ظرفیت بالای دریا برای توسعه اقتصاد
[ملیحه محمودخواه] حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی، در اجرای بند یک اصل یکصدودهم قانون اساسی و پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام، سیاست‌های کلی توسعه دریامحور را برای اقدام به روسای قوای سه‌گانه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ابلاغ کردند.
بر اساس این ابلاغیه، قوه مجریه موظف شد با کمک مجلس شورای اسلامی و قوه قضاییه و با بسیج دستگاه‌های مسئول، برنامه جامع تحقق این سیاست‌ها را شامل تقدیم لوایح، تصویب مقررات و اقدامات اجرایی لازم در مهلت 6 ماهه ارائه کند.
این ابلاغیه اهمیت اقتصاد دریا را بیش از گذشته نشان می‌دهد، در واقع این حوزه در حال حاضر ظرفیت‌های بیشتری برای شکوفایی دارد و از زمان ابلاغ این دستورالعمل فعالیت‌های خوبی نیز در این بخش صورت گرفته است.
ایران با موقعیت ممتاز جغرافیایی و قرار داشتن بین دو دریا و برخورداری از هزاران کیلومتر سواحل و نیز جزایر و ظرفیت‌های فراوان بر زمین مانده، لازم است با حضور موثر در ساحل، فراساحل، دریا و اقیانوس و بهره‌گیری از آن به عنوان یک پیشران و محور توسعه کشور، برای احراز جایگاه شایسته منطقه‌ای و جهانی در بهره‌گیری از دریا اقدام کند. درخصوص اجرای این ابلاغیه، مهندس کامبیز جهانبانی، مدیرعامل شرکت کشتیرانی دریای خزر، در گفت‌وگو با «شهروند» فعالیت‌های دریایی در حوزه دریای خزر را تشریح می‌کند:
فعالیت‌های اقتصادی دریایی شامل چه زیرمجموعه‌هایی می‌شود؟
فعالیت‌های دریایی را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد؛ به نحوی که در دسته اول، تولید خدمات، کالا و بازاری قرار میگیرد که این خدمات و کالاها در آن به مصرف می‌رسد. مهم‌ترین فعالیت‌های حوزه دریا که از همه آنها نیز شناخته‌شده‌تر است، مربوط به حمل‌ونقل دریایی و کشتیرانی است، اما این حوزه دو بخش مهم دیگر با عنوان کشتی‌سازی و تعمیرات کشتی را هم در برمی‌گیرد که در نوع خود، صنایع بزرگ و گران‌قیمتی هستند. حوزه صیادی و پرورش ماهی در قفس، دریانوردی و آموزش دریایی و دریانوردی و علوم مربوط به آنها مانند فیزیک دریا، محیط‌زیست دریایی، انواع شاخه‌های مهندسی دریایی، استخراج معادن در بستر و زیر بستر دریا و گردشگری از دیگر بخش‌های حوزه دریا محسوب می‌شوند. بحث انرژی‌های نو و استحصال برق از امواج و مواردی از این دست هم از بخش‌های تازه‌ای هستند که در حوزه دریا تعریف می‌شوند. به عبارتی دریا مجموعه‌ای وسیع و پرشمار از انواع فعالیت‌ها اقتصادی است که به شکل جامع می‌توان آن را «اقتصاد دریا» نامید که در برخی از کشورهای ساحلی تمام اقتصاد آنها را شامل می‌شود، اما همانطور که گفته شد بخش دوم اقتصاد و فعالیت‌های دریایی، بازار دریایی است که تمام تولیدات این حوزه بر بستر آن مبادله می‌شود. این بازار نیز در نوع خود دارای ارزش قابل توجهی است. در هر حال، اقتصاد دریا این ظرفیت و قابلیت را دارد که اقتصاد یک کشور دریایی را کاملا متحول سازد و به آن رونق مضاعف دهد.
بیشترین حوزه فعالیت در دریا به چه بخشهایی منحصر می‌شود؟
همانطور که پیش از این اشاره شد ارزشمندترین و قابل توجه‌ترین بخش حوزه دریا و اقتصاد دریا، حمل‌ونقل دریایی است. اساسا اقتصاد بین‌المللی بر دوش و بستر حمل‌ونقل دریایی شکل گرفته، توسعه یافته و تاکنون ایستاده است. هم‌اکنون طبق برآورد نهادهای بین‌المللی مربوطه تا 90درصد از تبادل کالا در جهان با استفاده از حمل‌ونقل دریایی انجام می‌شود. حمل‌ونقل دریایی طی سال‌های اخیر به طور سالانه تا 13میلیارد تن کالا را در سراسر جهان جابه‌جا کرده است. حمل‌ونقل این حجم بزرگ، تنها از طریق دریا و حمل‌ونقل دریایی میسر است. شاید بسیاری از مردم ندانند که در کشور ما نیز بین 85 تا 90درصد صادرات و واردات انواع کالا از طریق دریا و حمل‌ونقل دریایی انجام می‌شود. گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به عنوان بزرگ‌ترین ناوگان حمل‌ونقل دریایی کشور با دارا بودن حدود 150 فروند انواع شناور، طی سال گذشته موفق شد بیش از 28میلیون تن کالای صادراتی و وارداتی را از/به بنادر کشور حمل کند که در این میان سهم شرکت کشتیرانی دریای خزر به عنوان یکی از شرکت‌های تابعه گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران جابه‌جایی بیش از 2میلیون تن کالا در دریای خزر بود که با توجه به ظرفیت نسبتا محدود حمل‌ونقل دریایی در دریای خزر رقم بسیار بزرگی محسوب می‌شود.
کشتی که چندی پیش با عنوان کشتی کانتینری یخچالی وارد دریای خزر شد، چه فعالیت‌هایی را انجام می‌دهد؟
این یکی از اتفاقات مطلوبی بود که در حوزه کشتیرانی دریای خزر رخ داد تا این شرکت خدماترسانی بهتری به فعالان اقتصادی داشته باشد. کشتی کانتینربر یخچالی برای اولین‌بار است که در دریای خزر ساخته و به آب انداخته شده است و با طراحی فنی و مهندسی و بهره‌گیری از متخصصان داخلی توانایی حمل 54 TEU انواع محصولات باغی و گلخانه‌ای به ویژه مرکبات را به طور همزمان دارد.
اقتصاد دریا در دریای شمال و جنوب چه تفاوتی دارد؟ این اتفاق تا چه میزان روی اقتصاد استان‌های شمالی تاثیرگذار است؟
دریای خزر به عنوان بزرگ‌ترین دریاچه جهان به پنج کشور ایران، روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان محدود می‌شود و به لحاظ سطح آب و نیز دسترسی به آب‌های بین‌الملل دارای محدودیت است. ظرفیت بنادر شمال کشور حدود 30میلیون تن است که نسبت به ظرفیت بیش از 200میلیون تنی بنادر جنوبی رقم بزرگی نیست. کشتی‌های ترددکننده در دریای خزر تا حدود 8هزار تن ظرفیت حمل بار دارند، در حالی که در بنادر جنوبی که به آب‌های آزاد راه دارند، بزرگ‌ترین شناورهای موجود امکان تردد دارند. به همین نسبت اقتصاد دریا در جنوب کشور نسبت به شمال کشور بزرگ‌تر است. با این حال، با توجه به رونق‌گرفتن ترانزیت از طریق کریدور شمال-جنوب همزمان با احداث خط‌آهن رشت-انزلی-آستارا و اتصال ریلی بنادر شمالی به بنادر جنوبی، انتظار این است که حمل‌ونقل دریایی در شمال کشور بیش از پیش به رونق اقتصاد استان‌های شمالی کمک کند.
در حال حاضر چه تعداد کشتی در حوزه اقتصادی در دریای خزر فعالیت می‌کنند؟
در مجموع کشتی‌های تجاری در حال تردد در دریای خزر حدود 150 فروند هستند؛ شرکت ایرانی کشتیرانی دریای خزر نیز بزرگ‌ترین ناوگان تجاری دریای خزر محسوب می‌شود. طول سفر کشتی‌ها از بنادر شمالی کشورمان به بنادر خارجی حوزه دریای خزر با در نظر گرفتن مسافت و شرایط جوی از دو روز تا هفت روز به طول می‌انجامد.
مزیت‌های این بخش نسبت به حمل‌ونقل ریلی چگونه است و آیا صرفه اقتصادی دارد؟
همانطور که پیش از این اشاره شد بیش از 90درصد از تجارت و حمل‌ونقل کالا و حدود 80درصد غلات در جهان از طریق دریا صورت میگیرد. هیچ روش دیگر حمل‌ونقل قادر به جابه‌جایی یکجای این حجم از کالا نبوده و نیست. بزرگ‌ترین شناور کانتینری جهان قادر است بیش از 25هزار دستگاه انواع کانتینر را حمل کند که برای حمل زمینی آن به همین تعداد کشنده کامیون یا واگن باری نیاز است. به همین علت حمل‌ونقل دریایی ارزان‌ترین، ایمن‌ترین و در واقع به‌صرفه‌ترین نوع حمل است. با این حال، کالا برای رسیدن به دست مصرف‌کننده نهایی باید انواع شیوه‌های حمل را تجربه کند. به عبارت بهتر، این حمل‌ونقل ترکیبی است که کالا را به مقصد نهایی خود می‌رساند، در این میان حمل‌ونقل ریلی نسبت به دیگر انواع حمل، هزینه کمتر و ایمنی بیشتری دارد، سرعت آن نیز قابل پیش‌بینی و محاسبه دقیق‌تری است. حجم باری که یک قطار حمل می‌کند، برابر با صدها کامیون در مسیر جاده‌ای است، بنابراین حمل‌ونقل ریلی میان دیگر شیوه‌های حمل در اولویت دوم قرار دارد.
آیا امکان گسترش این خطوط با توجه به تعداد کشتی‌های موجود وجود دارد؟
شرکت کشتیرانی دریای خزر به مدد نیروهای متخصص همواره درصدد است از ظرفیت موجود بیشترین بهره‌برداری را داشته باشد تا بتوان حجم بیشتری از بار را حمل کرد. بدیهی است که گسترش خطوط نیازمند نوسازی ناوگان، افزایش تعداد کشتی‌هاست تا رونق بیشتر حمل‌ونقل دریایی، ایجاد اشتغال و افزایش رضایت صاحبان کالا را به ارمغان بیاورد.
