کسب‌و‌کارهای آنلاین زیرتیغ فیلترینگ


گروه صنعت و تجارت: به تازگی، مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران گزارشی تحت عنوان «اثر فیلترینگ برتجارت داخلی و خارجی کسب‌وکارهای کشور» منتشر کرده است که نشان می‌دهد، فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی در شهریور ۱۴۰۱ موجب زیان کسب‌وکارهای اینترنتی کشور از طریق کاهش اسمی فروش متوسط ماهانه آنها به مبلغ ۳۷.۴همتی (کاهش حقیقی ۲۲.۶همتی) شده است. این ارقام صرفا مربوط به کاهش میزان فروش آنلاین فروشگاه‌های اینترنتی و بخصوص فروشگاه‌های فعال بر بستر شبکه‌های اجتماعی است. خسارت‌های این سیاست از سایر جنبه‌های بااهمیت مانند اجتماعی یا فرهنگی همچون بی‌اعتمادی مردم نسبت به فعالیت‌های اقتصادی بر بستر اینترنت، نامشخص و مستلزم مطالعات جامع دیگری است.
بر اساس بررسی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران، قریب به نیمی از کسب‌وکارهای اینترنتی در فاصله زمانی 7 تا 10مهرماه1401 حداقل 25 درصد کاهش فروش داشته‌اند. حدود یک چهارم شرکت‌ها بین 50 تا 75 درصد کاهش درآمد داشته و 23 درصد آنها نیز بین 75 تا 100 درصد کاهش فروش داشته‌اند. 11 درصد نیز از صفر تا 25 درصد کاهش درآمد گزارش کرده‌اند. بر اساس نتایج گزارش سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران، که نتیجه نظرسنجی از 104 کسب‌وکار اینترنتی است، پیش‌بینی شده است که در صورت تداوم روند فیلترینگ کشور به طور متوسط، روزانه 14.17 میلیارد تومان کاهش فروش کسب‌وکارهای اینترنتی را بدنبال داشته باشد. رقمی که نت بالکس، سازمان غیردولتی ناظر بر اینترنت در جهان، برای خسارت ناشی از قطعی اینترنت در ایران برآورد کرده چیزی در حدود 1.5 میلیون دلار برای هر ساعت است. فروش ماهانه کسب‌وکارهای اینترنتی پس از اعمال سیاست فیلترینگ، به خصوص در سه ماهه پاییز سال 1401 به شکل مشهود و قابل‌توجهی کاهش یافت و بطور متوسط از 235 میلیون تومان در شهریورماه به 62.4 میلیون تومان در آبان‌ماه کاهش پیدا کرد، اما روند این تغییرات نشان می‌دهد که در سه ماهه زمستان، مقدار فروش به روندی صعودی اما پایین تر از روند قبل از سیاست فیلترینگ رسیده است.
فروش ماهانه کسب‌وکارهای اینترنتی پس از اعمال سیاست فیلترینگ، به خصوص در سه ماهه پاییز سال ،1401 به شکل مشهود و قابل‌توجهی کاهش یافته و بطور متوسط از 235 میلیون تومان در شهریورماه به 62.4 میلیون تومان در آبان ماه کاهش یافته است، اما روند این تغییرات نشان می‌دهد که در سه ماهه زمستان، مقدار فروش به روندی صعودی اما پایین‌تر از روند قبل از سیاست فیلترینگ رسیده است. فیلترینگ اینترنت می‌تواند به کاهش تجارت خارجی کشور نیز منجر شود. در سال‌های اخیر، تجارت آنلاین بر بستر شبکه‌های اجتماعی و اینترنت رشد چشمگیری داشته و از 1.3 درصد کل تجارت کشور در سال 1396 به 5 درصد در سال 1400 افزایش یافته است. در سطح خارجی اما موضوع متفاوت است. آثار فیلترینگ اینترنت بر صادرات کالا بدلیل کاهش سرعت انتقال اطلاعات بین صادرکننده و مصرف‌کننده و از دست رفتن فرصت‌های بازاریابی آنلاین و شبکه‌ای، بیش از واردات کالا است. از دست رفتن کانال‌های ارتباط آنلاین و اشتراک‌گذاری داده با عرضه‌کنندگان و مشتریان در زنجیره ارزش جهانی، که به تاخیر و ناکارآمدی در تجارت جهانی می‌انجامد، از دیگر آثار فیلترینگ اینترنت بر تجارت خارجی است.
در این گزارش اشاره شده است با وجود اینکه سیاست فیلترینگ به صورت یک شوک آنی بر کسب‌وکارهای اینترنتی وارد شد، اما بر اساس داده‌های مشاهده شده از فروش این کسب‌وکارها، پس از سه ماه از شروع فیلترینگ روند فروش در حال برگشت به روند قبلی خود رفت، بنابراین به نظر می‌رسد استفاده از نتایج روش‌های کنترل مصنوعی توجیه بیشتری برای تخمین اثر کوتاه مدت این سیاست بر کسب‌وکارهای اینترنتی دارند. در مورد تاثیر فیلترینگ اینترنت بر میزان درآمد و فروش آنلاین کسب‌وکارهای اینترنتی، نقل قول‌های مختلفی وجود دارد. طبق آمار نت بالکس (سازمان غیردولتی ناظر بر اینترنت در جهان)، خسارت ناشی از قطعی اینترنت در ایران، حدود 1.5میلیون دالار برای هر ساعت (روزانه حدود 36 میلیون دلار) برآورد شده است. همچنین گزارش سالنامه مرکز توسعه تجارت الکترونیکی وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد حجم کل گردش مالی تجارت الکترونیکی کشور در سال گذشته 208 هزار میلیارد تومان یا به عبارتی روزانه حدود 570 میلیارد تومان بوده است.



کسب‌وکار اینترنتی یعنی مجموعه فعالیت‌هایی که بربستر اینترنت و با هدف درآمدزایی انجام می‌شود و به سه دسته کلی تقسیم می‌شود: «کسب‌وکارهای خرد فاقد اینماد»، «کسب‌وکارهای خرد دارای اینمادفاقد ستاره» و «کسب‌وکارهای دارای اینماد» برآورد شده که تا پایان سال 1401 حدوداً 470 هزار کسب‌وکار اینترنتی در ایران فعال بوده که از این تعداد 140990 کسب‌وکار اینترنتی دارای اینماد ستاره دار هستند. همچنین حدود 65 درصد از واحدهای تجارت الکترونیکی دارای اینماد تا پایان سال 1401 صرفاً در حوزه فروش کالا، حدود 33 درصد صرفاً در حوزه ارائه خدمات و 2 درصد از آنها در هر دو حوزه فروش کالا و ارائه خدمات فعالیت می‌کنند و حدود 20 درصد کسب‌وکارهای اینترنتی دارای اینماد در زمینه فروشگا‌ه‌های تخصصی پوشاک و لوازم منزل فعالیت می کنند. یکی از ضربه‌های سنگین فیلترینگ به حوزه تجارت بود چرا که فیلترینگ اینترنت و محدودیت دسترسی کاربران داخلی و خارجی به اطلاعات از منظر سرمایه‌گذاران خارجی به معنای ریسک ناکارآمدی و ناپایداری فضای سیاسی و اقتصادی کشور است و منجر به عدم تمایل آنها برای حضور در اقتصاد ایران و به تبع آن محرومیت ما از منابع و فرصت‌های جهانی در روند رشد اقتصادی خواهد بود. مجموع این عوامل می‌تواند قیمت نسبی نهاده‌های استراتژیک تولید را افزایش داده و موجب افزایش قیمت نسبی ستانده‌ها و افزایش نرخ تورم شود. در این گزارش تاکید شده است که اختلال در اینترنت به عنوان یک نهاده تولید قطعاً بیکاری را در جامعه تشدید خواهد کرد. اگرچه امنیت برای رشد اقتصادی اهمیت فوق‌العاده دارد اما امنیت می‌باید رسالتش در ایجاد رشد اقتصادی بیشتر باشد نه امنیتی که رشد اقتصادی را کاهش داده و بیکاری را تشدید کند.
از نگاه فعالان اقتصادی، اثرات منفی سیاست قطع دسترسی به سرورهای خارجی اینترنت بر تجارت غیرنفتی محرز است. اما سطح تاثیرپذیری این تصمیم در صادرات و واردات کالا و خدمات متفاوت است، به‌طوری که اثر آن بر افت صادرات بیش از واردات خواهد بود. در این بین اثر این رویداد بر اساس نوع کالای صادراتی نیز متفاوت است.
بازاریابی، سرعت انتقال اطلاعات کالا بین صادرکننده و مصرف‌کننده، جملگی تحت تاثیر اینترنت بر مقدار صادرات و واردات تاثیر مستقیم دارد.