلمساز نبودیم. ما ارادتمندان به علی(ع) بودیم که می‌خواستیم از طریق این فیلم به او ادای احترام و عشق کنیم. من خودم سر آن سریال پایم شکسته بود و به‌دلیل این شکستگی، داوود میرباقری شرایطی را فراهم کرده بود تا سکانسی که من باید در آن راه می‌رفتم بدون حرکت بازی کنم؛ اما من این مسئله را قبول نکردم و ترجیح دادم با همان پای شکسته- که مجبور بودیم گچ آن را باز کنیم- بازی کنم. درد پای من آن‌قدر زیاد شده بود که گریه و ناله‌ای که باید در این سکانس انجام می‌دادم تبدیل به واقعیت شد و این هنوز هم برایم خاطره‌انگیز است.»
حضور ماندگار
پروانه معصومی در بحث حجاب هم ازجمله بازیگرانی بود که بعد از انقلاب اسلامی همواره از حضور با حجاب در آثار مختلف دفاع کرده و آن را به شکلی معطوف به ذات انسان عنوان کرده بود. نتیجه این اتفاق حضور در آثار محبوب تلویزیونی چون «کوچک جنگلی»، «مسافر ری»، «امام علی»، «پلیس جوان» و « یوسف پیامبر» بود که پروانه معصومی را تبدیل به بازیگری نام‌آشنا برای اغلب خانواده‌های ایرانی کردند. گفتنی است که این بازیگر پیشتر در گفت‌وگو با فارس درباره ماندگارترین شخصیت‌هایی که بازی کرده از سریال‌های «امام علی»(ع) و «ناخدا خورشید» نام برده بود. این بازیگر در گفت‌وگو با «شهروند» نیز درباره پنج فیلم باارزش کارنامه‌اش گفته بود که «نمی‌دانم اینها تا چه حد ماندگار و ارزشمند هستند، ولی من فیلم‌های «رگبار»، «گل‌های داوودی»، «جهیزیه برای رباب»، «شکوه زندگی» و «ناخدا خورشید» را بیشتر از بقیه فیلم‌هایم دوست دارم!
