واقع‌گرایی در سیاست خارجی چه می‌گوید؟
[شهروند] شامگاه پنجشنبه روزنامه نیویورک تایمز در خبری جنجالی مدعی شد امیرسعید ایروانی نماینده جمهوری اسلامی در سازمان ملل با ایلان ماسک مشاور ارشد و از نزدیکترین افراد به ترامپ به درخواست او، دیدار و گفت‌وگو کرده است. نیویورک تایمز به نقل از دو مقام ناشناس ایرانی این خبر را منتشر کرد و مدعی شد این دیدار در روز دوشنبه و با هدف کاهش تنش‌ها میان ایران و آمریکا انجام شده است. انتشار این خبر بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های داخلی و خارجی داشت. هر چند نمایندگی ایران در سازمان ملل و تیم رسانه‌ای ترامپ از اظهارنظر در این‌باره خودداری کرده‌اند اما تحلیل‌گران برداشت‌های مختلفی از این ماجرا داشته‌اند...برگزاری چنین جلسه‌ای در صورت تایید آن را می‌توان در چارچوب سیاست مدیریت تنش با آمریکا از سوی جمهوری‌اسلامی تفسیر کرد که اخیرا از سوی عباس عراقچی اعلام شد. در ادامه نگاهی به بازتاب و ابعاد مختلف این دیدار خواهیم داشت:
تمایل دو طرف برای مدیریت تنش به روایت نیویورک تایمز
«نیویورک‌تایمز» در مطلب خود در رابطه با این دیدار مدعی شد: «ایرانی‌ها که به شرط ناشناس ماندن صحبت کردند، این نشست را «مثبت» و «خبر خوب» توصیف کردند...ماسک به‌عنوان قدرتمندترین شهروند خصوصی در دوران‌گذار ترامپ ظاهر شده است... این دیدار مستقیم بین یک مقام ارشد ایرانی و ماسک، امکان تغییر لحن بین تهران و واشنگتن را در دولت ترامپ، با وجود سابقه پرتنش بین ترامپ و ایران افزایش می‌دهد. تحلیل‌گران گفتند که با وجود سابقه ترامپ، به‌نظر میرسد ایرانی‌ها می‌خواهند درهای دیپلماسی را باز نگه دارند و ترامپ نیز علاقه‌مند به‌نظر میرسد. یکی از مقامات وزارت خارجه ایران گفت که ایروانی سفیر ایران در این دیدار به ماسک گفته که باید معافیت‌های تحریمی را از خزانه‌داری آمریکا دریافت کند. نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد گفته به‌طور علنی درباره این نشست اظهارنظر نخواهد کرد.
گاردین: «عمل گرایی» ماسک در سیاست خارجی، لازم اما ناکافی
گاردین در رابطه با دیدار ماسک و ایروانی نوشت: «تماس به درخواست میلیاردر متحد ترامپ بوده است و می‌تواند برای روابط تیره و تار ایران و آمریکا مهم باشد.» با این حال این رسانه انگلیسی اذعان داشته که ارتباط ترامپ با ایران، اگر غیرممکن نباشد، دشوار است. گاردین خروج ترامپ از برجام، سیاست فشار حداکثری و ترور سردار سلیمانی را از موانع کاهش تنش ایران با آمریکای ترامپ می‌داند. گاردین به نقل از سینا طوسی، کارشناس ارشد مرکز سیاست بین‌الملل، درباره امکان موفقیت دیپلماسی میان ایران و آمریکا گفت: «عمل‌گرایی ماسک برای بهبود روابط بین واشنگتن و تهران کافی نیست. ترامپ برای از سرگیری این روند به کارشناسان فنی در موضوع هسته‌ای، منطقه‌ای، مذاکره‌کنندگان صادق با حسن نیت نیاز دارد.»
جدیت ترامپ برای مذاکره با ایران؟
«دویچه‌وله» نیز با استناد به گزارش «نیویورک‌تایمز»، نوشت: «این دیدار گزارش‌شده نشان‌دهنده این است که ترامپ در مورد دیپلماسی با ایران جدی است.» «تایمز اسرائیل» نیز در واکنش به خبر «نیویورک‌تایمز» درباره دیدار ایلان ماسک با سفیر ایران در سازمان ملل نوشت: «این دیدار، درصورت تأیید، می‌تواند نشانه اولیه این باشد که ترامپ در مورد دیپلماسی با ایران جدی است و رویکرد جنگ‌طلبانه‌تر مورد علاقه بسیاری از محافظه‌کاران در حزب جمهوریخواه و همچنین اسرائیل را انتخاب نمی‌کند.»
بیم‌ها و امیدهای این دیدار به روایت حمید ابوطالبی
حمید ابوطالبی از کارشناسان حوزه بین الملل و مشاور رئیس جمهور اسبق درباره این دیدار در صفحه ایکس خود در این باره نوشت: «با توجه به سوابق تعاملات دو کشور، و چنانچه این اقدامْ صرفا تکرار روش‌های پیشین باشد، بیشتر نگران‌کننده است تا امیدوارکننده. چرا که در گذشته و در زمان روی کار آمدن روسای جمهور پیشین آمریکا نیز اینگونه دیدارها صورت می‌گرفته، در هاله‌ای از تایید و تکذیب باقی می‌مانده، و تاثیر مثبتی هم در روابط دو کشور ایجاد نمی‌کرده است.» ابوطالبی افزوده است: «اقدام هر دو‌طرف ستودنی است؛ اگرچه من حدسِ قریب به یقین می‌زنم که ایران هنوز در این رابطه به جمع‌بندی نهایی نرسیده است...باورم این است که تجربه‌های گذشته به همان صورت در حال تکرار شدن است.» ابوطالبی اما در پایان از امکان کاهش تنش ها نوشته و خواستار مذاکرات مستقیم، علنی و همه جانبه میان ایران و آمریکا برای حل مناقشات شده است.
دروازه جدید برای دیپلماسی مدرن؟
سید علیرضا بهبهانی کارشناس حوزه دیپلماسی نیز در یادداشتی که هم‌میهن آنلاین آن را منتشر کرده در این رابطه نوشته است: «این دیدار نماد دیپلماسی چندلایه است، جایی که بازیگران غیردولتی و شرکت‌های فراملی به ابزارهایی راهبردی در روابط بین‌الملل تبدیل شده‌اند. این نوع دیپلماسی در چارچوب معماری دیپلماسی نوین جایگاه ویژه‌ای به تعاملات فراتر از سطح دولت‌ها می‌دهد.» بهبهانی افزوده است: «با این شرایط سوال مهمی که به ذهن میرسد این است که سناریوهای محتمل آینده چه خواهند بود؟ سناریوی تعامل توسعه‌محور: در صورت پیگیری راهبردی این مذاکرات، فرصت‌هایی برای همکاری در حوزه‌های اقتصاد پایدار و فناوری‌های پیشرفته فراهم می‌شود. سناریوی فشارهای دوگانه: بازگشت ترامپ ممکن است به تشدید فشارهای تحریمی منجر شود، اما تعامل با نخبگان فناوری مانند ماسک می‌تواند این فشارها را متعادل سازد...»
واقع‌گرایی با حفظ اصول؛ کلان راهبرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی
سیاست خارجی جمهوری اسلامی را باید تلفیقی از رویکردهای دینی، عدالت طلبانه، ظلم ستیزانه به‌عنوان ضلع اعتقادی آن و تامین منافع ملی، حفظ امنیت، قدرت و تلاش برای اثرگذاری در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی در راستای تامین منافع ملی به‌عنوان ضلع واقع‌گرایانه آن برشمرد. هانس مورگنتا بنیانگذار واقع‌گرایی کلاسیک نظریه خود را براساس موازنه قدرت و به‌کار بستن قدرت برای تامین منافع ملی ارائه کرده است. بر همین اساس جمهوری‌اسلامی مذاکره را ابزاری در جهت افزایش قدرت و تامین منافع و در قالب کلان راهبرد خود تعریف کرده است. مذاکره به‌خودی خود برای نظام اصل نیست، چه اینکه در برخی دوره‌ها برخلاف انتظارات از این ابزار استفاده نکرده و در برخی دوره‌ها برخلاف انتظارت، این ابزار را به‌کار برده است. دیدار و رایزنی با تیم ترامپ نیز در همین چارچوب قابل تحلیل است. چنانچه اینگونه دیدارها و تبادل پیام‌ها، کارکرد و تأثیری در جهت تامین منافع ملی داشته باشد، مورد توجه نظام خواهد بود و چنانچه اینگونه نباشد در دستور کار قرار نخواهد گرفت. در این میان شرایط و تحولات منطقه‌ای و جهانی تعیین‌کننده نوع، شکل و کلیات مذاکره است و فرقی میان رئیس‌جمهور دمکرات یا جمهوریخواه، اوباما، ترامپ یا بایدن نیز وجود ندارد.
