بحران منابع آبی و موانع پیش رو
گروه انرژی: با توجه به وضعیت بسیار نامتناسب بارندگی طی ماههای اخیر ، هشدارهای خشکسالی برای سال آینده هر روز بیشتر می شود. در این میان موانع و مشکلاتی همچون بی نتیجه بودن بارورسازی ابرها، آسیبهای شدید به آبخوان ها، حفر چاه و تاثیر آن بر تشدید مشکلات آبهای زیرزمینی و بی تدبیری مسئولان مربوطه همچنان پابرجاست.
به گزارش تجارت طبق آمار معاون راهبری و نظارت بر بهره برداری شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، مجموع ریزشهای جوی ثبت شده توسط شبکه سنجش ایستگاههای آب و هواشناسی در حوزه عملکرد استان تهران ، از ابتدای سال آبی جاری تا پایان فصل پاییز ۳۸ میلیمتر بوده، این امر نشان از کاهش ۵۱ درصدی میزان بارندگی ها نسبت به متوسط بلندمدت دارد. این در حالی است که حدود نیمی از ۶۰۰ آبخوانهای آب زیرزمینی دشتهای کشور در آستانه خشک شدن قرار دارند. مصرف آبهای سطحی به میزانی غیرقابل باور رسیده و این باعث شده است تقریباً اکثریت تالابهای کشور رو به خشکی و کاهش سطح بروند.
۴۰ درصد آبخوانهای ایران هرگز احیا نمیشوند
در این میان مشکلات مرتبط با سیستمهای توزیع آب، انتقال بین حوضهای، کیفیت آب، تامین آب شرب، قیمت واقعی آب، تولید انرژی برقابی، ریزگردها، دریاچه ارومیه، شبکههای آبیاری و زهکشی، دیپلماسی آب، رودهای مرزی و تغییر اقلیم نیز همگی از مشکلاتی است که آن را به نام بحران آبی تا ورشکستگی مینامیم. در این بین ۷۰ درصد از دشتهای کشور ۹۰ درصد چاههای کشور را در بر گرفته است که اکنون در وضعیت بحرانی و ممنوعه بحرانی قرار دارد.
در این خصوص یک کارشناس حوزه آب گفت: بارگذاریها باید برداشته شوند تا آبخوانها حفظ شوند، یعنی بخش کشاورزی باید حذف و صنعت و گردشگری که آب کمتری مصرف میکنند، توسعه داده شود و در کنار آن واردات مواد غذایی انجام شود تا بتوان تاحدی بخشی از مشکلات آبخوانها را رفع کرد ولی در هر حال به طور خوشبینانه ۴۰ درصد آسیبی که به جغرافیای ایران وارد شده قابل بازگشت نیست.
داریوش مختاری افزود:زمانی که فناوری پمپ از دهه ۳۰ وارد کشور شد روستاها با فناوری پمپ آبرسانی میشدند، این چاههای دیزلی باعث خرسندی مردم بود زیرا آبخوانها هم پرآب بودند، در شمال کشور و حتی در بخش شرقی مرودشت چاههای آرتزین را داشتیم یعنی آب چاه فوران میکرد و به سطح زمین میرسید و نیاز به حفاری نداشت، از دهه ۶۰ نیز به کشاورزی متکی شدیم و اتکا به کشاورزی به معنای بهرهبرداری بیشتر از آبخوانها بوده است و نگاه خودکفایی و تشویق به کشت گندم به افزایش تقاضا برای حفر چاه دامن زد، یعنی این گفتمان در دهه ۶۰ حاکم شد و در دوره احمدینژاد نیز شدت یافت یعنی تولید ۱۴ میلیون تن گندم در کشور جزء افتخارات و عملکرد مثبت دولت مطرح شد و این در حالی است که با وجود اضافه شدن این کشت همچنان هر سال به طور میانگین ۷ میلیون تن وارد میشود. وی بیان داشت: ما برای اهدافی کوتاه و گذرا به آبخوانها فشار وارد کردیم و اکنون نیز با احداث سدهای زیاد تعادل در آبخوانها را هم بهم میزنیم یعنی در پاییندست ایجاد معضل میکنیم، هم رودخانهها را خشکاندیم و هم اینکه سطح آب چاهها را که با منابع آب رودخانهها ارتباط داشته کاهش دادیم و ناچار شدیم چاهها را عمیقتر حفر کنیم که نمونه آن در مثلا اصفهان و مرودشت که از جمله بحرانیترین دشتها از نظر فرونشست هستند و به این ترتیب در نتیجه انبوهی از سیاستهای نادرست شتابزده کاری با آبخوانها کردیم که امروز درمان سخت شده است. این کارشناس حوزه آب گفت: اکنون به اینجا رسیدیم که تعداد چاهها را مرتب افزایش و ۳۰ درصد جامعه کشاورزی را به چاه وابسته کردیم و امروز اگر از دید واقعگرایانه به ماجرا نگاه کنیم اینکه در برخی مناطق مثل اصفهان و فلات مرکزی بارگذاری سنگینی داشتهایم که مستعد بیابان شدن هستند و درواقع حوضه آبریز فلات مرکزی بحرانیترین وضعیت را در کل کشور دارد. وی تصریح کرد: اکنون یک راهکار بازنگری در مدیریت منابع آب سطحی است یعنی از این طریق میتوانیم رودخانهها را به شادابی پیشین بازگردانیم، در حال حاضر از دید فیزیکی سفرهها و آبخوانهایی که آسیب دیدهاند و با فرونشست مواجه میشوند زیرا وقتی سفره افت کرد به این معناست که آبخوان را تخریب و از دست دادهایم و تنها در گذر زمان با بارشها و طی چند صد سال و با کنترل سیلاب میتوانیم درمان کنیم. مختاری بیان داشت: اکنون دشتها مانند بیماری هستند که سرطان در تار و پود آن حرکت کرده و باید شیمیدرمانی شوند تا رودخانهها برقرار و دشتها احیا شوند، امکان درمان بسیار کم است ولی تاحدی جا دارد که بخشی از آبخوان و جریان رودخانهها به زمان ۳۰ و ۴۰ و یا ۱۰۰ سال پیش برگردند اما در کل ۴۰ درصد آبخوانهای ایران هرگز باز نخواهند گشت. به طوری که شاهدیم مثلا در دشت قرهباغ فسا که افت سطح آبخوان بسیار شدید است و یا کبودرآهنگ همدان بازگشتی وجود ندارد و درمانی برای آنها پیشبینی نشده است.
