روزنامه خراسان
1402/11/03
شاهکارهای نجیبانه«نجفی»
دکتر نعمت ا... پناهی- calture@khorasannews.com ابوالحسن نجفی(1308- 1394) در نجف به دنیا می‌آید. پدرش مجتهد جامع الشرایطی بود که برای دانش اندوزی به نجف رفته بود. پس از بازگشت خانواده به ایران، نجفی تحصیلاتش را در اصفهان سپری می کند. استعداد زبان آموزی او در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران با زبان فرانسه شکل می گیرد. سپس در کسوت آموزگاری در دبیرستان های اصفهان به سر می برد. سال 1338 دیدگاه های زبان شناسی ابوالحسن نجفی با شروع تحصیل او در دانشگاه سوربن پاریس و تحت تاثیر کلاس های آندره مارتیه، زبان‌شناس بزرگ فرانسوی پایه گذاری می شود. سال 1349 به بعد در دانشگاه به تحصیل مشغول می شود. تا سال 1357 نجفی در کار تنظیم و ویرایش متون است. بعد از انقلاب اسلامی باعث رونق گرفتن مرکز نشر دانشگاهی می شود و به تدریس می پردازد. نقش ویژه ابوالحسن نجفی از سال 1369 به بعد با عضویت در فرهنگستان زبان و ادب فارسی قوت می گیرد و تا پایان عمر در این مرکز حضور سازنده ای دارد. «غلط ننویسیم» نخستین مواجهه بیشتر علاقه‌مندان زبان فارسی با ابوالحسن نجفی در کتابی است با نام «غلط ننویسیم» و با عنوان فرعی «فرهنگ دشواری‌های زبان فارسی». نجفی این کتاب را سال 1366 در قالب فرهنگ لغت با مدخل های بسیار کاربردی تنظیم کرده است. این کتاب ذهن و زبان نویسندگان زبان فارسی را بیش از 35 سال است که به خود مشغول کرده؛ کتابی که دغدغه اصلی نویسنده اش پاکیزه نویسی و پیراستن زبان از پلشتی ها و شلختگی هاست. معیار و سنجه ای وزین برای آگاهی از درست و نادرست در زبان. زنده‌یاد نجفی در مقدمه کتاب به‌صراحت به سختی ها و حساسیت های مقوله نوشتار در مقایسه با گفتار اشاره می کند: «سخن‌گفتن به فارسی برای کسانی که این زبان را از کودکی آموخته‌اند ظاهراً کار آسانی است. ما به همان سادگی که نفس می‌کشیم با دیگران نیز سخن می‌گوییم. اما نوشتن به فارسی به این آسانی نیست. هنگامی که قلم به دست می‌گیریم تا چیزی بنویسیم، حتی اگر یک نامه کوتاه باشد، غالباً درنگ می‌کنیم و با خود می‌گوییم: آیا «آذوقه» درست است یا «آزوقه»؟ «چمدان» یا «جامه‌دان»؟ «حوله» یا «هوله»؟ «بوالهوس» یا «بلهوس» ؟ «خواروبار» یا «خواربار»؟ «طوفان» یا «توفان»؟ «خشنود» یا «خوشنود»؟ «لشکر» یا «لشگر»؟ «انزجار» یا «انضجار»؟ «بنیانگذار» یا «بنیانگذار»؟ نواری که روی زخم می‌بندند آیا «تنظیف» است یا «تنزیب»؟جایگاه نجفی در ترجمه تاملات نظری و عمیق ابوالحسن نجفی در حوزه ادبیات و تسلط شگفت انگیزش بر ترجمه، او را به سمت ترجمه دو کتاب جریان‌ساز می‌کشاند: ادبیات چیست؟(1348) از ژان پل سارتر و وظیفه ادبیات(1356) نوشته گروهی از شاخص ترین نویسندگان. ترجمه «ادبیات چیست؟» با همراهی زنده یاد مصطفی رحیمی هنوز هم یکی از منابع درجه یک در شناخت چیستی ادبیات است. مترجمان محتوای کتاب را در سه فصل نوشتن چیست؟ نوشتن برای چیست؟ و نوشتن برای کیست؟ تدوین و دسته بندی کرده اند. این کتاب در واقع پاسخ‌های بنیادینی است برای پرسش‌هایی در موضوع ادبیات و فلسفه. کتاب «وظیفه ادبیات» نیز آرای موافق و مخالف را درباره جایگاه و وظیفه ادبیات کنار هم آورده است. ترجمه این کتاب های چالش برانگیز، ابوالحسن نجفی را در مقام منتقد ادبی و نظریه پردازی می نشاند که به نیاز روز جامعه ادبی می اندیشد. کسی که ادبیات یکی از جدی ترین دغدغه هایش است و عمیقا به لایه های در هم تنیده ادبیات و فلسفه باور دارد. البته فروتنی استاد نجفی تا آن جا بود که دکتر ضیاء موحد از نزدیک ترین دوستانش می گوید که روزی شخصی از ایشان پرسید: شما عموم آثار سارتر را ترجمه کرده اید، چرا از آثار فلسفی وی مانند هستی و نیستی چیزی ترجمه نکرده اید؟ استاد در جواب گفت: من توانایی آن را در خودم نمی بینم. نظر هوشنگ گلشیری درباره چیره دستی نجفی در ترجمه شخصیت چندوجهی استاد نجفی را به ترجمه ناب ترین و شاخص ترین آثار داستانی جهان نیز کشانده است. «شازده کوچولو» اثر آنتوان دو سنت اگزوپری که ابوالحسن نجفی سال ۱۳۷۹ آن را ترجمه کرد، استقبال از آن چنان گسترده بود که بهار ۱۳۸۰ چاپ دوم آن در پنج‌هزار نسخه منتشر شد؛ آن هم به دلیل برگردان بی‌واسطه از زبان اصلی، پایبندی به متن و تسلط وی به زبان فرانسه، ترجمه وی از شازده‌کوچولو از برترین ترجمه‌های ماندگار به زبان فارسی به شمار می‌آید. همچنین کافی است رمان شاهکار «خانواده تیبو» (۴ جلد) اثر «روژه مارتن دو گار» را بر این فضیلت نایاب نجفی شاهد بیاوریم. بسیاری از صاحب نظران ادبی این ترجمه را گوهری در زبان فارسی می‌دانند. نجفی این رمان را در اوایل دهه ۶۰ شمسی به طرز استادانه ای ترجمه کرده که به بررسی وقایع اروپا در سال های ابتدایی قرن بیستم و سال های جنگ اول جهانی مربوط میشود. از سوی دیگر، در این رمان وقایع خانواده ثروتمند و فرهیخته فرانسوی یعنی خانواده تیبو توصیف شده است. هوشنگ گلشیری درباره رمان خانواده تیبو گفته است: «کتاب‌به‌دست نشسته پشت میزی یا لم داده توی صندلی راحتی یکی از زیباترین مناظر جهان است. صفحه به صفحه میخوانیم و ورق می‌زنیم فارغ از چند و چون این زندگی روزمره و به دور از صداهای گوش خراش این جهان در زندگانی موجود در کتاب غرق می‌شویم و چون سربرمی‌آوریم خود را و جهان را بهتر و عمیق‌تر شناخته‌ایم.خانواده تیبو اثر روژه مارتن دوگار به ترجمه ابوالحسن نجفی لذتی چنین فراهم می‌کند. یک ماه و اگر به خست ورق بزنید چندماهی خلوتتان را پرخواهدکرد و حاصل شاید این باشد که با زندگانی خانواده‌ای در آغاز قرن بیستم آشنا شوید و با این قرن. راستی زیباست وقتی پشت میزی می‌نشینید یا در صندلی راحتی لم می‌دهید و کتابی را صفحه به صفحه ورق می‌زنید به ویژه اگر رمان خانواده تیبو باشد.» فرهنگ‌مدار فرهنگ‌نویس مطالعه گسترده در فرهنگ و ادبیات ایران زمین، استاد نجفی را به تدوین «فرهنگ فارسی عامیانه» سوق می دهد. «فرهنگ فارسی عامیانه» شامل لغات و ترکیبات متداول زبان فارسی امروز در مرتبه زبان عامیانه و روزمره است. دغدغه نجفی در این کتاب توجه کردن به لایه های اجتماعی فرهنگی زبان روزمره مردم است که معمولا به چشم تحقیر به آن نگریسته میشود. استاد نجفی در مقدمه کتاب می نویسد: «زبان فارسی، در مرتبه گفتار، شیوه‌های بیانی دیگری هم دارد که آن‌ها را زبان روزمره و زبان عامیانه نامیده‌اند. زبان روزمره همان زبان محاوره رایج، زبان مردم فرهیخته یا نیمه‌فرهیخته و حتی زبان نوشتاری کم‌و‌بیش آزادی است که به عنوان مثال در مکالمات شخصیت‌های داستان به کار می‌رود و کاربرد آن بر روابط دوستانه یا هم‌پایه میان گوینده و شنونده دلالت می‌کند. زبانی است که افراد خانواده در گفت‌و‌گو با یکدیگر به کار می‌برند و در ارتباط با مردم نا‌آشنا معمولاً از استعمال آن می‌پرهیزند. مرز میان زبان عامیانه و زبان روزمره را نمی‌توان به‌روشنی و دقت مشخص کرد. تعیین مرز آن‌ها اگر محال نباشد، بسیار دشوار است. مردمی که از کودکی در جامعه زبانی واحد پرورش یافته باشند، بر اساس معیارهای ذهنی می‌دانند که کدام مرتبه زبان را در کجا باید استفاده کنند. اما افرادی که با زبان یک کشور به‌خوبی آشنا نیستند، مراتب زبانی را خلط کرده و با مردم کوچه و بازار لفظ قلم حرف می‌زنند.»
سایر اخبار این روزنامه
انجمن لی‌لی‌پوتی‌های خوش تکنیک
سیگارهایی شیک اما مرگبار
تقویت پرسپولیس با روش گل محمدی در پسا یحیی!
باید و نبایدهای آنفلوآنزایی!
پیام های رتبه بندی شرکت های بزرگ ایرانی
پُرکارهای فجر42
دورخیز اصلاحات برای رقابت
روی خوش کاربران به پیام رسان های داخلی
شاهکارهای نجیبانه«نجفی»
جزئیات خروج ایران از توصیه 7 FATF
وعده سهمیه ویژه دارو برای مشهد
جنایت در آستانه طلاق!
جبهه شمالی داغ می شود؟
