84 درصد در دام فیلترشکن ها

صادق غفوریان- «اینترنت» بی شک امروز در شمار «کالاهای اساسی» نوظهور هر جامعه ای به شمار می آید؛ نمی توان این واقعیت را کتمان کرد و با نادیده انگاری آن، برای این نیاز اساسی مردم طرح و برنامه نداشت. شاید مقایسه اینترنت با گوشت و مرغ و نان به عنوان کالاهای اساسی به زعم برخی هنوز زود است اما همه می دانیم که اینترنت بخش لاینفک روزانه و نیاز لحظه ای بسیاری از مردم شده که اگر نباشد، گاهی همه چیز لنگ می شود، بنابراین با این نگاه، مهم و راهبردی است که بدانیم مردم درباره این «کالای اساسی» چه دیدگاهی دارند. اندیشکده حکمرانی شریف در پروژه ای به سفارش وزارت ارتباطات و فناوری، گزارشی توصیفی و تحلیلی با عنوان «اینترنت از نگاه مردم» زیست مجازی ایرانیان و نگرش آن ها درباره اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و فیلترینگ را بررسی و ارزیابی کرده که نتایج آن را روز گذشته خبرگزاری مهر منتشر کرد.   84 درصد مردم گوشی هوشمند دارند مرور نتایج این نظرسنجی، اطلاعات قابل اعتنایی از جمله رقم فراوانی استفاده از گوشی هوشمند دارد. بر اساس داده‌های اسفند ۱۴۰۲ میزان ۸۳.۹ درصد افراد گوشی هوشمند دارند و تنها ۱۴.۹ درصد گوشی موبایل هوشمند نداشته اند. همچنین ۱.۳ درصد گفته اند که اصلاً موبایل ندارند.               ماجرای پیام رسان های داخلی و خارجی به طور قطع میزان اقبال از پیام رسان های داخلی و خارجی همچنان مورد توجه بسیاری از کارشناسان و تحلیل گران حوزه ارتباطات در کشور است. از سال 1397 که پیام رسان تلگرام به طور جدی در کشور فیلتر شد، به نوعی ماجرای فیلترینگ در کشور به فضای عمومی راه یافت. البته پیش از آن پیام رسان ها و شبکه های اجتماعی فیلتر شده بودند اما به دلیل فراگیر نبودنشان، چندان به یک مسئله اجتماعی تبدیل نشده بود. در ادامه فرایند فیلترینگ، از 1401 که شبکه اجتماعی اینستاگرام نیز به فیلترینگ محکوم شد، حالا فاز جدیدی از مناقشات اجتماعی و مجازی درباره فیلترینگ در فضای جامعه پدید آمد به گونه ای که حتی کودکان و نوجوانان هم  درباره آن گفت وگو می کردند و می کنند. چه بسا می توان مدعی شد که کودکان و نوجوانان امروزی، به دلیل هوش و استعدادی که در رسانه های جدید یافته اند، از بزرگ سالان هم به کوچه پس کوچه های فیلترشکن ها آشناترند.به هر روی در این نظرسنجی، دیدگاه استفاده کنندگان از پیام رسان ها جالب است:       چرا از پیام رسان داخلی استفاده  نمی کنیم؟ موضوع «امنیت» و اعتماد، همواره مهم ترین مسئله و دغدغه کاربران در میزان گرایش آنان به استفاده از پیام رسان های داخلی بوده است. به این معنا که استفاده از داخلی ها، باعث ایجاد نگرانی برای بخشی از کاربران می شود. مردم در این باره که «مهم ترین نگرانی شما در استفاده از پیام رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی داخلی چیست؟» پاسخ های قابل توجهی داده اند.                 کندی اینترنت، مهم ترین مشکل و البته قدیمی در این نظرسنجی که مربوط به اسفند 1402 است، 43 درصد مردم مهم ترین و البته قدیمی ترین مشکل خود را کندی سرعت اینترنت اعلام کرده اند.             چند درصد کاربران از فیلترشکن استفاده می کنند؟ شاید از مهم ترین بخش های این گزارش را بتوان میزان استفاده کاربران از فیلترشکن قلمداد کرد. پیش از سال 1402 نظرسنجی ها و آمارهای متفاوتی از میزان استفاده از فیلترشکن منتشر شد.بر اساس گزارش مرکز آمار، ۶۰ میلیون نفر از ایرانی‌ها از شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده استفاده می‌کنند. از طرف دیگر برآورد مرکز پژوهش‌های مجلس نیز حاکی از آن بود که حدود ۹۰ درصد ایرانیانی که از اینترنت استفاده می‌کنند، فیلترشکن پولی یا رایگان دارند. انجمن تجارت الکترونیک تهران نیز در گزارشی که در تیر 1402 از وضعیت اینترنت منتشر کرده بود، اعلام کرد که ۹۶ درصد مردم از فیلترشکن استفاده می‌کنند.در عین حال، گزارش اندیشکده حکمرانی شریف که به سفارش وزارت ارتباطات تهیه شده، رقم 6/83 درصد استفاده از فیلترشکن را عنوان کرده است؛ رقمی که اگر کم نباشد، باز هم می توان آن را نگران کننده دانست:  «بر اساس نظرسنجی شهریورماه، ۶۰.۳۲ درصد مردم (۷۵.۴ درصد کاربران اینترنت) از فیلترشکن استفاده می‌کنند که در نظرسنجی اسفندماه این عدد به ۶۶.۸۸ درصد مردم (۸۳.۶ درصد کاربران اینترنت) رسیده است.»فارغ از این که پشت پرده گردش مالی فیلترشکن ها همچنان یک سوال جدی و ابهام اساسی است، این که زمینه ورود هرگونه محتوا به تلفن های همراه کاربران باز شده، خود یک فاجعه بزرگ است.   ارزیابی کاربران از علت فیلترینگ در نظرسنجی شهریورماه، در پاسخ به این پرسش که هدف مسئولان از فیلتر شبکه‌های اجتماعی (اینستاگرام، واتساپ و تلگرام) چه بوده است، ۲۷.۵ درصد کاربران به گزینه محدودیت انتشار اخبار و محتواهای مخالف دولت اشاره کرده اند. ۱۴.۱ درصد معتقدند دلیل دولت برای فیلترینگ، جلوگیری از انتشار محتواهای غیراخلاقی است و ۱۱ درصد گفته اند هدف مسئولان، کنترل و دسترسی دولت به اطلاعات مردم است. ۱۰.۱ درصد نیز معتقدند هدف دولت از فیلترینگ، حمایت از شبکه‌های اجتماعی داخلی است.   این نظرسنجی و این نتایج نشان می‌دهد که... به هر روی تمام نظرسنجی ها و افکارسنجی ها برای یک هدف صورت می گیرد و آن نیست مگر این که، سیاست گذار و تصمیم ساز بخواهد از مجموع دیدگاه ها و  آرای مخاطبان، بهترین روش عملکردی و اجرایی را در فرایند تصمیم سازی خود به کار گیرد. به نظر می رسد، آمار بزرگ 84 درصد استفاده کاربران از فیلترشکن و ارقام چند ده میلیاردی گردش مالی مشکوک آن، همچنین کیفیت پایین اینترنت و مسائلی از این دست که استفاده از اینترنت را با چالش و هزینه افزون همراه ساخته، وقت بازنگری و تجدیدنظر در این حوزه را پدید آورده است. بی شک رئیس جمهور بعدی که حدود 40 روز آینده بر مسند اجرایی کشور می نشیند، راهی جز چاره اندیشی در این موضوع ندارد؛ امروز نمی توان، در امر حکمرانی به اینترنت به عنوان یک کالای اساسی و حوزه زیست مجازی جامعه بی تفاوت بود.