گام‌های لرزان تهران و غرب برای گشایش در مناسبات
گروه سیاسی: کابینه دولت چهاردهم به طور رسمی روز چهارشنبه (31 مرداد) پس از اخذ رای کامل از مجلس شورای اسلامی کار خود را آغاز کرد. سید عباس عراقچی نیز به عنوان وزیر امور خارجه از نمایندگان رای اعتماد گرفت تا فصل سکانداری او بر دستگاه دیپلماسی به طور رسمی آغاز شود. به گزارش «تجارت»، عراقچی و تیم دیپلماسی کشورمان در عصر جدید مسئولیت سنگینی را در عرصه سیاست خارجی دارند. همانند تمام چند سال اخیر مهم‌ترین ماموریت وزارت امور خارجه بحث مذاکرات هسته‌ای و داستان همیشگی احیای برجام است. با توجه به این که عراقچی یکی از ارکان‌های اصلی امضای توافق هسته‌ای ایران با 1+5 در سال 2015 بوده، اکنون مساله چشم‌انداز روابط ایران و غرب در دولت چهاردهم در مقام مساله‌ای جدی مطرح شده است.
اعلام شروط ایران برای بازسازی روابط با با غرب
سیدعباس عراقچی در نخستین مصاحبه خود بعد از عهده‌دار شدن سمت سکانداری وزارت امور خارجه نقشه راه جامع ایران برای روابط با غرب در سطوح مختلف در عصر جدید را مطرح کرد. عراقچی درباره اولویت‌های سیاست خارجی ایران در آینده با تاکید بر «جایگاه برجسته ژاپن» گفت: دولت جدید توسعه روابط با شرق آسیا را هدفی محوری می‌داند. وزیر امور خارجه ایران تصریح کرد: وزارت امور خارجه ایران به‌عنوان گامی تعیین‌کننده در راستای رفع تحریم‌های اقتصادی ایران و بازگشت آن به روابط تجاری عادی در جامعه بین‌المللی، به دنبال مدیریت تنش‌ها با واشنگتن و بازسازی روابط با کشورهای اروپایی خواهد بود، اما به شرط کنار گذاشتن رویکرد خصمانه آنها و تلاش برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ و رفع تحریم‌ها. عراقچی خاطرنشان کرد: در سخنرانی سیاست خارجی خود در مجلس شورای اسلامی، هدف حساس رفع تحریم‌ها به‌ویژه تحریم‌های یکجانبه را از طریق مذاکرات جدی، متمرکز و زمان‌دار و با رعایت اصول اساسی ملت مورد تاکید قرار دادم.
واکنش وزارت خارجه آمریکا به اظهارات عراقچی
اظهارات سید عباس عراقچی، پیرامون شروط ایران برای مذاکره و تنش‌زدایی با غرب با واکنش یکی از مقام‌های وزارت خارجه ایالت متحده آمریکا مواجه شد. یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در واکنش به اظهارات وزیر خارجه جدید ایران، گفت: قضاوت واشنگتن درباره تهران، همچنان بر اساس «اقدام‌ها» و نه «اظهارات» آن خواهد بود. وی با تکرار برخی مواضع پیشین مقام‌های آمریکایی، گفت که واشنگتن هیچ انتظاری ندارد که روی کار آمدن دولت جدید در ایران، تغییر جدی در سیاست‌ها و رویکردهای این کشور را به دنبال داشته باشد. در تحلیل اظهارات این مقام آمریکایی می‌توان بر دو نکته اساسی اشاره کرد. نخست این‌که به نظر می‌رسد رویکرد سیاست خارجی آمریکا تا زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا (نوامبر) یعنی دو ماه و نیم آینده، مبتنی بر محافظه‌کاری و واقع‌بینی خواهد بود. واشنگتن تلاش دارد بیشتر بر مسائل منطقه خاورمیانه و دوری‌گزینی از تقابل با ایران متمرکز باشد تا این‌که بر موضوع از سرگیری مذاکرات هسته‌ای و احیای برجم متمرکز باشد. در سطح دوم، به نظر می‌رسد سران دولت بایدن می‌خواند توپ را در زمین ایران نگه دارند و حداقل مسئولیت‌پذیری را در مذاکرات با ایران داشته باشند.
رایزنی عراقچی و بورل؛ دریچه‌ای برای گشودن باب مذاکره
همزمان با گفتگوی خاص عراقچی که مورد توجه غربی‌ها نیز قرار گرفت، «جوزپ بورل» نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور امنیتی و سیاست خارجی طی تماس تلفنی با سید عباس عراقچی، پیرامون آینده روابط ایران و غرب در عصر جدید گفتگو کردند. بورل با اشاره به معضلات موجود منطقه‌ای و جهانی، اظهار امیدواری کرد گفت‌وگوها و مشورت‌های سیاسی میان ایران و اتحادیه اروپا در دولت جدید ادامه و گسترش یابد عراقچی نیز با تشکر از تماس و تبریک بورل، ضمن اشاره به زمینه‌های متنوع و متعدد تعامل میان جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا اظهار داشت: جمهوری اسلامی ایران از توسعه مناسبات با اتحادیه اروپا در فضای مبتنی بر احترام متقابل استقبال می‌کند و لازمه آن گفت‌وگو برای حل مشکلات فی‌مابین و رفع سیاست‌های نادرست کشورهای اروپایی می‌باشد. طرفین در این گفت‌وگوی تلفنی همچنین برخی از موضوعات مورد علاقه از جمله مذاکرات رفع تحریم‌ها و آخرین تحولات مربوط به جنگ و جنایات رژیم صهیونیستی در غزه را مورد توجه و تبادل‌نظر قرار دادند. پیرامون همین گفت‌وگو، «جوزپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق) درباره گفت‌وگوی تلفنی با وزیر خارجه ایران نوشت: «با عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جدید ایران درباره چشم‌انداز تعامل تازه در مسائل دارای منافع مشترک گفت‌وگو کردم.» به گفته بورل، او در گفت‌وگو با عراقچی خواستار کاهش تنش‌ها و خویشتن‌داری در منطقه شده و با طرح این ادعا که ایران با روسیه همکاری نظامی داشته و علیه اوکراین فعالیت می‌کند، بر لزوم عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای تاکید کرده است. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا همچنین در گفت‌وگوی خود با وزیر خارجه ایران بر لزوم انجام گفت‌وگوهای نقادانه برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای تاکید کرد.
چشم انداز روابط ایران و غرب در عصر جدید
سید عباس عراقچی در شروط تعیین شده برای مذاکره ایران با غرب در ابتدای امر بر کنار گذاشتن رویکرد خصمانه متمرکز شده است. این شرط در درون خود بدین معنا است که از نگاه ایران کشورهای غربی، شامل آمریکا و اروپا رویکری مبتنی بر خصم و دشمنی را در قبال جمهوری اسلامی ایران اتخاذ کرده‌اند. در حقیقت، ایران و دستگاه وزارت خارجه دولت چهاردهم از اروپا و آمریکا انتظار دوستی ندارند اما انتظار کنار گذشت رویکرد مبتنی بر خصم را دارند. بنابراین تهران در نخستین مرحله از آنها می‌خواهد در رفتار خود بازنگری داشته باشند. این درخواست از نظر منطق سیاسی نیز بسیار اهمیت دارد. به طور حتم دو بازیگر برای رسیده به توافق در گام اول نیازمند این هستند که حداقل یکدیگر را به عنوان دشمن نشناسند. زمانی که یک طرف، طرف ثالث خود را به عنوان دشمن بشناسد به هیچ عنوان نمی‌توان گفت‌وگوی سازنده را متصور شد. در گام دوم، سید عباس عراقچی بر تلاش برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ یعنی برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) تاکید می‌کند. این شرط عراقچی نیز در سه سطح قابل تحلیل است. نخست این‌که در دولت چهاردهم مرجع برای هر گونه مذاکره و توافق احتمالی با کشورهای غربی همان قرارداد توافق هسته‌ای 2015 (برجام) است. این رویکرد به نوعی تاکید دوباره بر اراده حاکمیت ایران طی سال‌های اخیر است. یعنی همان رویکردی که در دول سیزدهم نیز دنبال شد. دوم این که دولت چهاردهم به طور قاطع این پیام را به غربی‌ها انتقال داد که هیچ قراردادی اضافی فارغ از برجام را نخواهد پذیرفت. هر گونه قراردادی تحت عنوان برجام پلاس یا غیره، برای تهران فاقد معنا و آمادگی برای مذاکره خواهد بود. سوم نیز توجه به این موضوع است که از دیدگاه ایران برجام همچنان می‌تواند مفید و مثمرثمر باشد. بر خلاف آن‌چه که در برخی رسانه‌ها به عنوان مرگ برجام یاد می‌شود، از نگاه دولت چهاردهم، این توافق همچنان می‌تواند تبیین‌گر و گره‌گشایی مناسبات میان ایران و غرب باشد.
آخرین شرط عراقچی نیز رفع تحریم‌ها است. تحریم‌ها به طور حتم خصمانه‌ترین سیاستی است که آمریکا و اروپا طی دهه‌های گذشته در قبال ایران در پیش گرفته‌اند. آنها همواره تلاش کرده‌اند از این سیاست به عنوان ابزاری برای تسلیم شدن ایران در مقابل خواسته‌های زیاده‌خواهانه خود بهره بگیرند اما هیچ‌گاه این سیاست منجر به نرمش یا تسلیم تهران نشده است. حالا در وضعیت جدید ایران خواهان رفع تحریم‌های غرب است. خواسته‌ای معقول و منطقی که بدون آن هر گونه تنش‌زدایی میان دو طرف ناممکن به نظر می‌رسد. در مجموع می‌توان اظهار داشت بر خلاف آن‌چه که کشورهای غربی می‌گویند، هیچ گونه مسئولیتی برای احیای مذاکرات در گام اول متوجه ایران نیست. اکنون توچ در زمین اروپا و آمریکا است تا آمادگی خود را برای مذاکره با تهران و تغییر رویه شکست‌خورده چند سال اخیر خود اعلام کنند. با این وجود، چشم‌انداز تحولات آتی به شدت به نتیجه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا وابسته است. در صورت روی کار آمدن دونالد ترامپ، به طور حتم داستان بسیار متفاوت از روال کنونی خواهد بود.
