ساعات سرنوشت‌ساز برای حکومت بشار اسد
گروه سیاسی: در شرایطی که روز جمعه گروههای معارض حکومت بشار اسد شهر استراتژیک حماه را کنترل کرده بودند و انتظار می‌ررفت جنگ سنگین در جبهه حمص آغاز شود، جدیدترین تحولات میدانی از رسیدن گروههای تکفیری از جبهه جنوب به دمشق پایتخت سوریه حکایت دارد. این وضعیت دور از انتظار در شرایطی اتفاق می افتد که دیروز وزرای امور خارجه ایران، روسیه و ترکیه به عنوان کشورهای ضامن روند آستانه، در دوحه پیرامون بررسی آخرین تحولات سوریه گرد هم آمده بودند.
به گزارش «تجارت»، روند تحولات سوریه به‌گونه‌ای است که شاید همین امروز یا در چند روز آینده سقوط حکومت مرکزی سوریه به طور رسمی اعلام شود. گروههای معارض همانند یک فیلم سینمایی اکشن در حال پیشروی هستند و نیروهای ارتش سوریه به شکل باورنکردنی حتی توان یک جنگ میدانی بزرگ را با آنها ندارند. در این میان ایران همچنان بر حمایت از سوریه تاکید دارد اما روس‌ها سکوت پیشه کرده و ظاهرا به طور ضمنی پایان حکومت بشار اسد را پذیرفته‌اند.
نزدیک شدن معارضان به دروازه‌های دمشق
آخرین تحولات میدانی از پیشروی گروههای معارض به سوی دمشق از جبهه جنوب حکایت دارد. این وضعیت در شرایطی است که از یک سو، در آخرین تحولات گروه تروریستی تحریم الشام با همراهی سایر گروههای تکفیری، بعد از فتح دو شهر بزرگ حلب و حماه، حالا گزارش‌هایی تایید نشده از سقوط شهر استراتژیک حمص (دومین شهر بزرگ سوریه) منتشر شده است. این در شرایطی است که تا ظهر دیروز گزارش‌های میدانی تروریست‌ها به «دار الکبیره» شهر کوچکی در ۸ کیلومتری مرکز شهر حمص رسیده بودند. تصرف حمص می‌تواند ارتباط زمینی بین حکومت اسد و پایگاه قدرت او در شهر‌های علوی‌نشین حاشیه دریای مدیترانه که پایگاه دریایی روسیه نیز در آنجا قرار دارد را قطع کند و تسلط او بر قدرت را بیشتر تضعیف کند. در واقع، پایگاه اجتماعی اصلی اسد در مناطق ساحلی غربی در لاذقیه و طرطوس است که با سقوط قریب الوقوع حمص ارتباط آنها با دمشق قطع می‌شود. همچنین، شهر حمص در نقطه‌ای کلیدی نزدیک مرز لبنان قرار دارد و جاده دمشق را با بزرگراهی به مناطق ساحلی و پایگاه‌های دریایی روسیه متصل می‌کند.
از سوی دیگر با عقب نشینی کامل نیروهای ارتش سوریه از دیرالزور و رقه، باقیمانده استان‌های دیرالزور و رقه به انضمام تمام گذرگاه‌های مرزی با عراق و چاه‌های نفت به دست کردها افتاد. بنابر آخرین تغییرات میدانی حدود ۴۰ درصد خاک سوریه در اختیار نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) قرار دارد و حکومت مرکزی تا لحظه تنظیم این گزارش نیز حدود 30 درصد و گروههای تکفیری تحت حمایت ترکیه 30 درصد خاک این کشور را در اختیار دارند.
علاوه بر جبهه شمال، طبق روایت رسانه‌ها، حرکت نیروهای تحریرالشام از جنوب سوریه به سمت دمشق آغاز شده است. در ابتدا، سخنگوی نظامی مخالفان سوری ادعا کرد: نیروهای ما پس از آزادسازی کامل استان درعا، اکنون در فاصله ۲۰ کیلومتری دمشق پایتخت هستند پیش از این، گروههای مسلح مخالف در سوریه تصریح کردند: «پس از رویارویی با نیروهای ارتش سوریه بر تپه راهبردی الحاره در حومه درعا سیطره یافتیم.» تپه الحاره در نزدیکی مرز‌های سوریه با اراضی اشغالی قرار دارد. گروههای مسلح محلی همچنین با ادعای تسلط بر چندین پایگاه نظامی در شهرک القریا، اظهار داشتند: «عناصر امنیتی سوری از ساختمان فرماندهی پلیس در مرکز شهر السویدا عقب‌نشینی کردند و مخالفان بر منطقه شهبا در شمال السویدا حمله کردند.» گروههای مخالف همچنین مدعی شدند علاوه بر شهر طفس در حومه غربی درعا، بر ۱۲ پایگاه نظامی در این استان سیطره پیدا کرده‌اند
در ادامه حوالی غروب دیروز، مخالفان مسلح از تسلط بر مناطق کنکر و دیر ماکر در جنوب غرب دمشق پس از عقب نشینی ارتش از آنها خبر دادند. مخالفان مسلح سوری همچنین از عقب‌نشینی‌های پی‌درپی نیروهای رژیم سوریه از شهر عرتوز و مناطق اطراف آن در غرب دمشق خبر دادند و گفتند: شعبه سعسع امنیت نظامی در حومه دمشق را تصرف کردیم و به سمت پایتخت پیشروی خواهیم کرد. در همین حال دیده‌بان حقوق بشر سوریه مدعی شد که ارتش سوریه از عرتوز در ریف دمشق عقب‌نشینی کرد و هم‌اکنون در فاصله ۱۰ کیلومتری شهر دمشق قرار دارد. دیده‌بان حقوق بشر سوریه افزود: ارتش به طور سریع در جنوب سوریه در حال عقب نشینی است و گروه های مسلح در ده کیلومتری دمشق قرار گرفته اند. منابع در اپوزیسیون مسلح سوریه به الجزیره هم گفتند: عملیات نظامی ویژه‌ای را از چند محور برای ورود به پایتخت دمشق آغاز کرده‌ایم. در همین حال فارس نیز به نقل از یک منبع نظامی سوری تاکید کرد که اخبار تروریست‌ها مبنی بر عقب نشینی نیروهای مسلح سوریه از حومه دمشق صحت ندارد. تبلیغات رسانه‌ای دروغین گروههای مسلح در شبکه‌های اجتماعی و برخی از شبکه‌های خبری فقط با هدف ایجاد ترس و وحشت بین غیرنظامیان دمشق صورت می‌گیرد.
نشست روند آستانه و تاکید ایران بر حمایت از دمشق
همزمان با تحولات میدانی اخیر، دیروز شنبه 17 آذر، نشست وزرای امور خارجه کشورهای عضو روند آستانه با حضور «سید عباس عراقچی»، «هاکان فیدان» و «سرگئی لاوروف» وزرای امور خارجه ایران ترکیه و روسیه پشت درهای بسته در دوحه قطر آغاز شد. به گفته منابع دیپلماتیک، قبل زا آغاز این نشست، وزیران خارجه ایران و ترکیه با شرکت در بیست و دومین دوره مجمع دوحه، نشستی «سازنده و مفصل» با محوریت آخرین تحولات سوریه داشتند.
در سطحی دیگر، عراقچی پس از پایان نشست وزرای خارجه روند آستانه در دوحه قطر که با حضور وزرای خارجه ایران، روسیه و ترکیه برگزار شد، بر پایان فوری درگیری‌ها در سوریه تاکید کرد. عراقچی طی اظهاراتی در جمع خبرنگاران گفت: امروز جلسه بسیار خوب روند آستانه را با حضور وزیران خارجه ترکیه و روسیه داشتیم و در انتهای جلسه نیز نماینده ویژه دبیر کل سازمان ملل در امور سوریه به جلسه ملحق شد. او با بیان اینکه «در این جلسه مسائل روز و جاری سوریه مورد مذاکره قرار گرفت»، تصریح کرد: در این جلسه بر این موضوع تاکید شد که درگیری‌ها در سوریه باید فوراً خاتمه پیدا کند، تمامیت و حاکمیت ارضی سوریه محترم شناخته شود و در این زمینه به قطعنامه سازمان ملل در این خصوص مراجعه شود و گفت‌وگوهای سیاسی بین دولت سوریه وگروه‌های معارض مشروع سوریه شروع شود. قبل از این اظهارات، عراقچی در حاشیه نشست فروم دوحه تاکید کرده بود: کماکان به حمایت‌های خود از مردم و دولت سوریه ادامه می‌دهیم، اکنون یک کارزار سیاسی در جریان است که باید در آن ایفای نقش کنیم و در حال انجام رایزنی‌های مربوط به این موضوع هستیم.
حسن بهشتی‌پور: خاورمیانه بعد از 7 اکتبر در حال تغییر است
حسن بهشتی‌پور، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین‌الملل در ارزیابی خود از آخرین تحولات سوریه به خیرنگار «تجارت» گفت: «تحولات اخیر سوریه را برای در ادامه تغییرات خاورمیانه بعد از 7 اکتبر مورد بازخوانی قرار داد. خاورمیانه بعد از 7 اکتبر در حال تغییر بوده و یک نظم جدید در حال شکل‌گیری است. تحولات سوریه را باید در کنار تحولات غزه، لبنان و دریای سرخ دید. هر چند سوریه قصد داشت هیچ گونه دخالتی در تحولات جنگ اسرائیل در غزه نداشته باشد، اما شعله‌های جنگ دامن‌گیر بشار اسد شد. در ظاهر امر اسد بعد از 2021 در حال تنش‌زدایی با کشورهای عربی و غرب بود. عملا آمریکا و اعراب نیز ترجیح می‌دانند با اسد وارد تعامل شوند تا تروریست‌ها. اما بعد از 7 اکتبر تمامی این معادله دچار دگردیسی شد.»
وی افزود: «در نتیجه تحولات بعد از رخداد 7 اکتبر، دیگر گروههای مقاومت به ویژه حزب الله لبنان برای حمایت از بشار اسد در سوریه حضور نداشتند و تضعیف شدند. همزمان طی بیش از یک سال گذشته دولت ترکیه در استان ادلب آموزش و سازماندهی گروههای تروریستی را در پیش گرفته بود. به نظر می‌رسد ترکیه در توافقی نانوشته با اسرائیل، بعد از توافق آتش‌بس لبنان فرصت را مهیا دید و تحرکات گروههای تکفیری به رهبری ابومحمد جولانی آغاز شد.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل در بخشی دیگر از اظهارات خود در ارتباط با علت عقب‌نشینی نیروهای ارتش سوریه و پیشروی سریع گروههای تروریستی گفت: «چهار علت مهم را برای عدم مقاومت نیروهای بشار اسد می‌توان مورد مطرح کرد. نخست اینکه وضعیت اقتصادی سوریه در سال‌های اخیر بسیار بد بود و حکومت نتوانست اعتماد عمومی مردم را جلب کند. دوم اینکه حزب بعث نتوانست انگیزه لازم روانی و هیجانی را حتی در میان اعضا و نظامیان خود ایجاد کند. در سطح سوم، وقتی ارتش سوریه حاضر به کم‌ترین مقاومت در برابر حملات گروههای تکفیری نبودند، عملا کاری از نیروهای مقاومت برای دفاع از دمشق ساخته نبود. در سطح چهارم نیز به نظر می‌رسد آمریکا با حمایت از کردها و ایجاد یک جبهه جدید مزید بر علت شد تا تحولات سریع‌تر از حد ممکن صورت بگیرد. این استاد دانشگاه در ادامه اظهارات خود در ارتباط با نقش روسیه و چرایی عدم حمایت مسکو از حکومت بشار اسد اظهار داشت: «برخی این فرضیه را مطرح می‌کنند که ولادیمیر پوتین سوریه را در برابر اوکراین فروخته است. این گزاره به شدت نادرست است. روس‌ها زا زمان شوروی در طوطوس پایگاه نظامی داشته‍اند. همچنین بزرگ‌ترین پایگاه هوایی روسیه در خاورمیانه در الحمیم قرار دارد. لذا هیچ معامله‌ای در میان نبوده و آن‌چه شاهد بودیم، نتیجه محدودیت‌های مسکو در حمایت از دمشق بود. روسیه در سال 2015 با اشغال کریمه اوکراین در اوج قدرت قرار داشت و چون نمی‌خواست غرب‌گراها در دمشق به حکومت برسند، در معادلات مداخله کرد و مانع سقوط حکومت بشار اسد شد. روسیه ر موقعیت کنوین درگیر جنگ اوکراین است. مسکو بزگر‌ترین تحریم‌های تاریخ را علیه خود می‌بینید و برای اولین بار بعد از جنگ جهانی دوم بخشی از خاک این کشور اشغال و مورد حمله موشکی قرار گرفته است. واقعیت امر این است که روسیه نمی‌توانست اقدامی برای نجات اسد انجام دهد.»
بهشتی‌پور در پایان تاکید کرد: «به نظر می‌رسد یک گروه تروریست، تکفیری متوحش در حال کنترل دمشق است. بر خلاف خوش‌بینی‌های اولیه ترکیه و سایر حامیان پنهان این گروه، در آینده همین گروههای تکفیر گریبان‌گیر کل منطقه خواهند شد. خاورمیانه جدید در حال شکل‌گیری است و طراح آن قدرت‌های بزرگ بین‌المللی هستند.»
