رسوایی ادعاهای آزادی بیان و دوگانگی غرب در مسئله امنیت شبکه‌های اجتماعی
[عبدالباسط انصاری-فرشته کیانی] «ضعف در نظارت بر محتوا و عدم‌تمایل برای همکاری با سیستم قضایی، در اتهاماتی چون قاچاق مواد‌مخدر، پولشویی و به اشتراک گذاشتن تصاویر مستهجن کودکان»؛ اینها دلایلی است که دولت فرانسه برای دستگیر کردن پاول دوروف بنیانگذار و مدیر شبکه اجتماعی تلگرام اعلام کرده است. دوروف عصر شنبه در فرودگاهی در اطراف پاریس و حین مسافرت با جت شخصی خود توسط دولت فرانسه بازداشت شد. دستگیری دوروف بازتاب گسترده‌ای در جهان داشته و تبعاتی برای این شبکه اجتماعی بر جای گذاشته است. بسیاری از کاربران در دیگر شبکه‌های اجتماعی، فرانسه را به نقض آزادی بیان متهم کردند. علاوه بر آن، سقوط سهام تلگرام و برخی رمزارزهای این شبکه همچون تون و نات‌کوین، از تبعات دستگیری دوروف بوده است. ادعای حضور یک دختر جوان در سفر دوروف و سرنوشت مبهم وی در فرانسه نیز در برخی شبکه‌ها جنجالی شده است. مقامات روسی ازجمله کسانی بودند که دستگیری دوروف را شدیدا محکوم کرده و خواستار پاسخگویی دولت فرانسه در این رابطه شدند. بازداشت مدیر تلگرام موضوع تناقض غرب و اروپا در مسئله آزادی بیان و کنترل شبکه‌های اجتماعی و مسئله امکان سوءاستفاده ضد امنیتی و غیراخلاقی از این شبکه را برجسته کرده است. در ادامه نگاهی به ابعاد ماجرای دستگیری دوروف، بازتاب‌ها و پشت‌صحنه‌های احتمالی و کمتر گفته‌شده آن خواهیم داشت:
درباره پاول دوروف
پاول والریویچ دوروف متولد 1984در لنینگراد در اتحاد شوروی سابق است که با راه‌اندازی و توسعه شبکه اجتماعی تلگرام در اکتبر 2013به شهرت جهانی رسید. قریب یک سال بعد در 2014دوروف و برادرش با تاسیس یک شبکه اجتماعی روسی مختص کاربران روس به نام: «Vkontakte (VK)» با دولت روسیه بر سر تحویل داده‌های کاربران اوکراینی دچار اختلاف و ناچار به ترک کشور شد. وی که ملقب به زاکربرگ روسیه است، در سال 2021با کسب تابعیت فرانسوی و سپس اماراتی درصدد برآمد امکان آزادی عمل بیشتری برای خود و گسترش فعالیت تلگرام به‌وجود بیاورد. شبکه تلگرام اکنون با قریب یک میلیارد کاربر از محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی جهان است.
ماجرای دستگیری مدیر تلگرام و ابعاد آن
بنا بر اعلام رسانه‌های فرانسوی، دوروف متهم به نقض قوانین و تخلفات در حوزه‌های امنیتی و اخلاقی است. پایگاه RFI (رادیوی بین‌المللی فرانسه) درباره اتهامات دوروف نوشته است: «دستگاه قضایی فرانسه و به‌ویژه بخش OFMIN «مبارزه با خشونت علیه افراد نابالغ» از چندی پیش تحقیقات درباره شبکه تلگرام و مدیران آن را آغاز کرد. قضات و بازپرس‌های فرانسوی به‌خصوص به موارد کلاهبرداری، فروش مواد‌مخدر، تخلفات مالی و سوءاستفاده از افراد زیر هجده سال از طریق شبکه تلگرام توجه دارند. یکی از مسئولان این پرونده که ظاهراً از بازداشت دوروف خوشحال شده به خبرگزاری فرانسه گفت: «مصونیت تلگرام بالاخره تمام شد!» وی همچنین از ورود مدیر تلگرام به پاریس اظهار تعجب کرده، زیرا دوروف از پرونده قضایی خود کاملاً آگاه بوده است. به‌نظر می‌رسد که وی با اطمینان خاطر به فرانسه سفر کرده و فرض طولانی شدن بازداشت خود را منتفی دانسته است.» همچنین خبرگزاری فرانسه روز دوشنبه از تمدید بازداشت دوروف خبر داد و اعلام کرد پس از 96ساعت وی یا باید آزاد شود یا رسما متهم شود. برخی منابع از احتمال محکومیت دوروف تا 20سال نیز خبر می‌دهند.
واکنش مکرون
امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه، سخنانی در توجیه دستگیری پاول دوروف در حساب ایکس خود نوشت: «دستگیری رئیس تلگرام در خاک فرانسه در چارچوب تحقیقات قضایی در حال انجام است. این به هیچ وجه یک تصمیم سیاسی نیست. تصمیم‌گیری در این مورد بر عهده قضات است.» مکرون افزوده است: «فرانسه عمیقا متعهد به آزادی بیان است اما در رسانه های اجتماعی مانند زندگی واقعی آزادی ها در چارچوب قانون اعمال می شود تا از شهروندان محافظت شود و به حقوق اساسی آنها احترام گذاشته شود.»
دوروف؛ قربانی فرانسه برای اجرای قوانین نظارتی بر شبکه‌های اجتماعی
پایگاه نشریه «کانورسیشن» درباره دستگیری دوروف نوشت: «پاول دوروف تابعیت فرانسه را دارد. این ممکن است توضیح دهد که چرا او با وجود نقش تلگرام در جنگ روسیه و اوکراین و استفاده گسترده از آن توسط گروه‌های افراطی و به‌طور کلی‌تر جنایتکاران، احساس آزادی برای سفر کرده بود. پاول دوروف از جهاتی هدفی عجیب برای مقامات فرانسوی است. پیام‌رسان «واتساپ» متعلق به شرکت مادر «متا» نیز رمزگذاری شده است و سه برابر کاربران بیشتری دارد و این در حالی است که تحریکات شبکه اجتماعی «ایکس» (توییتر سابق) برای سخنان نفرت‌انگیز و سایر محتواهای مشکل‌ساز به‌طور روزافزونی گسترده است.همچنین هیچ نشانه‌ای مبنی بر اینکه خود دوروف درگیر تولید محتوای غیرقانونی بوده، وجود ندارد. با این حال، پیشینه منحصر به فرد دوروف ممکن است تا حدودی نشان دهد که چرا او دستگیر شده است. برخلاف دیگر بازیگران بزرگ فناوری، او تابعیت آمریکا را ندارد. پلتفرم او به اندازه کافی بزرگ است که بتواند حضوری جهانی داشته باشد، اما نه آنقدر که منابع قانونی نامحدود بازیگران اصلی مانند اینستاگرام، واتساپ و فیسبوک را داشته باشد. در کنار هم، این عوامل او را به هدفی در دسترس‌تر برای آزمایش اجرای چارچوب‌های نظارتی در حال گسترش تبدیل می‌کند.»
اتهاماتی که متوجه همه شبکه‌هاست و برای تلگرام برجسته می‌شود
«سی‌ان‌ان» در گزارشی با عنوان «بازداشت مؤسس تلگرام بحث‌هایی درباره آزادی بیان و فعالیت‌های مجرمانه آنلاین به راه انداخت»، نوشت: «بازداشت دوروف سؤالاتی در مورد اینکه آیا روسای فناوری باید در قبال محتوای پلتفرم‌های خود مسئول باشند یا نه، ایجاد می‌کند. دانکن کلارک، کارشناس فناوری می‌گوید: «برنامه‌های ارتباطی رمزگذاری‌شده مانند تلگرام برای برخی آزادی بیان دارد و برای برخی دیگر راهی به سمت وب تاریک.» تلگرام با رمزگذاری سطح بالا و نظارت محدود بر آنچه کاربرانش پست می‌کنند، شناخته شده است که آن را به‌شدت در معرض اطلاعات نادرست، تئوری‌های توطئه، نفرت و سایر محتواهای مضر قرار می‌دهد. این پلتفرم مورد علاقه برتری خواهان سفیدپوست و گروه‌های تروریستی ازجمله داعش است. تلگرام همچنین در اوکراین بسیار محبوب است، جایی که به ابزاری حیاتی برای به اشتراک‌گذاری اخبار درباره جنگ و هشدارها در مورد حملات هوایی تبدیل شده است.»
واکنش تلگرام، اسنودن و ماسک به دستگیری دوروف
همچنین به گزارش خبرگزاری فرانسه، ادوارد اسنودن، افشاگر آمریکایی، که در روسیه پناهنده شده است، در واکنش به بازداشت دوروف، «تجاوز به حقوق اساسی بشر در بیان و اجتماع» را محکوم کرد و گفت که متأسف است پاریس «به سطح گروگان‌گیری به‌عنوان وسیله‌ای برای دسترسی به ارتباطات خصوصی رسیده است.» ایلان ماسک، مالک تسلا و شبکه اجتماعی ایکس هشتگ #FreePavel را در ایکس منتشر کرد و به زبان فرانسوی نوشت: Liberte Liberte! Liberte (آزادی آزادی! آزادی). او همچنین نوشت: «سال 2030در اروپاست و شما به‌دلیل لایک کردن یک میم اعدام می‌شوید.» اپلیکیشن تلگرام هم در واکنش اعلام کرد: «ادعای اینکه تلگرام یا مالک آن مسئول سوءاستفاده کاربران از آن هستند معقول نیست. تلگرام از قوانین اتحادیه اروپا ازجمله قانون سرویس‌های دیجیتال پیروی می‌کند و سیستم نظارت بر محتوای آن مبتنی بر استانداردها همواره در حال ارتقاست.»
انتقاد مقامات روسی از دوگانگی غرب در زمینه آزادی بیان
به گزارش «مسکو تایم»، ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه، با تعبیر دیکتاتوری‌های لیبرال درباره غرب و کمپین آنان در زمان مسدود شدن تلگرام توسط روسیه گفت: اکنون آیا آنها کمپین مشابهی برای حمایت از تلگرام و سازنده و بنیانگذار آن آغاز خواهند کرد؟» دیمتری مدودف هم در واکش گفت: «دوروف می‌خواست در جهان بدرخشد و بدون وطن خوب زندگی کند.او اشتباه محاسباتی کرد. برای همه دشمنان مشترک ما، او روسی و بنابراین غیرقابل پیش‌بینی و خطرناک است. دوروف باید در نهایت بفهمد که فرد وطن خود را انتخاب نمی‌کند، همانطور که زمان زندگی در آن را انتخاب نمی‌کند.»
تابعیت فرانسوی و اتهام زنی فرانسوی به روایت راشاتودی
«راشا تودی» هم در مطلبی با عنوان «بنیانگذار تلگرام خود را در مسیر اشتباه آزادی‌های غربی یافت»، نوشت: «دوروف به‌طور مرموزی در سال 2021بدون اینکه حتی در فرانسه زندگی کند، تابعیت این کشور را دریافت کرد. معمولا تابعیت فرانسه مستلزم اثبات پنج سال اقامت و مهم‌تر از آن پنج سال کامل پرداخت مالیات بر درآمد در این کشور است. اما دوروف از طریق ابتکار وزارت خارجه فرانسه موفق شد به سرعت تابعیت دریافت کند. عجیب است که فقط سه سال بعد، شعبه قضایی همان دولت فرانسه که به او یک میانبر بسیار سیاسی برای شهروندی داده بود، ناگهان او را متهم می‌کند. دوروف ممکن است حالا فهمیده باشد که با وجود لفاظی‌های ضد‌روسی‌اش، روسیه می‌توانست در مقایسه با دوستان جدیدش که از او بیزار شده‌اند، خیلی بد به‌نظر نرسد.»
جمع‌بندی و تحلیل
به‌نظر می‌رسد دستگیری دوروف فراتر از بی‌اعتنایی به موارد تخلف در این شبکه در حوزه کشور فرانسه باشد. در ماه‌های اخیر کشور فرانسه بر سر انتخابات پارلمانی شاهد درگیری‌ها و خرابکاری‌هایی بود که در آن انگشت اتهام مقامات دولتی به سمت شبکه‌های اجتماعی نشانه گرفته شد. سال گذشته در ژوئن 2023و پس از قتل هولناک و بی‌دلیل ناهل مرزوق نوجوان الجزایری تبار به‌دست پلیس فرانسه و اعتراضات گسترده در این کشور نیز مکرون و دارمنن وزیر کشور از نقش شبکه‌های اجتماعی و دخالت تلگرام، تیک‌تاک و دیگر شبکه‌ها در گسترش اعتراضات سخن گفتند و به مذاکره با شبکه‌های اجتماعی برای حذف محتواهای خشونت‌آمیز پرداختند. در پی اعتراضات پس از پیروزی راست افراطی در انتخابات پارلمانی اروپا و مرحله اول پارلمان ملی و ایضا درگیری طرفداران چپ و راست نیز، باز هم برخی مقامات فرانسوی تلویحا به متهم کردن شبکه‌های اجتماعی به دخالت در اعتراضات پرداختند. نکته جالب آنکه در سال 2020و با تصویب لایحه‌ای در پارلمان فرانسه شبکه‌های اجتماعی ملزم به حذف محتوای ممنوعه ظرف 24ساعت به درخواست دولت این کشور شده‌اند. عمده شبکه‌های اجتماعی خاصه تلگرام نیز در اتحادیه اروپا و فرانسه، تعهدات اولیه برای همکاری با دولت‌ها در زمینه جرایم امنیتی، مالی و اخلاقی را امضا کرده اند.
بعید نیست در پشت صحنه دستگیری دوروف واقعیت دیگری در جریان باشد. دولت فرانسه احتمالا دو درخواست از دوروف داشته است که با وی دچار اختلاف شده است: نخست؛ و به‌احتمال قوی، درخواست افشای اطلاعات معترضان و گردانندگان کانال‌ها و گروه‌های تلگرامی نقش‌آفرین در اعتراضات این کشور و دوم درخواست اطلاعات کاربران یا مقامات دیگر کشورها ازجمله روسیه. هر کدام و یا هر دو احتمال که برقرار باشد، سند رسوایی ادعای آزادی بیان و علاوه بر آن دوگانگی این دولت و جهان غرب در مسائل سیاسی و امنیتی است. چنانچه حق اعتراض برای مردم در غرب بدون قید و شرط وجود دارد، محدود کردن معترضان فرانسه در بستر مجازی بی‌معناست و چنانچه امنیت، همبستگی اجتماعی و آرامش کشور ملاک است و شبکه‌های اجتماعی نقش منفی در این زمینه‌ها دارند پس چگونه کشورهایی چون ایران را به سبب انتقاد از همین نقش مخرب شبکه‌های اجتماعی علی الخصوص تلگرام و ایضا شبکه‌های آمریکایی و محدود کردن آنان متهم به دیکتاتوری می‌کنند. علاوه بر آن چنانچه تلگرام زمینه‌ساز تخلفاتی از جنس دارک‌وب است چه تضمینی وجود دارد که شبکه‌های آمریکایی چون واتساپ، فیسبوک و توییتر چنین مخاطراتی به همراه نداشته باشند. دستگیری دوروف بسیاری از ادعاهای پیشین غربی‌ها نه فقط درباره تلگرام که درباره همه شبکه‌های اجتماعی را زیر سؤال برده و سندی بر مخاطرات و مداخلات مخرب اینگونه شبکه‌ها در همه جهان و نه فقط فرانسه است.
