گروه اقتصادی-زهرا سلیمانی: در روز پنجشنبه بود که ابتدا خبر کمبود گاز در برخی مناطق شمالی و شمال شرقی کشور مخابره شد و پس از آن خبر قطعی برق در بسیاری از مناطق تهران مخابره شد. موضوع اما به همین نقطه خاتمه پیدا نکرد در ادامه اخباری در خصوص اختلال در شبکه تلفن همراه واینترنت به دلیل قطعی برق در بسیاری از نقاط شهر تهران و سایر بخش های کشور مخابره شد. در شرایطی که مردم با نگرانی رخدادهای پیش رو را ارزیابی می کردند، دولت ایده کم کردن 1الی 2درجه دمای گرمایش های خانگی را برای کاهش فشار بر شبکه گاز و صرفه جویی در مصرف برق را استارت زد. ایده ای که هرچند از منظر تبلیغاتی تصمیم جالب توجهی به نظر میرسید اما طبیعی است که در شرایط اضطرار قادر به تامین مه نیازهای کشور به برق و گاز نبود. تجربه قطعی برق و گاز که طی سالهای اخیر به دلیل عدم تامین سوخت نیروگاه های کشور، تبعات مخربی برای زندگی شهروندان ایرانی ایجاد کرده در پاییز و زمستان سال 1403 نیز ادامه خواهد داشت. مردم پایتخت و سایر شهرها و کلانشهرهای کشور در شرایطی با معضل قطعی برق مواجه شده اند که طی سالهای قبل معمولا در زمستان کمبود گاز و تنها در تابستان کمبود برق میهمان ناخوانده خانه های مردم می شد. اما امسال مردم با کمبود برق و گاز به صورت توامان مواجه شده اند. مشکلی که جدا از تبعات مخربی که در زیست عادی مردم به جای می گذارد، کسب و کار شهروندان را نیز با مشکل مواجه کرده است. مردم اما این روزها با این پرسش کلیدی مواجه شده اند که چگونه است کشوری که بزرگترین ذخایر نفت و گاز جهان را به صورت توامان در اختار دارد تمکان تامین برق و گاز خود را ندارد؟ این فقدان برای ایرانیان در شرایطی است که کشورهای رقیب ایران در منطقه مانند عربستان و ترکیه، در حال تبدیل شدن به هاب برق در منطقه هستند و نه فقط برق مورد نیاز خود را تامین می کنند، بلکه به عنوان ترمینال انرژی در منطقه نیز معرفی شده اند. در روزهای پایانی هفته و در شرایطی که دولت طی مصوبه ای روزهای پایانی هفته را به دلیل الودگی هوا تعطیل کرده بود، ابتدا خبر کمبود گاز در برخی استان های کشور مخابره شد و پس از آن از صبح روز پنجشنبه ( ۲۲آذر ) شهروندان تهرانی از خاموشی اعلام نشده برق در برخی مناطق تهران خبر دادند و پس از آن اختلال هایی نیز در شبکه اینترنت و مخابرات کشور از سوی مردم اعلام شد.داستان تکراری قطعی برق تازگی نداشت اما این بار با رکورد شکنی مصرف گاز خانگی رخ داده بود.البته تحلیلگران یکی یکی در گفتگوهای رسانه ای به ریشه های بروز این مشکل پردئاخته و تلاش می کردند راه حل های اساسی برای رفع بحران ارائه کنند. نرسی قربان و حسن مرادی از جمله این تحلیلگران هستند که در گفتگو با تجارت تلاش کردند نوری به ابعاد پنهان این مشکل و راه های عبور از آن بتابانند. به اعتقاد نرسی قربان و حسن مرادی ایران به دلیل عدم سرمایه گذاری مناسب طی سالهای گذشته و استهلاک سرمایه گذاری، نتوانسته شرایط به هنجاری را در حوزه انرژی داشته باشد.

تولید را افزایش دهید
نرذسی قربان در گفتگو با تجارت در بیان چرایی این مشکل می گوید:« مساله اصلی در خصوص تامین انرژی مورد نیاز در هر جامعه ای افزایش تولید است. از این منظر ایران با مشکلات عدیده ای روبه روست. ایران نتوانسته طی سالهای گذشته تولیدش را متناسب با جمعیت و مصرف مورد نیازش افزایش دهد. نه تنها تولید افزایش نیافته بلکه در هر سال بین 5تا 10درصد افت فشار هم در میادین اصلی گاز کشور اتفاق افتاده است. طبیعی است که با یک چنین افت فشاری از یک طرف و افزایش جمعیت مصرف کننده از سوی دیگر، ناترازی در مصرف انرژی رخ می دهد و مردم در حوزه برق و گاز با مشکل مواجه می شوند.» قربان ادامه می دهد:« برای مقابله با یک چنین وضعیتی دولت ها می بایست از ظرفیت سرمایه گذاری های خارجی بهره مند می شدند که این مهم هم به دلیل تحریم ها امکان پذیر نشد. تحریم ها باعث شد تا از یک طرف امکان جذب سرمایه های خارجی و ارتقای سطح توان تولید داخلی فراهم نشود و از سوی دیگر امکان انتقال تجهیزات و تکنولوژی لازم هم مقدور نشود. وقتی این پروسه محرومیت طی چند دهه ادامه داشته باشد، ایران به وضعیت فعلی دچار می شود که علی رغم ظرفیت های فراوان گاز و نفت و سایر گونه های انرژی حتی در تامین انرژی مورد نیاز خود هم با مشکل مواجه شود.» این تحلیلگر بازار انرژی در پاسخ به این پرسش تجارت که آیا بدون جذب سرمایه گذاری خارجی راهکار دیگری برای رفع ناترازی وجود ندارد؟ می گوید:« راهکار دیگر استفاده از توان بخش خصوصی و سرمایه گذاری های داخلی است. اتفاقا علاقه بسیاری هم در میان فعالان بخش خصوصی و اتاق های بازرگانی برای مشارکت در صنعت برق وجود دارد. اما اینجا هم مشکل اساسی، قیمت گذاری دستوری و فقدان زمینه سازی های قانونی برای مشارکت بخش خصوصی است. بخش خصوصی به راحتی می تواند با سرمایه گذاری در احداث نیروگاه های برق، نیاز کشور را طی 2الی 3 سال پوشش دهد، اما باید بستر قانونی برای حضور بخش خصوصی فراهم شود. دولت از یک طرف باید دست از قیمت گذاری دستوری در حوزه انرژی بردارد و از سوی دیگر زمینه های انعقاد قرارداد صنایع بزرگ با بخش خصوصی را فراهم سازد. این قراردادها صنایع کشور را از مشکل قطعی برق و ضرر و زیان پس از آن می رهاند و از سوی دیگر، به دولت هم برای کاهش فشارها تامین برق صنایع کمک می کند.»

دولت با مردم صادق باشد
حسن مرادی نماینده ادوار مجلس و یکی از تحلیلگران حوزه انرژی در گفتگو با تجارت به این نکته اشاره می کند:«در این کشور ، هر کالا و خدماتی گران می شود و آب از آب تکان نمی خورد اما هر زمان که صحبت از واقعی کردن قیمت حامل های انرژی به میان می آید، فریاد وا معیشتا و وا مردما برخی به آسمان بلند می شود. وقتی متوسط نرخ تورم در ایران طی دهه گذشته حداقل 40درصد بوده و مجموعه اقلام و کالاها و خدمات با افیاش قیمت مواجه بوده اند، سرکوب قیمت اقلام مختلف سوخت و انرژی نه تنها کمکی به اقتصاد نمی کند بلکه باعث افزایش تکانه های اقتصادی و مشکلات فزاینده بعدی می شود.»
مرادی در ادامه با اشاره به تجربیات قبلی می گوید:« در دهه 80 ایده افزایش قیمت تدریجی حامل های انرژی به یک شیب ملایم در مجالس پنجم و ششم، پایه ریزی شد. ایده ای که تلاش می کرد، قیمت اقلام مختلف انرژی را هر سال مطابق نرخ تورم بین 10تا 20درصد افزایش دهد. چون این تصمیمی از قبل در مجلس تصویب شده و به اطلاع عمومی رسیده بود هیچ مشکل اجتماعی و امنیتی هم برای کشور ایجاد نکرد. اما این ایده درست با تصمیم مجلس بعدی برای تثبیت قیمت ها عقیم ماند و قیمت حامل های انرژی مانند فنر روی هم جمع شد و اقتصاد ایران را با معضل ناترازی ها مواجه ساخت.» این تحلیلگر حوزه انرژی در پاسخ به این پرسش که چگونه می توان ناترازی گاز و برق که این روزها آسیب های بسیاری به زندگی و معیشت شهروندان وارد ساخته را بر طرف ساخت؟ می گوید:« دولت ابتدا باید صداقت خود را به مردم نشان دهد. باید از طریق رسانه ها و محافل کارشناسی به سمع مردم رسانده شود که ادامه وضع موجود با شرایط فعلی، باعث بروز گرفتاری های بسیاری می شود. شما فکر می کنید صاحب کسب و کاری که به خاطر قطع شدن برق و اینترنت این روزها ضرر و زیان بسیاری را تجره می کند، حاضر نیست، مبلغ بیشتری برای انرژی مصرفی خود بپردازد اما با قطعی برق مواجه نشود؟» او ادامه می دهد:« به نظرم مساله مردم عدم صداقت برخی مسئولان است، وگرنه مردم همواره در بزنگاه ها از کشور و مدیران صادق حمایت کرده و با آنها همراهی کرده اند. امروز هم مشخص نیست، موضع دولت در خصوص اقلام مختلف انرژی و سوخت چیست؟ یک مدیر می ید و می گوید، بنزین باید گران شود، نرخ گاز نصرفی باید افزایش یابد و...مدیر دیگری می آید بر خلاف این اظهار نظر را می گوید. طبیعی است که مردم در میان این حرف های ضد و نقیض نمی دانند کدام حرف را باور کنند.» از روزهای گذشته و با ورود موج جدید سرما به کشور، شاهد روند تصاعدی مصرف گاز در کشور بوده‌ایم حتی عباس علی آبادی وزیر نیرو ۲۰ آذرماه این هشدار را داد که به دلیل تامین نشدن سوخت مورد نیاز، ۵ نیروگاه از مدار خارج شده است. از شامگاه ۲۱ آذر که برخی از مناطق تهران با قطعی برق مواجه شد، این اختلالهای مقطعی نیز شروع شد؛ به موازات این قطعی پلتفرم‌های شرکت متا (واتساپ، فیسبوک و اینستاگرام) نیز دچار اختلال جهانی شدند.البته تمامی سایت‌های مخابراتی مجهز به باطری هستند که تا چند ساعت می‌تواند پوشش شبکه را حفظ کند اما با این وجود، برخی شهروندان تهرانی از صبح پنجشنبه از اختلال در شبکه شکایت داشتند. باید دید آیا دولت تدبیری برای حل ایم مشکل می کند یا اینکه با وقوع هر تکانه جوی باید منتظر قطعی برق و گاز و اخلال در اینترنت کشور باشیم.