گروه اقتصادی-زهرا سلیمانی: کدام نهاد مسئول بروز ناترازی های اخیر انرژی در کشور است؟ هرچند این پرسش در ظاهر پرسشی ساده با پاسخی روشن به نظر می رسد، اما امروز نهادهای مختلف اجرایی، تقنینی و مدیریتی کشور، پاسخ های متفاوتی به آن می دهند. بسیاری از نمایندگان مجلس معتقدند وزارتخانه های نفت و نیرو به دلیل ترک فعلی که در ذخیره سازی انرژی داشته اند مسئول این ناترازی در کشور هستند. 
این دست از نمایندگان  وزارت نفت دولت چهاردهم را مسئول بروز ناترازی اخیر انداخته و  می گویند:« ترک فعل وزارت نفت از شهریور ماه به بعد و ذخیره نکردن گازوئیل، علت اصلی قطعی برق و تعطیلی کشور است.» دولتی ها و رسانه های همسوی آنها اما استدلال متفاوتی دارند و دولت قبل را به دلیل برخی سوأمدیریت های وزارت خانه های مرتبط با انرژی به خصوص وزارت نیرو مسئول دانسته و اینطور استدلال می کنند که :« براساس آمار در ماه‌های پایانی دولت سیزدهم، به طرز مشکوکی بیش از ۱.۳ میلیارد لیتر گازوییل تولیدی پالایشگاه آبادان در رینگ صادراتی بورس انرژی عرضه شد که از این میزان ۴۷۱ میلیون لیتر نفت‌گاز  معامله شد و همین اقدام منجر به کاهش سطح ذخایر سوخت کشور شده است.»همین موضوع به زعم رسانه های نزدیک به دولت، دلیل اصلی ناترازی اخیر انرژی در کشورمان محسوب می شود.  در واقع یک طرف معتقد است ترک فعل دولت در عدم ذخیره سازی مناسب انرزی ریشه اصلی بروز بحران انرژی در کشور است و طرف دیگر اعلام می کند که تهاتر گازوئل ذخیره شده در دولت قبل با بنزین ریشه بحران انرژی در ماه های اخیر بوده است!
اما نکته ای که در بطن این پاسکاری ها و دیگری را مقصر دانستن کمتر به آن توجه شده، دلایلی اصلی و بنیادین بحران انرژی در ایران است. مشکلاتی که به دلیل سالها فقدان سرمایه گذاری مناسب بر زیرساختها، افت فشار در میادین اصلی نفت و گاز کشور، عدم واردات تجهزات مناسب مورد نیاز حوزه های انرژی و...است. تجارت برای بررسی این ابعاد ماهوی و نه دلایل سطحی و سیاسی در جریان گفتگو با تحلیلگران تلاش کرده موضوع را از منظر کلان اقتصادی مورد ارزیابی قرار دهد.

به یک کمیته مستقل بررسی در بخش انرژی نیاز است
پیمان مولوی یکی از اقتصاددان هایی است که مطالعاتی را در حوزه  راهبردهای اتخاذ شده برای بهبود شاخص های انرژی با با بررسی معضلات انرژی انگلیس انجام داده است. مولوی در گفتگو با تجارت درباره ناترازی انرژی در کشور می گوید:« ما باید در ایران مشخص کنیم که برای حل این کمبودها که در هر سال دامنه های وسیع تری پیدا می کند به چه گزاره ها و پیش زمینه هایی نیاز داریم؟ نخستین نیاز ایران برای عبور از چالش های موجود در حوزه انرژی، سرمایه گذاری است. ما احتیاج به سرمایه گذاری داریم. سوال دومی که پیش می اید آن است که کدام سیاست های کلان برای عبور از چالش ها باید در پیش گرفته شود؟ منابع هر کشوری در اقتصاد محدود است و نیازها بسیار زیاد هستند. فرقی ندارد این کشور آمریکا باشد، عربستان باشد یا ایران. همگی منابع محدودی دارند. مساله این است که کدام کشور از منابع خود بهترین بهره برداری را می کند. ما باید ببینیم از منابع محدودی که داریم آیا در جای درستی استفاده می کنیم یا نمی کنیم؟ صحبت این است که ایران نمی تواند با یک دست چند هندوانه بردارد.»

دولت به انحصار خود در حوزه انرزی پایان دهد
در شرایطی که مولوی معتقد است در ایران استفاده مناسبی از منابع و سرمایه ها نشده و بهره وری در اقتصاد ایران پایین است، رئیس کمیسیون سرمایه‌گذاری و تأمین مالی اتاق ایران معتقد است: «ریشه اصلی ناترازی انرژی در ایران، تنظیم‌گری این بازار توسط نهادهای دولتی است که نظام توزیع انرژی را هم به عهده دارند.» فرشید شکرخدایی تصریح می کند:« تا همین چند سال قبل زمانی که درباره مزیت‌های نسبی کشور صحبت می‌کردیم تا سرمایه‌گذاران را وارد بازار کنیم به انرژی ارزان و فراوان، نیروی انسانی متخصص و اقلیم پهناور اشاره می‌کردیم؛ اما امروز این مزیت‌های نسبی همگی دست‌خوش تغییر شدند و شاید دیگر مزیتی به حساب نیایند.در حوزه انواع انرژی، دچار ناترازی هستیم، تعداد قابل توجهی از نیروی انسانی متخصص مهاجرت کرده و یا در حال مهاجرت هستند و از منظر اقلیم هم با کمبود آب و از بین رفتن سفره‌آب‌های زیرزمینی هستیم.  عضو هیات نمایندگان اتاق ایران از نقره‌داغ شدن سرمایه‌گذارانی که روی تولید انرژی متمرکز شدند، انتقاد کرد و گفت:« زمانی بود که سرمایه‌گذاران وارد حوزه تولید انرژی شدند؛ اما مطالبات خود را از دولت نتوانستند دریافت کنند و همچنان بعد از گذشت چندین سال، دولت بدهی خود را به آنها پرداخت نکرده است. از سویی خریدار انحصاری انرژی تولید شده، فقط دولت است و تولیدکننده نمی‌تواند در یک بازار رقابتی محصول خود را ارائه کند.»بر اساس اظهارات شکرخدایی در طراحی حکمرانی انرژی، حق انتقال انرژی متعلق به دولت است و بخش خصوصی فقط می‌تواند در حوزه تولید وارد شود. متأسفانه این توزیع‌کننده انحصاری در طول سالیان گذشته بسیار بد عمل کرد و موجب شد امروز با ناترازی انرژی مواجه شویم.
 رئیس کمیسیون سرمایه‌گذاری و تأمین مالی اتاق ایران خاطرنشان کرد: زمانی که بازار توزیع به صورت انحصاری در اختیار فردی باشد که نظام تنظیم‌گری همان بازار را هم به عهده دارد، در نهایت شرایطی ایجاد می‌شود که جذابیت تولید آن محصول از بین می‌رود.سال گذشته شرکت توانیر بالغ بر 60 هزار میلیارد تومان سود کرد و برای سال جاری هم پیش‌بینی می‌شود بین 80 تا 110 هزار میلیارد تومان سود به این شرکت تعلق بگیرد. این درحالی است که قرار نبود شرکت توانیر تا این حد سود داشته باشد. در حقیقت اکوسیستم انرژی کشور به گونه‌ای طراحی شده که فقط در بخش توزیع که انحصار وجود دارد، سود حاصل شود.
این فعال اقتصادی در پاسخ به این پرسش که راه‌حل ناترازی انرژی چیست؟ می گوید:« باید وظیفه رگلاتوری را از وزارت نیرو بگیریم و یک سیستم مستقل برای این منظور طراحی کنیم؛ علی‌رغم اینکه بخش خصوصی 6 سال است که برای رسیدن به این هدف مهم برنامه‌ریزی کرده و یک الگو پیشنهاد داده، همچنان وزارت نیرو و نفت در برابر اجرای آن مقاومت می‌کنند.اگر نظام تنظیم‌گری در بازار انرژی اصلاح شود، مقوله احداث نیروگاه هم جذاب می‌شود. این جذابیت، سرمایه‌گذاران جدید را دعوت می‌کند و به دنبالان مسئله ناترازی حل می‌شود. متأسفانه چون امروز تنها جذابیت حوزه انرژی در روند توزیعان است که به صورت انحصاری در اختیار دولت است، در نتیجه سرمایه‌گذاری اتفاق نمی‌افتد.»