گروه سیاسی: حمایت روس‌ها از ایجاد طرح متوهمانه و زیاده‌خواهانه زنگزور – لاچین، در استان سیونیک ارمنستان، واکنش شدیداللحن مقام‌های سیاسی کشورمان را به همراه داشته است. مسکو در شرایطی از این طرح حمایت کرده که ایران بارها مخالفت خود را با تغییر مرزها در منطقه قفقاز اعلام کرده است.
به گزارش «تجارت»، طرح ایجاد کریدور زنگزور لاچین از سوی دولت باکو و متحد بزرگ آن یعنی ترکیه تا حدود زیادی امری عادی به نظر می‌رسد که طی چند سال اخیر بارها مورد تاکید قرار گرفته است. در راستای اجرای این طرح نیز جمهوری آذربایجان و ترکیه گام‌هایی را برداشته‌اند که با هوشیاری ایران این گام‌ها در نطفه خفه شده است. اما اکنون نکته عجیب ماجرا این است که مقام‌های سیاسی روسیه با وجود آگاهی از حساسیت‌های تهران از ایجاد کریدور زنگزور – لاچین حمایت کرده است. طرحی که واکنش‌های شدید رسانه‌ای و سیاسی را نیز به همراه داشته است.

دالان تورانی باکو و تهدیدات آن برای ایران
دولت باکو با حمیات مستقیم ترکیه از شهریور ماه 1401 یعنی با گذشت یک سال و نیم از جنگ بزرگ قفقاز در 2020 طرح ایجاد دالان تورانی یا همان کریدور زنگزور – لاچین را در دستور کار قرار داد است. در شهریور 1401 درگیری‌های جدیدی میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان اتفاق افتاد اما این بارهدف به هیچ عنوان قره ‌باغ نبود. به روایتی دیگر بر خلاف سال ۲۰۲۰ کانون تمرکز حملات جدید باکو منطقه قره باغ کوهستانی نبوده بلکه جنوب خاک ارمنستان کانون تمرکز قرار گرفته است. یعنی محلی که مرز باقی‌مانده ارمنستان با ایران را شامل می‌شود. در واقع، پس از آن‌که بعد از ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰ (۶ مهر ۱۳۹۹) که نظامیان دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان به مدت شش هفته (۴۴ روز) بر سر قره‌باغ کوهستانی وارد جنگ شدند و در نهایت پیروزی‌ای بزرگ برای باکو حاصل شد، انتظار چنین حمله‌ای بسیار عجیب بود. به ویژه این‌که دو کشور با وساطت روسیه در ۱۰ نوامبر ۲۰۲۰ (۲۰ آبان ۲۰۲۰) توافق‌نامه آتش‌بس را امضا کرده بودند که طی آن کنترل آذربایجان بر بخش‌هایی از قره باغ کوهستانی از سوی ایراوان به رسمیت شناخته شده بود. با این وجود بعد از حملات شهریور 1401 بود که تمامی نگاه‌ها به سوی هدف‌گذاری الهام علی‌اف برای اجرایی کردن طرح "دالان بین المللی تورانی" با حمایت ترکیه و اسرائیل جلب شد.
باکو قصد داشت و دارد با همراهی متحدان خود دالان «زنگزور- لاچین» یعنی شاه‌راه ارتباطی برای پیوند آسیا و اروپا را کنترل کند. منطقه زنگزور در شرق ارمنستان و در محدوده استان «سیونیک» یعنی کانون حملات جدید ارتش آذربایجان قرار دارد. اساسا سیونیک از شرق توسط جمهوری آذربایجان و از غرب توسط نخجوان احاطه شده است و فقط مرز ۴۴ کیلومتری از جنوب با جمهوری اسلامی ایران دارد. این منطقه نه تنها برای باکو و ایروان بلکه برای ایران دارای اهمیت استراتژیک ویژه است. در صورت کنترل باکو بر این استان، عملا بخشی از راه ارتباطی ایران با ارمنستان و به تبع آن ارواسیا و اروپا در اختیار آذربایجان و متحدان‌اش قرار می‌گیرد. این مسیر محل سالانه میلیون‌ها دلار تجارت خارجی ایران با همسایگان و حتی کشور‌های اروپایی است. اساسا کنترل باکو بر استان سیونیک می‌تواند به کانون برای حضور نظامی اسرائیل در مرز شمالی ایران در منطقه زنگزور تبدیل شود. همچنین، کنترل این منطقه موجب خواهد شد که آنکارا و باکو دست بالا را در زمینه انرژی و ترانزیتی نسبت به تهران داشته باشند. این دالان به آذربایجان اجازه می‌دهد تا بدون نیاز به پست‌های بازرسی ارمنستان، به استان سیونیک دسترسی داشته باشد. این وضعیت موجب قطع روابط مرزی ایران و ارمنستان می‌شود. در این راستا، زنگزور به عنوان یک دالان ژئوپلیتیکی شناخته می‌شود که مسیر ترانزیت ترکیه به باکو را از استان آذربایجان شرقی ایران جدا می‌کند. منطقه قفقاز جنوبی نقش حیاتی در ژئواستراتژی ایران دارد. احداث کریدور زنگزور می‌تواند تهدیداتی برای ابعاد مختلف امنیتی ایران در زمینه‌های امنیت انرژی، امنیت ژئوپلتیکی و حتی مسائل فرهنگی داشته باشد. این منطقه از زمان‌های گذشته به عنوان بخشی از تمدن ایران شناخته شده و در طول تاریخ تحولات مختلفی را تجربه کرده است. با این تفاسیر، هدف‌گذاری علی‌اف برای ایجاد این کریدور، به سرعت زنگ‌های خطر را برای ایران به صدا در آورد. در واقع، تهران به تکاپو افتاد تا مانع اجرایی شدن این نقشه شوم در مرز‌های شمالی خود با ارمنستان شود. از همین جهت مقام‌های سیاسی کشورمان با صراحت مخالفت خود را با ایده ایجاد زنگزور لاچین اعلام کردند. حتی ایران در منطقه رود ارش مانور نظام نیز برگزار کرد تا پیام روشن خود را به باکو برساند.

ماجرای حمایت روسیه از ایجاد کریدور زنگزور لاچین

مخالفت شدید ایران با تغییر مرزهای ژئوپلیتیک منطقه
تاکید برخی از مقامات روسیه بر گشایش کریدور زنگزور و همراهی با آذربایجان و ترکیه در این زمینه با واکنش شدیداللحن مقام‌های ارشد کشورمان همراه شده است. در مهم‌ترین واکنش، سید عباس عراقچی در صفحه خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت : «صلح، امنیت و ثبات منطقه‌ای تنها یک اولویت نیست، بلکه یکی از استوانه های امنیت ملی ما است. وی تاکید کرد: هر تهدیدی علیه تمامیت ارضی همسایگان ما، یا ترسیم دوباره مرزها، چه در شمال باشد، چه در جنوب، چه در شرق و چه در غرب، کاملا غیرقابل‌قبول است و برای ایران خط قرمز به شمار می‌رود.»
حساسیت به این موضع روسیه پس از اظهارات اخیر «ماریا زاخارووا»، سخنگوی وزارت خارجه روسیه تشدید شد. وی در اظهاراتی گفت که زنگزور مسیری است که می‌تواند قلمرو اصلی آذربایجان را به نخجوان از طریق سیونیک ارمنستان متصل کند. حتما در چارچوب گفتگو‌های صلح سه جانبه با ارمنستان رفع انسداد زنگزور مورد بحث قرار می‌گیرد. وقتی که از وی درباره موضع ایران سوال شد، زاخارووا خطاب به خبرنگاران گفت: «ما نگرانی طرف ایرانی را در مورد کریدور زنگزور دیده‌ایم که باید برای شفاف‌سازی با تهران تماس بگیرید. اما موضع مسکو در این مورد کاملاً قطعی است. ما بر اساس این واقعیت پیش می‌رویم که راه حل باید برای ارمنستان، آذربایجان و همسایگان منطقه قابل قبول باشد.» این موضع، تکرار بند 9 موافقتنامه صلح مسکو در نوامبر سال 2020 و بعد از جنگ 44 روزه بین باکو و ایروان (27 سپتامبر تا 11 نوامبر 2020) بود؛ بند 9 از طرفین می‌خواهد که به انسداد مسیرهای ارتباطاتی پایان دهند.
پیش از این، دمیرچی لو مدیر کل اوراسیا وزارت امور خارجه نیز در دیدار با سفیر روسیه در تهران، احترام به حاکمیت ملی، تمامیت ارضی و منافع متقابل کشورها را، ضامن صلح پایدار و زمینه‌ساز همکاری‌های منطقه‌ای در قفقاز ذکر کرد. در این دیدار ضمن تبادل نظر در خصوص تحولات جاری در قفقاز، مواضع کشورمان مبنی بر حمایت از استقرار صلح و ثبات در منطقه، کمک به توسعه همکاری بین کشورهای منطقه، مخالفت با تغییر مرزهای شناخته شده بین‌المللی و تغییرات ژئوپلتیک در منطقه و ضرورت توجه به منافع و نگرانی‌های مشروع تمامی‌کشورهای منطقه تاکید شد.
همچنین، محسن رضایی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام محسن رضایی در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «‏رفتار دولتمردان روسیه درباره گذرگاه زنگزور و جزایر سه‌گانه ایران، به هیچ وجه قابل‌قبول نیست و با اظهار دوستی آنها و روابط راهبردی با ایران، در تناقض آشکار است. این ابهامات را باید برطرف کنند.»

آیا وحدت‌نظر واشنگتن و مسکو درباره کریدور زنگزور – لاچین اجرایی می‌شود؟
آمریکا در چندین بیانیه رسمی از سوی کاخ سفید، خواستار ایجاد کریدور زنگزور در داخل ارمنستان و برقراری ارتباط میان نخجوان، ترکیه و جمهوری آذربایجان شده است. علی اکبر ولایتی در گفت‌وگویی با شبکه المیادین به این نکته اشاره کرد که پوتین پیش از بحران اوکراین تأکید کرده بود که مرزهای قفقاز همان مرزهای دوران شوروی است. اما با شدت‌گرفتن تقابل‌ها، قاطعیت روسیه در این منطقه کاهش یافت و در آمریکا و ترکیه مطرح شد که تنها مخالف دالان زنگزور، ایران است. در مقابل این دیدگاه، برخی از کارشناسان روابط بین‌الملل معتقدند آمریکا به دنبال حذف ایران و روسیه از معادلات منطقه است. در رابطه با همین موضوع حسن بهشتی‌پور، تحلیل‌گر مسائل اوراسیا معتقد است که سیاست غرب در قفقاز جنوبی با هدف حذف ایران و روسیه تنظیم شده است. اصولاً سیاست غرب این است که ایران را از هرگونه همکاری حذف کند و منافع ژئوپلیتیک ایران را مسدود کند و اجازه ندهند که ایران وارد همکاری با کشورهای دیگر شود. بر مبنای این تحلیل اصرار روسیه بر ایجاد کریدور زنگزور را باید یک نمایش سیاسی برای جلب رضایت آذربایجان و حمایت از آن در مقابل ارمنستانی دانست که چرخشی محسوس به سوی غرب داشته است.

تاکید علی اف بر اجرایی شدن 80 درصد توافقات با ارمنستان
در شرایطی که حمایت روس‌ها از ایجاد کریدور زنگزور – لاچین جنجالی شده است، «الهام علی‌اف»، رئیس جمهور جمهوری آذربایجان در یک سخنرانی در اجلاسی در ایتالیا گفت، باکو و ایروان تاکنون بر سر تقریبا ۸۰ درصد متن پیمان صلح ۲ جانبه خود توافق حاصل کرده‌اند. علی‌اف که این سخنرانی را در پنجاهمین اجلاس «مجمع بین‌المللی چرنوبیو» ایراد کرد، گفت: «ما می‌توانیم در جنوب قفقاز به صلح دست پیدا کنیم. تحولات اخیر مربوط به مسیر مذاکرات بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان قطعا این مساله را ثابت می‌کنند.» علی‌اف اضافه کرد: «ما مذاکرات فعال خود را حفظ می‌کنیم و تقریبا ۸۰ درصد از متن پیمان صلح تا کنون مورد توافق قرار گرفته است.» رئیس جمهور جمهوری آذربایجان در ادامه این سخنرانی تصریح کرد: «ما فرآیند تعیین سرحدات مرزی را شروع کرده‌ایم.