روزنامه اعتماد
1402/10/16
عليه كليشه
محسن آزمودهزنان ايراني امروز بسيار توانمند و قوي‌تر از پيش هستند. اين گزاره را نه از آن بابت نوشتم كه بگويم ايشان از محدوديت‌ها و نابرابري‌هاي فرهنگي و اجتماعي و حقوقي رنج نمي‌برند، اتفاقا به‌رغم اين كمبودها و فشارها و شايد حتي بتوان گفت، به علت آنهاست كه اين زنان توانسته‌اند روي پاي خود بايستند و در تمام عرصه‌ها به موفقيت‌هاي چشمگير و انكارناپذير برسند. امروز زنان ايراني در عرصه‌هاي مختلف علمي، ورزشي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي به جايگاه‌هاي قابل توجهي رسيده‌اند و بخش عمده اين موفقيت هم ناشي از دو عامل اصلي است، اول تلاش‌هاي شخصي و كوشش خودشان براي برداشتن موانع و مشكلات فراواني كه پيش روي‌شان است و دوم حمايت‌هاي نهاد خانواده. قطعا اولي در اين زمينه نقش مهم‌تري دارد و همه زن‌ها از حمايت‌هاي بسيار كارساز خانواده برخوردار نيستند. اين را هم اضافه كنم كه تاكيدم بر تلاش و كوشش شخصي در نيل به موفقيت، به معناي آن نيست كه اين موفقيت را امري فردي مي‌بينم. بر عكس معتقدم به دليل فقدان نهادها و حمايت‌هاي جمعي، زنان ايراني ناچار آموخته‌اند و آموخته‌اند كه خودشان روي پاي خودشان بايستند و براي چيره شدن بر نابرابري‌ها دو چندان و بلكه صد چندان بكوشند. اين وضعيت منحصر به ايران نيست. در بسياري از جوامع جهان و به ويژه جوامع غيرغربي كه نظام‌هاي فرهنگي سنتي در آنها كماكان و به درجات پاتريارشيك است، زنان با همت و تلاش فراوان توانسته‌اند تا سر حد امكان بر محدوديت‌ها غلبه كنند.
اين مقدمه را براي معرفي كتاب «شرقي غمگين: واكاوي يك تولد مفهوم» از آن رو نوشتم كه بر پيام و حرف اصلي اين كتاب تاكيد كنم. اين كتاب عليه كليشه «شرقي غمگين» موضع‌گيري مي‌كند، نگاهي قالبي و از پيش مفروض كه در نگاه پژوهشگران و محققان و فعالان سياسي و اجتماعي غربي راجع به زنان جوامع غير غربي و به ويژه زنان «شرقي» وجود دارد و آنها را سوژه‌هايي منقاد، ناتوان و همواره نيازمند كمك و ياري معرفي مي‌كند. چنان كه شيوا علي‌نقيان در مقدمه كتاب نشان مي‌دهد، اين نگرش در ادامه همان نگاه آشناي شرق‌شناختي به جوامع غيرغربي قابل ارزيابي است و آن را بايد در چارچوب مناسبات معرفت و قدرتي فهميد كه در نظام‌هاي دانش «غربي» براي مطالعه جوامع «غيرغربي» ساخته مي‌شود. به عبارت روشن‌تر، نويسندگان مقالات اين كتاب نشان مي‌دهند كه زنان در جوامع غيرغربي، آن‌طوركه رسانه‌ها و نظام‌هاي دانش مدعي‌اند، افرادي عقب نگه داشته شده، تحت ستم، منفعل، فاقد توانايي و نيازمند دلسوزي نيستند، بلكه با تلاش و همت خودشان توانسته‌اند بر مجموعه مشكلات و سختي‌ها فائق آيند و از هر امكاني كه پيش رو داشته‌اند، براي بهبود شرايط خودشان بهره جسته‌اند.
گردآورنده و مترجم اين كتاب، دكتر شيوا علي‌نقيان، جامعه‌شناس و پژوهشگر علوم اجتماعي خود يكي از زنان ايراني است كه توانسته به رغم دشواري‌هاي فرهنگي و اجتماعي و بعضا نهادينه در عرصه‌هاي پژوهشي و علمي حضوري موفقيت آميز داشته باشد. او پيش‌تر هم در كتاب خواندني و مهم «خط آبي كمرنگ» با مطالعه و نگارش تجربه مادري خود كوشيده بود نشان بدهد كه زن طبقه متوسط ايراني چطور با تجربه مادري مواجه مي‌شود و در اين مسير براي آنكه بتواند ساير وجوه شخصيتي خود را فعال نگه دارد، چه چالش‌هايي پيش رو دارد.
در كتاب حاضر هم 6 مقاله كليدي از پژوهشگراني عمدتا با خاستگاه غيرغربي آمده كه ضمن مباحث روش شناختي به تجربه‌هاي موفق زنان در كشورهاي غيرغربي مي‌پردازند و نمايانگر تلاش‌هاي ايشان است. كتاب از سه بخش اصلي تشكيل شده است. در بخش اول با عنوان مورد عجيب جهان سوم: منطق سلطه‌گر و فرودست ساز دانش، دو مقاله «آيا فرودست مي‌تواند سخن بگويد؟» نوشته گاياتري چاكراورتي اسپيواك و «سيطره چشم‌هاي غربي: پژوهش فمينيستي و گفتمان‌هاي استعمار» نوشته چاندرا تالپاده موهانتي آمده كه به نقد روش‌شناسي و فلسفه فمينيستي مسلط مي‌پردازند. بخش دوم سوءتفاهم‌هاي روش‌شناختي مطالعات فمينيستي مسلط را نشان مي‌دهد. اين بخش از دو مقاله «فمينيسم غربي و ناكارآمدي‌هايش در مطالعه زنان جهان سوم» نوشته اتل كرولي و «زن مسلمان: قدرت بازنمايي و خطر دلسوزي» نوشته ليلا ابولغد تشكيل شده است. بخش انتهايي كتاب نيز شامل دو مقاله است: «بازسازي جنسيت و در عراق: زنان عراقي در گير و‌دار ديكتاتوري، جنگ، تحريم و اشغال» نوشته ناديه صادق العلي و «از حلقه‌هاي قرآني تا حلقه‌هاي مجازي» نوشته امل لو رونارد كه «نمونه‌هاي خوبي از كاربرد مباحث نظري و روش شناختي طرح شده در دو بخش قبلي هستند.»
كوتاه سخن آنكه كتاب «شرقي غمگين» ضمن نقد نگاه‌هاي مسلط پيشين به زنان جوامع غير غربي، راه‌ها و دريچه‌هاي نويي را به زندگي و فعاليت‌هاي زنان در كشورهاي غربي مي‌گشايد و غير از پژوهشگران، به همه زنان و مردان پيشنهاد مي‌كند كه با چشماني باز به جامعه خود بنگرند و به روايت كرد و كار و فعاليت‌هاي زنان بپردازند. به نوشته مترجم «اين شش مقاله از ضرورت تغيير در نگرش به جهان سوم سخن مي‌گويند و اهميت بازانديشي در پيش‌انگاره‌هايي را كه تا پيش از اين مبناي فعاليت‌هاي علمي و كشف حقايق اجتماعي تلقي مي‌شد، گوشزد مي‌كنند؛ پيش‌انگاره‌هايي كه از ارزش‌هاي ليبراليستي و البته اقتصاد سياسي كشورهاي اروپايي و امريكايي نشات مي‌گيرند».
سایر اخبار این روزنامه
ریزش کاندیداها
اندوه کرمان...
خاورميانه بر لبه پرتگاه جنگ تمام‌عيار
توقف شور زندگي در شهر ۸ هزار ساله « ری»
در بحث پاداش‌ها يك عده كنار بازيكنان سود مي‌برند
عبور از اصولگرايي با اسم رمز «انقلاب مستمر»
دست اندازي به صندوق توسعه ملي براي تامين كسري بودجه
فشار ماليات‌هاي جديد در زمانه ركود و تحريم
كشف جسد سوخته یک زن در اطراف رودخانه آبعلي
در نقد فعاليت رسانه‌اي اصولگرايان
غم كرمان هدف تروريزم معماي اقدام
روز نود؛ بن‌بست استراتژيك و عقلانيت نرم
براي علي دهباشي... اي بخارا شاد باش و شاد زي!
هاشمي رفسنجاني و آخرين آواز قو
پله‌هايي براي تغيير!
تروريسم در كرمان زنگ خطر
عليه كليشه
حقيقت مخدوش
در نقد فعاليت رسانه‌اي اصولگرايان
روز نود؛ بن‌بست استراتژيك و عقلانيت نرم
براي علي دهباشي... اي بخارا شاد باش و شاد زي!
غم كرمان هدف تروريزم؛ معماي اقدام
هاشمي رفسنجاني و آخرين آواز قو
