روزنامه خراسان
1403/05/10
به یاری زبان فارسی در افغانستان بشتابیم
محمد بهبودی نیا- زبان و خط فارسی، به‌عنوان میراث گران‌بهای نیاکان کشورهای فارسی‌زبان، نقشی بی‌بدیل در ایجاد وحدت و یکپارچگی میان این کشورها ایفا می‌کند. روزنامه خراسان، در طول دو سال گذشته، با توجه به اهمیت فراوان موضوع زبان و خط فارسی به انتشار گزارش‌های متعددی در حوزه کشورهای ایران، هند، پاکستان، افغانستان و تاجیکستان پرداخته و همواره بر لزوم توجه بیش‌ازپیش به این موضوع حیاتی تأکید کرده است. موضوعی که همواره موردتاکید رهبر معظم انقلاب نیز بوده است. روز گذشته نیز خبر دیدار امام علی رحمان، رئیس‌جمهور کشور تاجیکستان با رهبر انقلاب منتشر شد که در این دیدار حضرت آیت ا... خامنه‌ای بر ضرورت احیای خط فارسی در تاجیکستان تأکید کردند.تاجیکستان، کشوری باریشه‌های عمیق در فرهنگ و زبان فارسی است که در دهه‌های گذشته و پس از سلطه حکومت کمونیستی شوروی، خط این کشور از فارسی به سیریلیک تغییر یافت. به‌منظور بررسی اهمیت احیای خط فارسی در تاجیکستان و تأثیر آن بر تقویت روابط فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و... با سایر کشورهای فارسی‌زبان، با شاه منصور شاه میرزا، کارشناس میز تاجیکستان در موسسه فرهنگی اکو، گفت‌وگویی انجام داده‌ایم.
لطفاً مختصری درباره جایگاه زبان و خط فارسی در نگاه اندیشمندان تاجیکستان توضیح دهید.
برای پاسخ به این موضوع ابتدا باید مقدمه‌ای را بیان کنم. زبان و خط فارسی هیچ‌گاه از تهدیدها و چالش‌ها در امان نبوده است. روزگاری سرزمین هندوستان و شبه‌قاره یکی از پایگاه‌های خلق آثار فاخر زبان فارسی به شمار می‌آمد اما باگذشت زمان و گسترش حملات استعمارگران به این کشورها این زبان و خط به‌شدت کم رنگ شد. ما امروز نباید به این بسنده کنیم که چون مثنوی و شاهنامه و گلستان و بوستان و آثار فاخر به خط و زبان فارسی را داریم پس هیچ جای نگرانی نیست. اتفاقاً اگر امروز به خلق آثار فاخر به زبان فارسی ادامه ندهیم در آینده این زبان و خط با مشکلات فراوانی روبه‌رو میشود. اندیشمندان فارسی‌زبان همگی معتقدند که امروز دنیا در حال تبدیل‌شدن به دهکده‌ای جهانی است و بی‌تردید در این میان هر کشوری می‌کوشد زبان خود را به زبانی جهانی بدل کند و این تحرکات زبان و خط دیگر کشورها را تهدید می‌کند و زبان فارسی هم از این آسیب در امان نیست پس ما باید با برنامه‌ریزی‌های دقیق به پویایی و مانایی این میراث کهن کمک کنیم. اندیشمندان تاجیکستانی نیز مانند بسیاری از اندیشمندان کشورهای فارسی‌زبان به‌تمامی این خطرات آگاهی دارند و در پاسداشت زبان فارسی تلاش می‌کنند.
لطفاً درباره سابقه خط فارسی در تاجیکستان و چگونگی جایگزینی خط سیریلیک به‌جای فارسی توضیح دهید.
تا صدسال گذشته خط ما در تاجیکستان فارسی بود و بزرگان زیادی ازجمله استاد صدرالدین عینی آثار فاخر زیادی به خط فارسی نوشته‌اند. هرچند در زمان حیات این شاعر و پژوهشگر بزرگ تاجیک دو بار خط رسمی ما (به لاتین و سیریلیک) تغییر یافت اما استاد عینی آثارش را همچنان به خط فارسی می‌نوشت. بسیاری از شاعران و نویسندگان دیگر هم‌نسل استاد عینی هم آثارشان را به خط فارسی می‌نوشتند. سابقه خط فارسی در تاجیکستان به بیش از هزار سال پیش‌بر می‌گردد و ما به این خط افتخار می‌کنیم؛ اما پس از تسلط شوروی بر تاجیکستان خط رسمی ما به سیریلیک تغییر یافت ولی اگرچه مردم کشورما مجبور شدند به خط روسی و سیریلیک آثاری را بیافرینند اما دل و قلبشان با فارسی بود و به همین دلیل زبان فارسی به رغم تغییر خط همچنان باقی ماند. خط، جهانی از اندیشه‌هاست و خط فارسی یکی از غنی‌ترین خط‌هاست، پس از استقلال تاجیکستان و فروپاشی حکومت کمونیستی شوروی کلاس‌های زبان فارسی دوباره در تاجیکستان دایر شد و امروز بسیاری از جوانان ما با این خط آشنایی دارند. امروز مسئولان کشور ما تأکیددارند که باید زبان و خط‌های مختلف دیگر کشورها را بیاموزیم و به آموختن خط نیاکانی‌مان که همان زبان فارسی است، بسیار و بسیار تأکید کنیم. به نظر من در این روزگار، دانستن خط فارسی بیش از هر دورانی باعث افتخار است و بسیاری از مردم جهان آرزو می‌کنند که شعر رودکی و فردوسی و عطار و خیام و ...را به خط فارسی بخوانند. امروزه با همین دیدگاه خط فارسی در تاجیکستان تدریس میشود و آثار فراوانی به دو زبان فارسی و سیریلیک منتشر میشود. هدف از این کار هم تشویق مردم تاجیکستان به آموختن خط فارسی است. البته من فکر می‌کنم که این تلاش‌های ستودنی جای کار بیشتری دارد.
به نظر شما ترویج و تقویت خط فارسی در کشورهای فارسی‌زبان تا چه اندازه به تقویت اتحاد این کشورها کمک می‌کند؟
خط و زبان دو عنصر مهم هویتی به شمار می‌آیند که در برقراری روابط فرهنگی، اقتصادی و سیاسی کشورها با یکدیگر دارای تأثیرات فراوان و انکار نشدنی است. الفبا و خط، مجموعه‌ای از اندیشه‌های هویتی است که بزرگان ما آن را طی سال‌ها خلق کرده و در طول تاریخ بر آن تأکید داشته‌اند.
جناب آقای امامعلی رحمان از زمان تصدی رئیس‌جمهوری تاجیکستان تا امروز اقدامات فراوانی برای پاسداشت زبان فارسی انجام داده است. لطفاً درباره این موضوع هم توضیح دهید.
جناب آقای امامعلی رحمان از شیفتگان زبان فارسی است و در سطح کشور تاجیکستان و حتی حوزه‌های بین‌المللی تأکید فراوانی به استفاده از زبان فارسی و تکریم این زبان دارد. به‌عنوان‌مثال ایشان در سخنرانی‌هایشان در سازمان ملل تأکید زیادی به فارسی سخن گفتن دارند. یکی از اقدامات دیگر ایشان هدیه دادن یک نسخه از شاهنامه فردوسی به هر خانواده تاجیکستانی است که این نیز نشانگر دغدغه مندی ارزشمند ایشان در مواجهه بافرهنگ و زبان فارسی است.
به نظر شما چه جریان‌هایی و با چه راهکارهایی برای انزوای زبان فارسی می‌کوشند و چگونه باید با آن‌ها مقابله کنیم؟
زبان و خط هر کشور دارای اهمیت فراوانی است. در حال حاضر هم این تحرکات فارسی ستیزانه را ما در افغانستان مشاهده می‌کنیم. امروز در افغانستان محدودیت‌هایی را ایجاد کرده‌اند و نشریه‌های فارسی نیز محدودشده‌اند و فعالیت‌های مستقیم و غیرمستقیم زیادی برای تنگ کردن جای و جایگاه زبان فارسی انجام میشود. شهروندان و دانشمندان افغانستان با توجه به اهمیت این موضوع در اعتراض به تغییر خط در این کشور صدایشان را بلند کرده‌اند اما اقدامات فارسی ستیزانه همچنان پابرجاست. زبان‌ها و لهجه‌های زیادی در سطح جهان به‌صورت پیوسته در حال از میان رفتن هستند و این خطر بزرگی است که همه ما باید به آن توجه داشته باشیم. امروز به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم خطراتی زبان فارسی را نیز تهدید می‌کند، زبانی که نشانگر قرن‌ها تمدن و آگاهی و دانایی است. مقابله با این تهدیدها تنها با حمایت قدرتمند از آثار فاخر به زبان فارسی میسر است. بی‌هیچ تعارفی باید گفت، پشتوانه هر زبان، اقتصاد است و هر زبانی از پشتوانه‌های اقتصادی برخوردار باشد با سرعت قابل‌توجهی با مشارکت دانشمندانش آثار فاخری را تولید می‌کند. در غیر این صورت آن زبان با چالش هاو خطرات زیادی روبه‌رو میشود.
تأثیر رسانه‌های ارتباطات جمعی و فناوری‌های روز را در تقویت زبان فارسی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
امروز دسترسی‌پذیری به منابع مختلف بسیار آسان شده است و دانشمندان ما به‌راحتی کنفرانس‌هایی را با کشورهای هم‌زبان برگزار می‌کنند و براثر همین ارتباطات بر پایه فضای مجازی شاهد همکاری‌های چندجانبه فراوانی در حوزه زبان و ادبیات فارسی هستیم. این فرصتی است که باید از آن بیشترین بهره را ببریم.
با توجه به دیدار رهبر معظم انقلاب و جناب آقای امامعلی رحمان رئیس‌جمهور تاجیکستان و تأکیدات رهبر انقلاب بر پاسداشت خط و زبان فارسی در تاجیکستان، شما چشم‌انداز آینده خط و زبان فارسی را در کشورتان چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دولت تاجیکستان برای آثاری که با خط فارسی نوشته‌شده، حمایت‌های فراوانی را در دستور کار قرار داده است. ما خودمان را مدیون تمام بزرگانی می‌دانیم که از خود نقشی به زبان فارسی به یادگار گذاشتند. مطرح‌شدن موضوع زبان و خط فارسی در سطح بلندپایه‌ترین مقامات دو کشور ایران و تاجیکستان پیام مهمی را به همراه دارد. امروز زبان ایران و تاجیکستان فارسی است و مسئله متفاوت میان دو کشور تنها خط است. برای کسانی که با تاریخ تاجیکستان آشنایی ندارند باید این نکته را بگویم که ابتدا خط ما هم مثل ایران فارسی بود اما این تغییر خط در اثر نفوذ شوروی اتفاق افتاد. امروز مردم تاجیکستان همچنان شیفته این هستند که آثار بزرگان ادب فارسی را با خط فارسی بخوانند و مشتاق آموختن این خط هستند، در این مسیر فرهنگستان زبان و ادب فارسی و بنیاد سعدی در ایران می‌تواند گام‌های بلندی را بردارد. البته در نمایشگاه کتاب تهران، من تألیفات مشترک میان بنیاد سعدی و بنیادهای تاجیکستانی را دیدم. در این تألیفات نگارش و خط فارسی به‌صورت گام‌به‌گام آموزش داده‌شده بود. این همکاری‌های دوجانبه تأثیر فراوانی دربالابردن سرعت آموزش خط فارسی در تاجیکستان دارد و این رویدادها باید بیش‌ازپیش جدی گرفته شود.
و سخن پایانی
من فکر می‌کنم خط فارسی یک منبع فیاض و اقیانوسی پهناور است که روزنه‌ای وسیع را روبه‌روی نویسنده قرار می‌دهد، روزنه‌ای که رو به قرن‌ها اندیشه و زیبایی بازمی شود.
سایر اخبار این روزنامه
جلوه خیره‌کننده نقوش اسلیمی روی شیشه‌ها
تعجب کشورهای شرکت کننده از موفقیت دانشجویان ایرانی
پیام تبریک رئیس جمهور برای سروقامتان
نقابدار مسلح ،مدیر موقوفه «عادل شاهی» را به قتل رساند
وفاق در سیاست و اجتماع هماهنگی در اقتصاد
منشور دولت وفاق ملی
ضرورت همکاری بیشتر ایران و تاجیکستان برای مقابله با انزوای زبان فارسی
به یاری زبان فارسی در افغانستان بشتابیم
بازی اسرائیل با آتش
پیری ازدواج!
نسخه اصلاحات بانکی برای تورم تک رقمی
محدوده برزخی تعیین تکلیف شود
