از آموزش چهره به چهره تا آمایش سرزمینی برای تاب‌آوری
[سیما فراهانی]جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران در شروع دور تازه‌ای از مدیریت، در سال 1400 با بحران‌های ناشی از پدیده تغییرات اقلیمی کار خود را آغاز کرد. نمونه‌هایی از آن سیل استان‌های سیستان و بلوچستان و پدیده مانسون بود که به لحاظ شرایط جوی به وجود آمده در کشور، بخش بزرگی از جغرافیای ایران را تحت تاثیر قرار داده و نیروی انسانی متعددی را برای پاسخگویی به حوادث درگیر کرد. بنابراین رویکرد مدیریتی جدید جمعیت روی این نکته متمرکز شد و لازم دید، به منظور کاهش اثرات حوادث و سوانح ناشی از تغییرات اقلیمی در فاز پیشگیری، آموزش و ارتقای تاب آوری مخاطبان وارد شود. در این مسیر تصمیمات لازم مبنی بر تشکیل شورای راهبردی شناخت مبارزه و آگاه‌سازی اثرات تغییرات اقلیمی شکل گرفت تا برنامه‌ها و نظرات صاحبنظران از سازمان‌ها و نهادهای داخلی هلال‌احمر، ملی و بین‌المللی گرفته و تدابیر لازم لحاظ شوند. پس از آن، موضوع تغییر اقلیم به عنوان یک موضوع جدی در دستور کار جمعیت هلال‌احمر قرار گرفت. در گذشته نیز در جمعیت، به این موضوع توجه می‌شد، ولی به جنبه‌ها و ابعاد دیگر کمتر نگاه می‌شد. حالا به صورت ویژه در دستور کار هلال‌احمر قرار دارد، به طوری که این جمعیت حالا در این حوزه در مجامع بین‌المللی هم حرفی برای گفتن دارد و تجربیات خود را در اختیار دیگر کشورها قرار می‌دهد.
راضیه عالیشوندی، سرپرست حوزه ریاست و معاون امور بین‌الملل و حقوق بشردوستانه جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایراندرباره اقدامات این جمعیت در حوزه تغییرات اقلیمی می گوید: «اولین اقدام هلال‌احمر در سه سال اخیر، تشکیل شورای راهبردی تغییر اقلیم، تحت مدیریت رئیس جمعیت هلال‌احمر بود. پس از آن گام‌های دیگری برای تشکیل دبیرخانه اقلیمی در حوزه ریاست برداشته شد. اعضای این شورای راهبردی که از سازمان‌های مختلف جمعیت بودند، برنامه‌های خود را ارائه و این برنامه‌ها با محوریت اقدامات پیش‌دستانه جلو رفت و پیشرفت کرد. همه اعضا درجهت رسیدن به یک هدف در راستای برنامه‌های سازمانی خود فعالیت می‌کردند. برنامه‌های مختلفی را با استفاده از ظرفیت جوانان داشتیم. برنامه‌های خیریه عام‌المنفعه را در مناطقی که آسیب‌های اقلیمی را شاهد بودیم، توسط سازمان داوطلبان اجرا کردیم. همچنین برنامه‌های آموزشی زیادی در این زمینه تدوین و اجرا شد. آموزش‌های همگانی و تخصصی درخصوص بحث‌های مربوط به تغییرات اقلیمی جدی‌تر از گذشته انجام شد. در بحث‌های مربوط به مواجه شدن با آسیب‌های اقلیمی در کشورمان در حوزه امدادونجات برنامه‌ریزی‌ها دقیق‌تر انجام گرفت و آموزش‌های لازم در این زمینه ارائه شد تا مشخص شود، در هر قسمت و نقطه از کشور با توجه به شرایط جغرافیایی چگونه با این آثار مواجه شویم. چراکه آثار تغییر اقلیم در همه جا یکسان نیست. به‌عنوان مثال در بخشی از کشور این تغییرات اقلیمی خود را به شکل خشکسالی، بخشی دیگر به شکل کولاک و بخشی هم به شکل سیل ناگهانی نشان می‌دهد. در گذشته قطعاً آمادگی برای این اتفاقات بوده است، اما در سه سال اخیر، سازمان امدادونجات در این زمینه توانمندتر شده و رویکردی متفاوت‌تر دارد.»
فعالیت‌های جدی برای تاب‌آوری مردم
او در ادامه صحبت‌هایش می‌گوید: «در حوزه آموزش برای اینکه تاب‌آوری مردم را افزایش دهیم، فعالیت‌های بسیار جدی انجام شد، تا مردم با تغییرات اقلیمی و اثرات مختلف آن آشنا شوند و راه‌های مختلف مواجه شدن با آن را یاد بگیرند. آموزش‌های ضمن خدمت به صورت تخصصی و مطابق با مأموریت هر واحد، در حوزه تغییرات اقلیمی به پرسنل داده شد. در قدم بعد، آموزش‌هایی برای همکاران، داوطلبان و جوانان در استان‌ها و برای سرتیم‌های سحر شکل گرفت تا با آثار اجتماعی تغییرات اقلیمی بیشتر آشنا شوند. مبحث بعدی آموزش‌های تخصصی بود که در چارت آموزش‌های تخصصی سرفصل‌هایی مشخص شد. از متخصصان این امر دعوت شد که در ذیل آموزش‌هایی که جمعیت مشخص کرده، مباحثی در خصوص تغییر اقلیم با رویکرد کاملاً جغرافیایی و محله‌محور ارائه دهند. در حوزه آموزش‌های همگانی نیز، در قالب طراحی اینفوگرام و تولید فیلم‌های آموزشی انجام شد و در بستر پایگاه آموزش‌های الکترونیک جمعیت هلال‌احمر، بخشی در ارتباط با تغییرات اقلیمی و خشکسالی ایجاد شد که در آن مباحث مربوط به تغییر اقلیم و آثارآن با استفاده از روش‌های دیپلماسی بشردوستانه به صورت مجازی تعلیم داده شد. در حوزه پژوهش و فناوری هم تحقیقات بسیار زیادی انجام شد و وبینارهای زیادی در این زمینه برگزار شد. این وبینارها در حوزه‌های مختلف برای بررسی تجربیات تغییر اقلیم در کشورهای همسایه ایران و شیوه مواجهه و بررسی عملکرد دیگر کشورها درمنطقه خاورمیانه و شمال آفریقا برگزار شد. درواقع یک گفتمان میان داوطلبان، اعضاء و امدادگران و نجاتگران ایجاد شد. »
در فضای بین‌المللی سکوت نکردیم
قبل از اتخاذ این رویکرد، هلال‌احمر ایران را بیشتر در حوزه‌های مربوط به عملیات، امدادونجات و بهداشت و درمان می‌شناختند. عالیشوندی با بیان این مطلب، افزود: «در سه سال اخیر بحث تغییر اقلیم خیلی جدی در سطح بین‌المللی مطرح شد. با رویکردی که دکتر کولیوند داشتند که لازم است در فضای بین‌المللی سکوت نکنیم و حرفی برای گفتن داشته باشیم، این بحث جدی‌تر گرفته شد. به طوری که در سطح فدراسیون، هلال‌احمر ایران با انجام طرح‌های مختلف در بحث تغییرات اقلیم، تمام قد ظاهر شد. یکی از آنها پروژه‌ای است که با حمایت دولت ژاپن صورت گرفت. در این پروژه با یک رویکرد مبتنی بر آمایش سرزمین، استان‌های درگیر خشکسالی شناسایی و طبقه‌بندی شدند. برنامه‌های آموزشی برای آنها پیش‌بینی شد تا سطح تاب‌آوری مردم در تغییرات اقلیم افزایش یابد. همچنین آموزش‌های تربیت رهبران محلی جوان در ذیل این طرح انجام گرفت. به‌طور مثال استان‌های خوزستان، اصفهان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی نمونه‌هایی هستند که جزئی از این طرح قرار گرفتند. در واقع هلال‌احمر ایران با این رویکرد به این موضوع ورود کرد که بتواند تاب‌آوری مردم را در مقابله با آثار تغییرات اقلیمی افزایش دهد.»
انتقال تجربیات هلال‌احمر ایران
در ادامه کوشا گلکار، کارشناس امور بین‌الملل و مدرس تغییرات اقلیمی در جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران هم در این رابطه به خبرنگار «شهروند» گفت: «ما اقدامات زیادی را در بحث تغییرات اقلیمی انجام دادیم. با همکاری و حمایت معنوی یونیسف طرح «دادرس سبز» را برگزار کردیم. در این طرح اعضای جوان جمعیت تعلیم دیدند و به دانش‌آموزانی در محدوده خودشان تعلیم دادند، آنها نیز دوستان خودشان را تعلیم دادند. همچنین یک‌سری کارهای عملی تعریف شد که دانش‌آموزان به صورت عملیاتی گام‌های موثر اجتماعی در این زمینه بردارند. یعنی مباحث مربوط به تغییر اقلیم را ترویج کنند و بتوانند در بین گروه‌های دوستی و خانوادگی خودشان گفتگو داشته باشند، مطالبه‌گری و برای رسیدن به اهداف خود در این زمینه تلاش کنند. همچنین حضور ایران در کنفرانس‌ها نیز یکی دیگر از مشارکت‌های بین‌المللی بود. هلال‌احمر ایران موفق شد برای اولین بار به عنوان یک جمعیت ملی در اجلاس‌های مرتبط با سازمان ملل متحد که برای تغییرات اقلیم تشکیل می شد، به صورت مجازی و حضوری شرکت کند. حتی در یک نشست، وزیر اجتماعی مصر از دکتر کولیوند تقاضا کرد که حتماً در اجلاس‌های مربوط به تغییر اقلیم حضور داشته باشند. این درحالی بود که قبلا در اجلاس‌های مربوط به این موضوع در فدراسیون صلیب سرخ و هلال‌احمر، هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران فقط مستمع بود ولی با پیگیری‌های صورت گرفته، حالا به عنوان یک مدرس در این زمینه حاضر می‌شود و تجربیات خود را ارائه می‌کند. در نشستی دیگر که به میزبانی جمعیت هلال‌احمر قطر و با حمایت بخش خاورمیانه و بخش شمال آفریقای فدراسیون صلیب سرخ و هلال‌احمر برگزار شد، آنها پس از شنیدن تجریبات هلال‌احمر ایران، خواستار تبادل تجربیاتمان شدند. آنها درخواست کردند ما تجربیات خود در این زمینه را در اختیار مسئولان امدادی سایر سازمان‌های جمعیت‌های ملی قرار دهیم. این یکی از دستاوردهای مهمی بود که در دو سال گذشته اتفاق افتاد. همچنین رئیس جمعیت هلال‌احمر سال گذشته به عنوان یکی از سخنرانان اصلی اجلاس بین‌المللی مقابله با طوفان‌های ماسه و گرد و غبار در تهران حضور پیدا کرد و دیدگاه‌های جمعیت هلال‌احمر را بیان کرد. دکتر کولیوند با ظرافت خاصی رویکردهای هلال‌احمر ایران را بیان کرد و این رویکردها برای سایر کشورها تشریح و این باعث شد هلال‌احمر ایران در زمینه بین‌المللی در این حوزه شناخته و مطرح شود.»
رکورد کاشت نهال
وی در پایان صحبت‌هایش گفت: «از طرف دیگر تولیدات علمی هلال‌احمر افزایش پیدا کرده است. موسسه علمی کاربردی هلال ایران، دو کتاب در این زمینه با رویکرد بشردوستانه به چاپ رسانده که جایگاهش در نظام دانشگاهی خالی بود. در این کتاب رسما به نقش دیپلماسی بشردوستانه اشاره شده است. در حوزه‌های مربوط به امدادونجات و آمادگی مردم، تا قبل از این تأکیدمان بیشتر بر مخاطراتی با منشأ زمین شناسی بود. اما در سه سال گذشته، اینفوگراف‌های جمعیت و برنامه‌ریزی میدانی و عملیاتی جمعیت بر مخاطراتی که منشأ اقلیمی دارند، متمرکز شده است. هیچوقت برنامه‌ریزی‌ها در این خصوص به این گستردگی نبود. اما در حال حاضر آگاهی مردم افزایش پیدا کرده است. به طوری که سال گذشته استان سیستان و بلوچستان چندین بار با سیل مواجه شد و اگر دستگاه امدادی آمادگی لازم را نداشت، خسارت و مشکلات خیلی بیشتری رخ می‌داد. این نشان می‌دهد توانمندی و سرعت پاسخگویی به این موضوع و هماهنگی بین بخشی بیشتر شده و جمعیت هلال‌احمر در این زمینه حرف‌هایی برای گفتن دارد. تغییر اقلیم موضوعی است که کشور ما مثل سایر کشورهای دیگر با آن درگیر است. در گذشته سازمان محیط زیست و هواشناسی کشور به عنوان یک مسئول در این زمینه شناخته می‌شد اما حالا جمعیت هلال‌احمر هم در این زمینه برجسته شده است. به خصوص در حوزه امدادی و اجتماعی که یکی از حرکات بزرگ هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران بحث کاشت نهال بود. قبلاً هم بحث کاشت نهال را داشتیم ولی به این گستردگی نبود و حالا در بحث نگهداری آن هم اقداماتی انجام می شود. فقط در سال جاری 5میلیون اصله نهال توسط داوطلبان جوان هلال‌احمر کاشته شد. در سال گذشته نیز رکورد کاشت 100هزار اصله نهال در 20 دقیقه توسط جوانان و داوطلبان شکسته شد.»
