روزنامه جوان
1403/10/03
کار دشوار دانشمندان آینده ایران در علوم پایه
جوان آنلاین: باورش سخت است کشوری که زادگاه امثال میرزاخانی‌ها است، امروز کارش به جایی می‌کشد که در آزمون تیمز عنوان ضعیف‌ترین در ریاضی و علوم را به خود اختصاص می‌دهد؛ کشوری با سابقه طولانی در پرورش دانشمندان و نخبگان (چه در گذشته و چه در امروز) که همواره دیگران به چشم تولیدکننده به آن می‌نگریستند. امروز، اما نتایج ضعیف ایران در آزمون تیمز و پسرفت فاحش در علوم و ریاضی هشداری جدی است که می‌تواند به معنای تخته شدن کارخانه دانشمندسازی ایران در آینده نه‌چندان دور باشد. کاهش نمره دانش‌آموزان ایران و افت عملکرد آنها در چهار سال اخیر یعنی طی سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ در آزمون تیمز (TIMSS)، بار دیگر زنگ خطر کیفیت پایین آموزش در کشور را به صدا درآورده‌است. آزمونی که عملکرد دانش‌آموزان در دروس ریاضی و علوم را در پایه‌های چهارم و هشتم می‌سنجد، اما نتیجه آن هیچ جای دفاعی ندارد! ضعیف‌تر از قبل! آزمون تیمز (TIMSS) که مخفف «Trends in International Mathematics and Science Study» است، یک مطالعه بین‌المللی است که به بررسی عملکرد دانش‌آموزان در زمینه‌های ریاضی و علوم می‌پردازد. این آزمون هر چهار سال یک بار برگزار میشود و هدف آن ارزیابی کیفیت آموزش و یادگیری در کشور‌های مختلف است. تیمز به طور خاص برای دانش‌آموزان کلاس‌های چهارم و هشتم طراحی شده و شامل سؤالات متنوعی در زمینه‌های ریاضی و علوم طبیعی است. نتایج آن، به کشور‌های شرکت‌کننده کمک می‌کند تا نقاط قوت و ضعف سیستم آموزشی خود را شناسایی کنند و بر اساس آن برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهند. حال نتایج این آزمون که ۶۴ کشور در زمینه‌های ریاضیات و علوم و در پایه‌های چهارم و هشتم در آن شرکت کردند، نشان می‌دهد که ایران ضعف بسیاری در این حوزه دارد؛ موضوعی که باید مورد توجه آقایان قرار بگیرد. در آزمون تیمز، سطح پیشرفته نمره ۶۲۵، سطح بالا ۵۵۰، سطح متوسط ۴۷۵ و سطح پایین نمره ۴۰۰ دارد، دانش‌آموزان ایرانی در ریاضی پایه چهارم نمره ۴۲۰ را کسب کردند، یعنی همان سطح پایین! بدتر اینکه این نمره نسبت به سال ۲۰۱۹ که نمره ۴۴۳ بود، کاهش پیدا کرده‌است. همچنین در پایه هشتم نیز، دانش‌آموزان ما نمره ۴۲۳ را کسب کردند که این نیز نسبت به نمره ۴۴۶ در سال ۲۰۱۹ کاهشی شده‌است. از کشور‌های منطقه ترکیه، آذربایجان، ارمنستان، کویت، عمان، قطر، عربستان، قزاقستان، ازبکستان و بحرین در ارزیابی شرکت داشتند، که همه آنها به جز عربستان، عملکرد بهتری نسبت به ایران داشتند. گفتنی است که ۲۲۴ مدرسه در پایه چهارم و ۲۲۴ مدرسه در پایه هشتم در این آزمون شرکت کردند، مجموعاً ۱۲هزارو۳۰۰ نفر از دانش‌آموزان ایرانی در تیمز ۲۰۲۳ حضور داشتند، آزمونی که پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش متولی برگزاری آن در ایران است. از حافظه‌محور بودن نظام آموزشی تا جذاب نبودن درس و مدرسه ریاضی به عنوان یکی از دروس پایه و اساسی در نظام آموزشی کشور، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این درس نه‌تن‌ها به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا مهارت‌های تحلیلی و منطقی خود را تقویت کنند، بلکه نقش مهمی در توسعه تفکر انتقادی و حل مسئله دارد. حال غفلت از آن یعنی غفلت از آنچه در آینده دانش‌آموزان و مملکت رخ می‌دهد، اما چرا به این وضعیت دچار شدیم؟ سمیه سادات میرمعینی، عضو دبیرخانه ریاضی و ناظر کشوری جشنواره نوجوان خوارزمی در این رابطه به «جوان» می‌گوید: «عوامل مختلفی وجود دارد. حافظه‌محوربودن نظام آموزشی ما به جای توانایی‌محوربودن، کنکور سراسری با رویکردش موجب رشد بیشتر مؤسسات و کتاب‌هایی شده که در تمام دوره‌های تحصیلی به این مسئله دامن می‌زنند، نگرش منفی دانش‌آموزان به درس‌های علوم و ریاضی، جذاب‌بودن یا نبودن درس و مدرسه، متغیر‌های عاطفی مثل اضطراب و اعتماد به نفس، ویژگی‌های معلمان و نحوه آماده‌سازی آنها در دوره‌های تربیت معلم و هویت بخشی به دبیران ریاضی و سختی کار آنها، می‌تواند از عوامل تأثیرگذار در عملکرد ضعیف نظام آموزشی ما باشد که حالا خود را در آزمون تیمز ۲۰۲۳ نشان داده‌است.» او ادامه می‌دهد: «مطالعات بین‌المللی روند‌های آموزش ریاضیات و علوم (TIMSS) از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مطالعات تطبیقی در قلمرو ارزشیابی پیشرفت تحصیلی است که تحت نظر انجمن بین‌المللی ارزشیابی تحصیلی (IEA) هر چهار سال یک‌بار انجام می‌گیرد و کشور ما نیز از سال ۱۹۹۱ میلادی در این مطالعه شرکت کرده‌است. این مطالعه در پایه چهارم و هشتم برگزار میشود. نکته بسیار مهم و قابل‌تأمل در ارتباط با این مطالعه این است که نگاهی بسیار وسیع‌تر و گسترده‌تر از یک آزمون را به سیستم آموزشی کشور‌های شرکت‌کننده دارد. این مطالعه تصویر نسبتاً جامع و واقعی از عملکرد نظام‌های آموزشی کشورها در قالب برنامه درسی قصد شده، برنامه درسی اجرا شده و برنامه درسی کسب شده، نشان می‌دهد.» عضو دبیرخانه ریاضی اظهار می‌دارد: «اطلاعات به دست آمده از این گونه مطالعات منبع مهم و تعیین‌کننده برای کشف و شناسایی نقاط ضعف و قوت نظام‌های آموزشی کشورها در مقیاس ملی و بین‌المللی است و داده‌های بسیار ارزشمندی را در وجوه مختلف در اختیار سیستم‌های آموزشی کشورها قرار می‌دهد.» آزمونی جامع و کامل میرمعینی به نحوه برگزاری آزمون تیمز اشاره می‌کند و می‌گوید: «سؤالات به شیوه‌های متفاوتی در مطالعه تیمز مطرح می‌شوند، برخی سؤالات دارای چند گزینه‌اند و برخی سؤالات تشریحی با پاسخ بلند و برخی با پاسخ کوتاه هستند.» او ادامه می‌دهد: «شرکت در این آزمون به صورت فردی یا خود‌جوش نیست. این آزمون از طریق آموزش و پرورش پیگیری میشود و مؤسسات داخل ایران هیچ دخالتی در برگزاری این آزمون ندارند.» به گفته عضو دبیرخانه ریاضی، این مطالعات نه فقط آنچه را که در کلاس درس می‌گذرد، بررسی می‌کنند، بلکه برنامه‌ها و سیاستگذاری‌های کلان آموزشی، بافت فرهنگی و اجتماعی، مسائل جامعه شناختی و روانشناختی پنهان، اما مؤثر در نظام آموزش وپرورش را هم مدنظر قرار می‌دهند. او اظهار می‌دارد: «در کنار دفترچه‌های آزمون، یک‌سری پرسش‌نامه‌های پیشینه کاوی نیز باید توسط آزمودنی‌ها پر شوند که در آن حدود ۳۰۰ متغیر مدنظر قرار گرفته شده‌است؛ از خانواده و مدرسه و معلم و مدیر و دانش‌آموز گرفته تا برنامه درسی، فضای اجتماعی، بافت آموزشی، نگرش‌ها، ارزش‌ها، عادات و رغبت‌ها. مواد آزمون تیمز براساس مطالعات اولیه (برنامه درسی کشورها، سطح یادگیری دانش‌آموزان جامعه موردمطالعه و نظرخواهی از هماهنگ‌کنندگان کشور‌های عضو) تهیه میشود پس از آماده‌سازی مواد آزمون توسط انجمن بین‌المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، مواد آزمون باید براساس خزاین لغوی یا واژگانی دانش‌آموزان و براساس محتوای کتاب‌های درسی ترجمه شود، به گونه‌ای که روان و ساده و در عین حال مطابق با دستورالعمل‌های صادره باشد.» ناکام از دستیابی به میانگین امتیاز بین‌المللی نتایج تیمز ۲۰۲۳ باید مسئولان را به تکاپو بیندازد تا هر چه سریع‌تر مشکلات را یک به یک پیدا کنند و درصدد حل آنها باشند، کاری که دیگر کشورها انجام داده و از آن نتیجه گرفته‌اند. میرمعینی در این رابطه می‌گوید: «کشور‌های متعددی از نتایج این مطالعه استفاده کرده و خروجی قابل‌توجهی هم داشته‌اند؛ مثل کشور‌های شرق آسیا که بالاترین امتیاز را دارند و حتی برخی کشور‌های همسایه که وضعیت خودشان را ارتقا داده‌اند. نتایج مطالعه تیمز برای نظام آموزشی کشور ما هم اهمیت استراتژیک دارد، چراکه وضعیت آموزش دو درس ریاضی و علوم در دو پایه حساس و سرنوشت‌ساز تحصیلی را می‌سنجد و علاوه بر آن، متغیر‌های مرتبط با عملکرد دانش‌آموزان، مثل میزان دسترسی به امکانات تحصیلی، وضعیت اجتماعی و اقتصادی، وضعیت خانواده‌ها و همچنین ویژگی‌های مدرسه و معلمان هم ارزیابی میشود.» او ادامه می‌دهد: «یکی از نتایج نگران‌کننده مطالعه تیمز ۲۰۲۳، این است که درصد قابل‌توجهی از دانش‌آموزان کشور نتوانسته‌اند به معیار‌های جهانی تیمز دست پیدا کنند. ما تاکنون تقریباً در هشت دوره «تیمز» مشارکت داشته‌ایم که متأسفانه در هیچ دوره‌ای نتوانسته‌ایم به میانگین امتیاز بین‌المللی دست پیدا کنیم.» عضو دبیرخانه ریاضی به سابقه فراموشکاری مسئولان امر اشاره می‌کند و اظهار می‌دارد: «متأسفانه هر چهار سال یک بار بعد از انتشار نتایج این مطالعه، تحلیل و تصمیم‌گیری‌های متعددی در ارتباط با این مطالعه توسط سیاستگذاران، متخصصان حوزه آموزش و پرورش و تحلیلگران این حوزه صورت می‌گیرد، اما بعد از گذشت حدود یک ماه یا زمانی اندک، فراموش میشود و دوباره سیستم آموزشی، بازگشتی بدون تغییر به فرایند و روال قبلی دارد.» نقش حائز اهمیت ریاضی در آینده کشور نقش ریاضی در آینده کشورها بسیار حیاتی و چندبعدی است، نقشی که نباید آن را بی‌اهمیت شمرد. میرمعینی در این رابطه می‌گوید: «مطالعه تیمز همانند یک آیینه است که به خوبی شکاف‌ها و کمبود‌های نظام آموزشی را نمایان می‌کند. کشور‌هایی در منطقه با استفاده از این فرصت و واکاوی و برنامه‌ریزی دقیق نتایج خود را ارتقا داده‌اند و قطعاً به عمل کار برآید به سخندانی نیست.» او به نقش مهم ریاضی در آینده کشور اشاره می‌کند و اظهار می‌دارد: «از آنجا که ریاضیات نقش بسیار اساسی در توسعه علوم و فناوری‌های نوین ایفا می‌کند، باید به جایگاه علوم ریاضی در سطوح مختلف آموزشی توجه کافی شود. الزام است دانش‌آموزان را برای زندگی بهتر، محیط کار پویا، مشارکت اجتماعی، نقش‌آفرینی در یک جامعه علمی و توانمند برای توسعه همه‌جانبه کشور تربیت کرد.» عضو دبیرخانه ریاضی می‌افزاید: «دانش‌آموزان امروز، نقش‌آفرینان آینده برای اداره بهتر کشور خواهند بود. با توسعه توانایی‌های ریاضی، دانش‌آموزان می‌توانند یاد بگیرند که چگونه ریاضی‌وار بیندیشند و چگونه به حل منطقی مسائل بپردازند؛ و در کلام آخر؛ آینه، چون نقش تو بنمود راست، خود شکن، آیینه شکستن خطاست.»
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
سایر اخبار این روزنامه
آتش‌بس در پیچ و خم عقب‌نشینی صهیونیست‌ها از غزه
دعوای سلطنت‌طلبان و بی‌بی‌سی بر سر ملکه مخلوع
ملت ایران مزدوران امریکا را لگدمال خواهد کرد
چپ کردن اخلاق پزشکی
سقوط «اف ۱۸» امریکایی با «آتش غیرمستقیم» یمنی‌ها
«نه» بزرگ نجف به انحلال حشدالشعبی
فعال شدن گسل‌های درگیری در سوریه
کار دشوار دانشمندان آینده ایران در علوم پایه
امان از جوزدگی
عدالت جنسیتی را یک ضرورت می‌دانیم
اما و اگر اجرای یک قانون در بحبوحه انتخابات نظام مهندسی
امان از جوزدگی
جولان نیابتی‌ها در جولان!
