گروه صنعت و تجارت: خلاصه شدن تجارت ایران در 5 کشور خطرناک است؛ این بخشی از گفته حسن صمدزاده رئیس اتاق بازرگانی ایران است که در این باره عنوان کرد: خلاصه شدن ارتباط اقتصادی ایران با ۵ کشور کوچک همسایه برای صادرات، یک تهدید و نگرانی بزرگ است. دولت باید زمینه حضور بخش خصوصی را در کلیه بازارهای جهانی را فراهم کند. امروز کشور ما در تمام زمینه ها مخصوصا تدوین قوانین، برنامه هفتم توسعه، بودجه ۱۴۰۴، قوانین مالیاتی و پولی و سیاست ارز تک نرخی با چالش‌هایی مواجه است، تقاضای ما از نمایندگان مجلس این است که فضای مناسبی برای کسب و کار فراهم کنند تا جلوی خروج سرمایه از کشور و همچین فرهیختگان گرفته شود.
سهم ناچیز ایران از تجارت جهانی گویای این مسئله است که ایران نتوانست در بازارهای جهانی حضور مستمر و پایداری داشته باشد و تبادلات تجاری ایران بیشتر محدود به چند کشور شده است. حتی ایران نتوانسته در بازارهای همسایه سهم قابل‌توجهی داشته باشد و تنها پنج کشور عراق، امارات متحده عربی، ترکیه، افغانستان و پاکستان عمده مقاصد صادراتی ایران در بین کشورهای همسایه بوده‌اند. محاسبات صورت گرفته در خصوص سهم ایران از تجارت جهانی نشان می‌دهد، ایران در سال ۲۰۲۲ پایین‌ترین سهم از تجارت جهانی را تجربه کرده است؛ به‌طوری‌که سهم ایران از تجارت جهانی به ۲۴ صدم درصد در سال ۲۰۲۲ رسیده است که از سیاست‌های اقتصادی و سیاسی و تحریم‌ها می‌توان به عنوان دلایل اصلی این امر یاد کرد.
بررسی شرکای تجاری ایران در چند دهه اخیر نشان می‌دهد، ایران وابستگی شدیدی به چند کشور پیدا کرده است و در این زمینه نتوانست انعطافی از خود نشان دهد؛ بر اساس گزارشی که از سوی اکوایران منتشر شد، در سال 71، کشور آلمان 24.6 درصد از تجارت ایران را در اختیار داشت و پس از آن ژاپن با 11.2 درصد و ایتالیا با 9.3 درصد در رده‌های بعدی قرار داشتند. در این سال همچنین سهم امارات 5.8 درصد، سهم ترکیه 3 درصد، سهم عراق 2.5 درصد، سهم روسیه 2 درصد و سهم چین تنها 1.4 درصد بود. اما این روند در طی زمان کاملا متحول شد. به طوری که 32 سال یعنی در 11 ماهه نخست سال 1402 چین با 28.1 درصد در رده اول قرار گرفت و امارات با 23.6 درصد در رده دوم. همچنین سهم ترکیه به 10.1 درصد، سهم عراق به 8.7 درصد افزایش یافت که رشد قابل توجهی بود. این در حالی است که آلمان، ژاپن و ایتالیا جایگاه پررنگ خود را در تجارت ایران از دست دادند. سهم آلمان در سال 1402 به 2.1 درصد، سهم ژاپن به 0.1 درصد و سهم ایتالیا به 0.8 درصد افت کرد. نکته مهم دیگر در رابطه با شرکای تجاری ایران، کاهش تنوع شرکای تجاری است. به طوری که در سال 1402 شرکای تجاری ایران در کم‌تنوع‌ترین حالت 32 سال اخیر بوده است.

نگاهی به وضعیت تجاری ایران با کشورها در سال 1402
صادرات 12 ماهه سال 1402 بدون احتساب صادرات برق، نفت، خدمات فنی مهندسی و تجارت‌چمدانی 49.4 میلیارد دلار بود که نسبت به سال قبل از آن 8.9 درصد کاهش داشت؛ در مجموع صادرات کشور با احتساب نفت، برق، تجارت چمدانی 86.9 میلیارد دلار بوده است. بزرگترین مقاصد تجاری در سال 1402 عبارت بودند از چین (13.9 میلیارد دلار)، عراق (9.2 میلیارد دلار)، امارات متحده عربی (6.6 میلیارد دلار) ترکیه (4.2 میلیارد دلار) و هند (2.2 میلیارد دلار) که این 5 کشور در مجموع سهمی حدود 74.5 درصدی از نظر وزن و 73 درصدی از نظر ارزش به خود اختصاص داده است. همچنین بزرگترین مبادی واردات به ترتیب امارات متحده عربی (20.8 میلیارد دلار)، چین (18.5 میلیارد دلار)، ترکیه (7.5 میلیارد دلار)، آلمان (2.2 میلیارد دلار) و هند (1.9 میلیارد دلار) بود و این 5 کشور در مجموع از نظر وزن حدود 65 درصد و از نظر ارزش 77 درصد از کل واردات کشور را به خود اختصاص داده‌اند. لازم به ذکر است که در مجموع تجارت با 15 کشور همسایه در سال 1402 به حدود 60.8 میلیارد دلار بالغ گردیده است که رشدی 1.4 درصدی نسبت به سال 1401 داشت است که شامل 28.3 میلیارد دلار صادرات به 15 کشور و 32.5 میلیارد دلار واردات از 15 کشور بوده است. بزرگترین شریک تجاری کشور با لحاظ کردن مجموع مبادلات (واردات و صادرات) بدون نفت به ترتیب چین (مجموع 32.4 میلیارد دلار)، امارات متحده عربی (27.4 میلیارددلار)، ترکیه (11.7 میلیارد دلار) و عراق (9.8 میلیارد دلار بودند که تراز تجاری کشور بدون نفت با چین، امارات و ترکیه منفی و با عراق مثبت است.

84 درصد تجارت تنها با 10 کشور