گروه مسکن و انرژی/ زهرا سلیمانی/راهبرد دولت چهاردهم برای حل معضل ناترازی بنزین چیست؟ این ابهامی است که این روزها بیش از هر گزاره دیگری در فضای عمومی و محافل اقتصادی کشور مطرح شده است. در پاسخ به این پرسش رییس جمهور و یاران نزدیکش اعلام کرده اند، هیچ تصمیمی را بدون «اقناع عمومی» و «اجماع نخبگانی »در خصوص تغییر قیمت بنزین یا هر تصمیم اقتصادی و راهبردی دیگری اتخاذ نمی کند. با توجه به تاکید دولت در خصوص اجماع نخبگانی در خصوص بنزین و سایر حوزه های اقتصادی و راهبردی، باید دید تحلیلگران، کارشناسان و استادان دانشگاهی در خصوص نحوه مواجهه با ناترازی بنزین چگونه می اندیشند و آیا دولت می تواند اجماع و تایید نخبگان در خصوص گرانی بنزین را به دست بیاورد؟

افزایش قیمت حامل های انرژی و تایید و تکذیب ها
برای نخستین بار در ایام انتخابات ریاست جمهوری بود که ویدئویی از صحبتهای مسعود پزشکیان( مرتبط با سال1400)منتشر شد که در آن از قیمت 20تا 25هزار تومانی بنزین دفاع کرده بود! پس از وایرال شدن این ویدئو، منتقدان اعلام کردند، دولت پزشکیان در صورت توفیق در انتخابات، قیمت بنزین و سایر حامل های انرژی را افزایش می دهد. نزدیکان پزشکیان اما این موضوع را تکذیب و اعلام کردند، پزشکیان هیچ تصمیمی را بدون اجماع نخبگانی و اقناع عمومی اتخاذ نمی کند. با پایان یافتن انتخابات ریاست جمهوری و در شرایطی که تصور می شد بحث گرانی بنزین، حداقل برای مدتی از دستور کار دولت منتخب خارج شده است، پزشکیان 6شهریورماه باز هم پرونده گرانی بنزین را در افکار عمومی باز کرد. رییس جمهور منتخب اعلام کرد، «هیچ منطقی وجود ندارد که بنزین را با قیمت دلار 50هزار تومانی بخریم و با نرخ دلار 10هزار تومانی به مردم بفروشیم.»در ادامه هرچند وزرای اقتصاد و نفت دولت فضای عمومی جامعه را مهیای گرانی بنزین ندانستند، اما عارف معاون اول رییس جمهور به نوعی صحبتهای پزشکیان را درباره بنزین تکرار کرد. با توجه به تاکید دولت بر استفاده از نظرات کارشنایان باید دید کارشناسان در خصوص مواجهه دولت نامعادله بنزین چه می گویند؟

پیمان مولوی:بنزین در ایران ارزان نیست
یکی از کارشناسان اقتصادی که استدلال موافقان افزایش قیمت بنزین را نوعی مغالطه می داند، پیمان مولوی است. مولوی درباره نحوه تصمیم سازی در خصوص بنزین و اینکه آیا نرخ بنزین واقعا در ایران ارزان است؟ می گوید: «برخلاف تصور برخی ، معتقدم قیمت بنزین نه تنها در ایران ارزان نیست، بلکه سرجمع هزینه های حمل و نقل در ایران بالاست و مردم ایران هزینه زیادی برای حمل و نقل خود صرف می کنند. مثلا خودرویی که در سایر نقاط جهان، 4تا 7هزار دلار به فروش می رسد در ایران به قیمت 50تا 60هزار دلار به فروش می رسد. از سوی دیگر خودروهای ایرانی استاندارد نبوده و بنزین زیادی مصرف می کنند. در واقع شهروند ایرانی ناچار است حجم بیشتری بنزین را برای یک مسافت مشخص صرف کند و اتفاقا پول بیشتری بپردازد.» او در ادامه یادآور می شود:« تجربه های اخیر ثابت کرده که تصمیمات مرتبط با بنزین تنها ابعاد مشخص در بازار انرژی یا حوزه اقتصاد کشور ندارد. بلکه هر نوع تغییر در این بخش، باعث بروز نوسان در مجموعه بازارها و اقلام و خدمات می شود. در واقع دایره اثرگذاری این نوع تصمیمات به طور مستقیم معیشت شهروندان را درگیر می سازد. به همین دلیل است که واکنش اقشار مختلف به این تصمیم همراه با حسایت و نگرانی فراوان است.بنابراین پیش از هر اقدامی در خصوص حامل های انرژی باید جوانب و زوایای مختلف آن سنجیده شود.» مولوی در تشریح ضرورت هایی که قبل از تصمیم گیری در خصوص حامل های انرژی و بنزین باید مد نظر قرار گیرد، خاطرنشان می کند:« در وهله نخست دولت باید زمینه واردات خودرو با تعرفه های پایین را برای عموم شهروندان فراهم کند. در گام بعدی، خودروهای فرسوده در کشور، می بایست با خودروهای استاندارد و ایمن جایگزین شود. استفاده از خودروهای برقی و هیبریدی گام دیگری است که می تواند به حل معضل ناترازی بنزین کمک کند. توسعه حمل و نقل عمومی، ضرورت دیگری است که منجر به کاهش مصرف بنزین در کشور می شود. اما مهمترین معضل در اقتصاد ایران که به همه حوزه ها از جمله نرخ بنزین سرایت کرده معضل تورم بالاست. هر اندازه که قیمت بنزین بالا رود، به دلیل تورم بالا و کاهش ارزش پول ملی، باز هم قیمت بنزین پس از مدتی در مقایسه با سایر کشورها ارزان خواهد بود. »

حسن مرادی:از تجربیات سایر کشورها استفاده شود
برخلاف پیمان مولوی که معتقد است، افزایش قیمت حامل های انرژی، نوعی مغالطه و فرافکنی است، حسن مرادی کارشناس حوزه انرژی به این نکته اشاره می کند که تداوم وضعیت فعلی در مصرف سوخت ، ایران را با مشکلات افزونتری مواجه می کند. مرادی در گفتگو با تجارت در خصوص معادله مصرف بالای انرژی در ایران می گوید:« بین 7تا 10میلیون لیتر قاچاق بنزین در ایران صورت می گیرد. کار از لنج و کشتی و سوخت بری گذشته و قاچاقچیان رسما از ایران به کشورهای همسایه لوله کشیده و بنزین را قاچاق می کنند. دلیل اصلی این امر به قیمت پایین بنزین در ایران و سود بالای آن برای سوداگران باز می گردد.» این کارشناس حوزه انرژی ضمن اشاره به تجربیات جهانی در این زمینه می گوید:« در مواجهه با ناترازی های اقتصادی باید از تجربیات سایر کشورها استفاده شود. ذر اغلب کشورها در مواجهه با این معضل اقدام به اصلاح الگوی مصرف انرژی و واقعی سازی قیمت سوخت می کنند رشد مصرف خودروهای برقی در جهان در راستای این مساله است. اما در ایران در برابر این ضرورت ، مقاومت می شود.» مرادی در پاسخ به این پرسش تجارت که برای بهبود ناترازی بنزین در ایران چه باید کرد؟ یادآور می شود:« افزایش وضعیت پالایشگاهی کشور و افزایش تولید یکی از راهکارهای افزایش ظرفیت ها و حل معضل ناترازی هاست. برای این منظور ایران به جذب سرمایه نیاز دارد. ایران نه تنها می تواند نیاز داخل به بنزین و سایر گونه های انرژی را تامین کند، بلکه می تواند به یک صادرکننده مهم در زمینه بنزین بدل شود. برای این منظور لازم است که ظرفیت پالایشگاهی کشور تقویت شود. ناگفته پیداست که جذب سرمایه های خارجی هم به حل معضل تحریم ها و بازگشت به بازارهای صادراتی بین المللی نیاز است.» او ادامه می دهد:« یکی از معضلات جدی این بخش کارت های شناور سوخت است. باید سهمیه هر فرد مشخص شده و در کارت مخصوص او قرار داده شود. در کنار این موارد دولت باید نظارت های خود را در نقاط مرزی افزایش دهد.» مرادی با اشاره به اینکه این موارد راه حل های مقطعی است می گوید:« در زمان مجلس ششم، طرح افزایش تدریجی قیمت بنزین مبتنی بر برخ تورم تصویب شد که متاسفانه مجلس هفتم این مصوبه را با طرح تثبیت قیمت ها، جایگزین کرد. طرح تثبیت قیمت ها باعث شد فنر قیمت انرژی در ایران فشرده شود و پس از مدتی به شکل ناترازی و ناهنجاری بروز کند.دولت چهاردهم اگر برای اصلاح الگوی مصرف انرژی در ایران جدی است ، باید راه حل های بلندمدت و کارآمد تدارک ببیند. واقعی کردن قیمت بنزین بی تردید یکی از این راه حل هاست.» بررسی نظرات و دیدگاه های فعالان اقتصادی و تحلیلگران حاکی از آن است که اغلب آنها معتقدند دولت قبل از تصمیم گیری در خصوص افزایش نرخ حامل های انرژی باید زمینه های ارتقای بهره وری، ورود خودروی ایمن و استاندارد، رفع تحریم ها، افزایش نظارت ها و آگاهی بخشی و...را در دستور کار قرار داده و از اتخاذ تصمیمات ناگهانی و خلق الساعه پیرامون موضوعی که به مستقیما معیشت شهروندان و نظم و نظامات بازارها را تحت الشعاع قرار می دهد، پرهیز کند.