[ شهروند] چالش ناترازی بنزین در ایران یکی از مسائل پیچیده و چندوجهی است که تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد، محیط‌زیست و کیفیت زندگی شهروندان دارد. این مشکل از عوامل متعددی نشأت می‌گیرد، ازجمله رشد مصرف بنزین، محدودیت‌های تولید، فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل و قاچاق سوخت.
 پیامدهای این ناترازی شامل فشار بر اقتصاد ملی، افزایش آلودگی هوا، وابستگی به واردات و چالش‌های امنیت انرژی می‌شود. رئیس‌جمهور چندی پیش اعلام کرد که برای واردات بنزین 5میلیارد دلار درنظر گرفته‌اند و این نشان می‌دهد که ناترازی بین تولید و مصرف با واردات پر می‌شود.

اعداد و ارقام مصرف بنزین
وضعیت مصرف بنزین در ایران در سال 1403با چالش‌های جدی روبه‌رو شده است. براساس گزارش شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران، مصرف روزانه بنزین به حدود 112میلیون لیتر رسیده که افزایشی چشمگیر و بیش از 40درصدی نسبت به سال 1399 را نشان می‌دهد. این میزان مصرف البته بخش عمده‌ای (85درصد) از سوخت مورد نیاز حمل‌ونقل سبک کشور را تشکیل می‌دهد. در مقابل، توان تولید بنزین در کشور با محدودیت‌هایی مواجه است. اگرچه ظرفیت اسمی تولید پالایشگاه‌های کشور حدود 110میلیون لیتر در روز است، اما در عمل تنها بین 98تا 104میلیون لیتر در روز تولید می‌شود. این امر منجر به شکاف عمیقی بین عرضه و تقاضای روزانه بنزین شده است و ناترازی تولید و مصرف، چالش‌های متعددی را برای کشور ایجاد کرده است.

عوامل مؤثر در افزایش مصرف بنزین
افزایش مصرف بنزین در ایران از عوامل متعددی نشأت می‌گیرد که در رأس آنها می‌توان به مشکلات حمل‌ونقل عمومی و کیفیت پایین خودروهای داخلی اشاره کرد. فرسودگی گسترده ناوگان حمل‌ونقل عمومی که بیش از 45درصد آن را شامل می‌شود، نه‌تنها مصرف سوخت و آلودگی هوا را افزایش می‌دهد، بلکه ایمنی سفرها را نیز به خطر می‌اندازد. از سوی دیگر، عدم‌توسعه کافی زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی، به‌ویژه در کلانشهرها، شهروندان را به استفاده بیشتر از خودروهای شخصی ترغیب می‌کند و این امر خود عاملی برای افزایش مصرف بنزین است. در کنار این مسائل، کیفیت پایین خودروهای تولید داخل نیز نقش مهمی در این معضل ایفا می‌کند. برای مقابله با این چالش‌ها، اقداماتی چون نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی، توسعه زیرساخت‌های مربوطه، تدوین و اجرای استانداردهای سختگیرانه برای خودروسازان داخلی و تشویق به استفاده از وسایل نقلیه کم‌مصرف و پاک ضروری به‌نظر می‌رسد. این راهکارها می‌توانند گامی مؤثر در جهت کاهش مصرف بنزین، بهبود کیفیت هوا و ارتقای ایمنی در سیستم حمل‌ونقل کشور باشند.

حل بحران ناترازی بنزین با راهکار‌های قیمتی و غیرقیمتی

دولت می‌توانست ظرفیت پالایشی را مدیریت کند
سینا صفار، کارشناس انرژی اندیشکده سیاستگذاری شریف، نیز معتقد است: در مورد ناترازی بنزین، گروهی از کارشناسان معتقدند که به‌علت به‌هم ریختن تنظیم میان تولید، ناترازی بنزین ایجاد شده؛ یعنی اگر دولت می‌توانست ظرفیت پالایشی را به خوبی مدیریت کند، اکنون به ناترازی نمی‌رسیدیم، اما مسئله دیگر، بالا بودن مصارف شخصی به‌علت پایین بودن قیمت بنزین است.
وی با تأکید بر اینکه افزایش قیمت بنزین نمی‌تواند تنها راهکار مؤثر بر مصرف بنزین باشد، بیان می‌کند: قیمت ناچیز بنزین هم سبک زندگی را تغییر داده و هم مصارف ثانویه را ایجاد کرده؛ یعنی مسافت خانه تا محل کار افزایش یافته، اما در کنار این، عدم‌توسعه یافتگی حمل‌ونقل عمومی و مصرف غیربهینه خودرو‌ها نیز بر ناتراز شدن بنزین مؤثر است.
صفار در ادامه با اشاره به گزارش گروه انرژی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی می‌گوید: متوسط مصرف بنزین خودرو‌های ایران ۲۳ درصد بیشتر از استاندارد‌های جهانی است و برخلاف تصور عموم، مصرف بنزین خودرو‌های ما خیلی هم بالا نیست.
وی با بیان اینکه قیمت پایین بنزین مصارف ثانویه‌ای مثل روشنایی و گرمایش را
نیز به‌وجود آورده، بیان می‌کند: مصارف ثانویه به قاچاق بنزین دامن زده است.

آموزش اصلاح الگوی مصرف به مردم
 ابراهیم شجاعت، کارشناس حوزه انرژی، معتقد است که برای حل مشکل ناترازی بنزین نیاز به آموزش گسترده با هدف اصلاح الگوی مصرف داریم. مردم اگر بدانند که مصرف بنزین چه مشکلات زیست‌محیطی و اقتصادی ایجاد می‌کند قطعا در مصرف سوخت تجدید نظر خواهند کرد.
او بر این باور است که بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در مدیریت مصرف سوخت می‌تواند تحولی اساسی در نوع مصرف و میزان مصرف آن ایجاد کند. استفاده از سامانه‌های هوشمند سوخت، کارت‌های هوشمند و سیستم‌های پیشرفته مدیریت مصرف، امکان نظارت دقیق‌تر بر الگوهای مصرف را فراهم می‌آورد. این فناوری‌ها نه‌تنها به شناسایی و کنترل مصرف بی‌رویه کمک می‌کنند، بلکه ابزاری کارآمد برای مقابله با قاچاق سوخت نیز به شمار می‌رود.
اصلاح ساختارقیمت‌گذاری بنزین نیز گامی حیاتی در مدیریت مصرف است.ا ین را شجاعت می‌گوید و معتقد است که این موضوع باید بدون ایجاد حساسیت در مردم انجام شود تا با ایجاد انگیزه مصرف، فشار اقتصادی نامتناسبی بر اقشار آسیب‌پذیر جامعه وارد نکند.
این کارشناس حوزه انرژی بر این باور است که قیمت‌گذاری پلکانی و یا اختصاص سهمیه ویژه برای گروه‌های خاص می‌تواند ابزاری برای کنترل مصرف بنزین باشد.
او توضیح می‌دهد که استفاده از خودروهای شخصی در کشور ما بسیار رایج است و تشویق به استفاده از وسایل نقلیه کم‌مصرف و سرمایه‌گذاری در توسعه حمل‌ونقل عمومی می‌تواند به کاهش وابستگی به‌خودروهای شخصی و در نتیجه کاهش مصرف بنزین منجر شود.
او به بهبودکیفیت سوخت داخلی اشاره کرده و می‌گوید: سوخت داخلی کیفیت بالایی ندارد و همین موضوع بحث واردات بنزین را مطرح کرده و ارتقای استانداردهای خودروسازی داخلی می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر کاهش مصرف داشته باشد. در مجموع، مدیریت صحیح مصرف بنزین نیازمند ترکیبی از اقدامات فنی، اقتصادی و فرهنگی است. موفقیت در این زمینه نه‌تنها به کاهش هزینه‌های اقتصادی و زیست‌محیطی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند گامی مهم در جهت توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی شهروندان باشد.