کشور ترکیه طی سال‌های گذشته از شرکای مهم تجاری ایران محسوب شده به گونه‌ای که مطابق با آمار منتشر شده توسط گمرک ایران، این کشور طی ۱۰ سال گذشته همواره جزو ۵ کشور نخست در عمده مبادی وارداتی ایران بوده است، پس از آنکه تجارت ایران و ترکیه در سال ۲۰۱۲، ۲۲ میلیارد دلار شد دو کشور تصمیم گرفتند تجارت را به ۳۰ میلیارد دلار افزایش دهند. با این حال روابط تجاری دو کشور در سال ۲۰۲۲، با سقوط آزاد به ۶.۴ میلیارد دلار رسید.

دلایل کاهش روابط تجاری ایران و ترکیه
بر اساس بررسی‌های اتاق بازرگانی تهران، دلایل گوناگونی منجر به کاهش تجارت ایران با ترکیه شده که از جمله آنها می‌توان به ظهور بازارهای جدید برای صادرات محصولات پتروشیمی ایران و همچنین به وجود آمدن تغییراتی در نیازهای بازار ترکیه اشاره کرد که از سمت مقامات ایرانی توجهی به این مقوله صورت نگرفته و در واقع تولید صادراتی مناسب با بازار ترکیه شکل نگرفته است. یکی دیگر از دلایل کاهش تجارت ایران به ترکیه طی سال‌های اخیر را می‌توان به جایگزین شدن روسیه به جای ایران در بازار واردات گاز به این کشور نسبت داد که جنگ روسیه و اوکراین این عامل را تشدید کرده؛ زیرا در حال حاضر روسیه گاز خود را به قیمتی پایین‌تر به ترکیه عرضه می‌کند و امتیازات ویژه‌ای برای صادرات به این کشور در نظر گرفته است. بنا به گفته فعالان اقتصادی در حال حاضر به دلیل تحریم‌ها، بخش زیادی از تجارت بین ایران و ترکیه از مبادی غیررسمی صورت می‌گیرد که همین موضوع منجر به کاهش روابط تجاری دو کشور شده است. گزارش‌های منتشر شده از سوی اتاق بازرگانی ایران نشان می‌دهد، طی دهه گذشته بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲، علیرغم اینکه ترکیه سومین شریک تجاری مهم ایران محسوب می‌شود، اما جایگاه ایران در بازار کالای ترکیه به گونه‌ای بوده که از رتبه ۷ در میان مبادی وارداتی ترکیه در سال ۲۰۱۳ به رتبه ۲۳ در سال ۲۰۲۲ رسیده است. سهم ایران در بازار ترکیه نیز از ۴ درصد از کل ارزش واردات این کشور در سال ۲۰۱۳ به حدود ۰.۹ درصد در سال ۲۰۲۲ کاهش یافته که یکی از علل این کاهش را می‌توان جایگزین کردن روسیه به جای ایران در واردات نفت و گاز و همچنین کشف منابع جدید گازی در ترکیه عنوان کرد. از سوی دیگر کشور ترکیه طی سال‌های گذشته از شرکای مهم تجاری ایران محسوب شده به گونه‌ای که مطابق با آمار منتشر شده توسط گمرک ایران، این کشور طی ۱۰ سال گذشته همواره جزو پنج کشور نخست در عمده مبادی وارداتی ایران بوده است و از سال ۱۳۹۵ توانسته در صادرات هم جایگاه خودش را در پنج مقصد مهم صادراتی ایران تثبیت کند. پس از آن نیز از سال ۱۳۹۸ تا ۵ ماهه نخست ۱۴۰۲ همواره سومین شریک تجاری ایران پس از چین و امارات متحده عربی بوده است. کل مبادلات تجاری ایران و ترکیه در سال ۲۰۲۲ حدود ۵.۴ میلیارد دلار بود و ارتقای سطح روابط تجاری و اقتصادی با ترکیه به میزان ۳۰ میلیارد دلار، یعنی بیش از ۵.۵ برابر رقم فعلی، از اهداف مورد توافق دو کشور است. در همین حال اداره آمار ترکیه اعلام کرد مبادلات تجاری ایران و ترکیه در سه ماه نخست ۲۰۲۴ به یک میلیارد و ۳۶۴ میلیون دلار رسیده است.
امکان تبادل مالی و بانکی برای تجارت با ترکیه وجود ندارد
در همین رابطه اخیرا رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و ترکیه عنوان کرده است که اکنون امکان تبادلات مالی و بانکی با ترکیه از مسیرهای رسمی وجود ندارد و یکی از الزامات تجارت آزاد از بین رفتن این چالش است، البته تجارت با پول‌های ملی می‌تواند راهکاری برای تبادلات مالی بین‌المللی در شرایط تحریم باشد و بانک مرکزی ایران هم پیشنهاداتی درباره تجارت با لیر و ریال به همتای ترکیه‌ای خود داده است. مهرداد سعادت دهقان گفته است که کشور ما پتانسیل صادرات سالانه ۱۵ میلیارد دلار کالا را به ترکیه دارد و برای تجارت دو کشور ارزش ۳۰میلیارد دلار ترسیم شده با این حال تحقق این رقم با تجارت آزاد امکان‌پذیر است و حتی تجارت ترجیحی هم دیگر به کار نمی‌آید و روشی منسوخ است این در حالی است که علاوه بر بازرگانان ایرانی بازرگانان بخش خصوصی ترکیه هم از برقراری تجارت آزاد با ایران استقبال می‌کنند. رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و ترکیه در پاسخ به اینکه تجارت ۳۰ میلیاردی دلاری با ترکیه مستلزم واردات سالانه ۱۵ میلیارد دلار کالا از این کشور به ایران است، توضیح داد: مطمئن باشید همین الان حجم واردات کالا از ترکیه به ایران بیش از ارقام و ثبت شده است و آمار واقعی به دلیل تحریم‌ها ثبت نمی‌شود اما در سیستم تجارت آزاد همه چیز شفاف است. وی افزود: اکنون امکان تبادلات مالی و بانکی با ترکیه از مسیرهای رسمی وجود ندارد و یکی از الزامات تجارت آزاد از بین رفتن این چالش است، البته تجارت با پول‌های ملی می‌تواند راهکاری برای تبادلات مالی بین‌المللی در شرایط تحریم باشد و بانک مرکزی ایران هم پیشنهاداتی درباره تجارت با لیر و ریال به همتای ترکیه‌ای خود داده است اما تاکنون نتیجه‌ای حاصل نشده و به نظر می‌رسد طرف ترکیه‌ای با توجه به منافع ملی خود در این مسائل دست به عصا رفتار می‌کند و هنوز در معاملات ایران و ترکیه دلار ارز غالب است.