روزنامه جوان
1403/11/20
«موسی» به روایت ابراهیم
ابراهیم حاتمی‌کیا با تولید موسی کلیم‌الله یک‌بار دیگر به روز‌های درخشش و اوج سینمای خودش بازگشته است. این فیلم روایتی مادرانه از سرنوشت حضرت موسی با روایت و لهجه ابراهیم حاتمی‌کیاست که برخی از اولین‌های تاریخ جدید سینما را به نام خودش رقم زده است؛ اولین روایت رسمی و مطابق با دیدگاه اسلامی از این پیامبر اولوالعزم، اولین فیلم سینمایی کشورمان که با تکنولوژی تولید مجازی است.فیلم «موسی کلیم‌الله» برای اولین بار در چهل و سومین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد که با استقبال مخاطبان و منتقدان روبه‌رو شد. گروهی از منتقدان بازی بازیگران، جلوه‌های ویژه و کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا را ستودند و آن را اثری قابل توجه در سینمای دینی ایران دانستند.
ادامه راه سلحشور با تکنولوژی تولید مجازی
«موسی کلیم‌الله» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا و نویسندگی مشترک او و فرج‌الله سلحشور ساخته شده است. این فیلم که با استفاده از فناوری پیشرفته «تولید مجازی» تولید شده، یکی از نخستین تجربیات سینمای ایران در این زمینه به‌شمار می‌رود. موسی کلیم‌الله اولین فیلم روز هفتم جشنواره فیلم فجر بود و با اینکه معمولاً نمایش فیلم اول هر روز جشنواره با حضور نسبتاً کم اهالی نقد و رسانه برگزار میشود، اما برخی از فیلم‌هایی که انگیزه حضور در بین اهالی رسانه را بالا می‌برند با سالن پر از جمعیت مواجه می‌شوند که موسی کلیم‌الله یکی از آنهاست.
در جریان نمایش فیلم، بازی‌های خوب مریلا زارعی در نقش یوکابد مادر حضرت موسی علیه‌السلام، فرهاد حشمتی عقدایی یا همان فرهاد آییش سینما با ایفای دو نقش متضاد در این فیلم (ساحر بزرگ دربار فرعون و بزرگ بنی‌اسرائیل) و همچنین بازی خوب علیرضا کمالی در نقش عمران پدر موسی در کنار موسیقی همراه و گوش‌نواز کارن همایونفر شاخصه‌هایی هستند که به کمک فیلمنامه خوب و کارگردانی قابل اعتنای ابراهیم حاتمی‌کیا مخاطب موسی کلیم‌الله را تا لحظات پایانی و نفسگیر آن که همان به نیل سپردن نوزادی چند روزه از سوی مادرش یوکابد است، همراه و همدل می‌کند.
سختی‌های نمایش وحی بر مادر موسی
فیلم «موسی کلیم‌الله» داستان زندگی حضرت موسی (ع) را در سه مرحله مختلف از کودکی، میانسالی و پیری روایت می‌کند. این فیلم که به نوعی پیش‌نمایش سریال تاریخی پرهزینه‌ای به حساب می‌آید، به بخش‌هایی از دوران کودکی حضرت موسی (ع) و چالش‌ها و اتفاقات مهم زندگی او در این دوران می‌پردازد. اگرچه همه چیز برای ساخت سریال موسی توسط زنده‌یاد فرج‌الله سلحشور آماده شده بود، اما درگذشت این فیلمساز قرآنی همه را مغموم کرد. بعد از سلحشور، همکار و رفیق دیرینه‌اش جمال شورجه، نویسنده و کارگردان سینما و تلویزیون اعلام آمادگی کرد که او هم به دلیل سکته مغزی از صندلی کارگردانی آن کنار رفت. ورود حاتمی‌کیا معادلات را تغییر داد و او اعلام کرد می‌خواهد موسی کلیم‌الله را در قالب یک سه‌گانه سینمایی و یک نسخه سریالی تولید کند که البته نسخه سینمایی آن لزوماً فشرده و جمع و جور شده سریال آن نیست.
نشست پرسش و پاسخ این فیلم تنها نشست جشنواره تاکنون بوده که بیشتر عوامل اجازه حضور در جایگاه را پیدا کردند، به همین دلیل این جلسه در دو بخش برگزار شد تا یک‌بار تهیه‌کننده و کارگردان به همراه بازیگران اصلی صحبت کنند و در بخش دوم نیز برخی عوامل پشت صحنه روی سن بیایند.
نشست خبری این فیلم همانند محتوای اثر، جذاب و شنیدنی برگزار شد؛ از اظهارات حاتمی‌کیا که همیشه در جشنواره فیلم فجر با شور و حرارت ظاهر میشود تا الفاظ احساسی مریلا زارعی و تأکید محمود رضوی بر نقش مهم تورج منصوری برای به ایران آوردن تکنولوژی تولید مجازی که قطعاً سینمای ایران را متحول خواهد کرد.
ابراهیم حاتمی‌کیا در ابتدای نشست خبری فیلم موسی کلیم‌الله گفت: چیزی که می‌توانم با صراحت بگویم، این است که فیلم‌هایی با گروه‌های مختلف و حرفهای ساختم و این فیلم بخصوص ساخته نمی‌شد اگر سیدمحمود رضوی، تورج منصوری، کیوان مقدم و علیرضا واعظ در آن حضور نداشتند. همیشه فیلم‌هایی که ساخته‌ام باید نفس زمانه به آن می‌خورد و بخشی از فیلم حضرت موسی انتظار و تعریفی بود که در فیلم گفته میشود. قرآن به صراحت می‌گوید به این بانو وحی شده است و تصمیم شخصی من نبوده و صرفاً آن را به تصویر کشیده‌ام.
روایت شیعی اسلامی از موسی
حاتمی‌کیا با تأکید بر اینکه درباره فیلم‌های جنگی و اجتماعی‌ام، خودم می‌توانم صحبت کنم، اما درباره این مسئله به تنهایی نمی‌توانم، افزود: من دوست داشتم مسائل مربوط به تحقیقات را آقای مصطفوی و تلخابی پاسخ دهند. با این عزیزان در ارتباط دقیق بودم.
بعد از این حرفهای حاتمی‌کیا، رضا مصطفوی به عنوان پژوهشگر اصلی این فیلم تاریخی‌مذهبی گفت: ما تحقیقات فیلمنامه را با منابع و نگرش شیعه ارائه کردیم، اما این بدان معنا نیست که منابع دیگر ادیان را ندیده باشیم. چندین بار کتاب‌های مقدس ادیان یهود و مسیحیت را خواندیم و با علمای این ادیان صحبت‌هایی کردیم. با انجمن کلیمیان در ایران و لبنان تعاملاتی داشتم، اما بنای کار ما این نبود که نگرش یهودی را بسازیم، بلکه می‌خواستیم کلام شیعی و نگاه مسلمانان نسبت به داستان حضرت موسی (ع) را نشان دهیم. در داستان ما، حضرت موسی (ع) برخاسته از جانب خداست و تمام کنش‌های ایشان براساس خواست الهی صورت می‌گیرد، به همین دلیل ما اجازه ندادیم پدر و مادر حضرت موسی (ع) هر دیالوگی را بر زبان بیاورند. وی ادامه داد: من از سال ۸۸ با آقای سلحشور تحقیقات فیلمنامه را شروع کردم و هزاران سؤال برای ما مطرح شد و جوابش را پیدا کردیم. پس از آن در خدمت آقای شورجه بودیم و بعد آقای حاتمی‌کیا.
کار دشوار یوکابد
مریلا زارعی که با ایفای نقش یوکابد، مادر حضرت موسی علیه‌السلام یک‌بار دیگر نشان داد بعد از بازی‌های احساسی فوق‌العاده‌اش در فیلم «شیار ۱۴۳» همچنان می‌تواند احساسات مادرانه را به خوبی ایفا کند، درباره تجربه حضورش در این فیلم گفت: در همه صحنه‌هایی که شما دیدید، آدم‌های زیادی درگیر بودند و کار سنگین و سختی بود. من برای بازی در این نقش خیلی حرف دارم، اما ترجیح می‌دهم در فرصتی مفصل صحبت کنم. برای من بازی در نقش یوکابد مانند سعی بین صفا و مروه بود. حقیقتاً این حیرانی و احوال را من در تمام مدت فیلمبرداری و پیش از آن حمل کردم. من فیلم سخت زیاد کار کردم، اما «موسی کلیم‌الله (ع)» تنها فیلمی است که روز آخر احساس کردم بخشی از وجودم کنده شده و با آن خداحافظی می‌کنم. این نقش برایم بسیار عجیب بود. به دست آوردن این نقش برای من چیزی مانند معجزه بود. از خدا خواستم تا مرا در این نقش سربلند کند تا وارد قلب مخاطبان شوم.
زارعی عنوان کرد: زمانی که فیلم «۲ زن» در جشنواره حضور داشت در همه بخش‌ها کاندید شد، اما من کاندید نشدم. من محصول دیده شدن توسط منتقدان هستم. روح علی‌معلم شاد که مرا مجدد به سینما یادآوری کردند. جایگاه شما خبرنگاران و منتقدان بسیار حساس است.
بهنام تشکر که این اواخر در برخی فیلم‌ها و سریال‌های نمایشی از پوسته طناز بودن خارج شده و به کسوت افراد خشن و تندخو گرایش پیدا کرده در فیلم موسی هم ایفاگر نقش فرعون بود. تشکر درباره ایفای نقش فرعون توضیح داد: فرعون، نقش بسیار چالش‌برانگیز و ترسناکی بود. ترسناک‌تر این بود که آقای حاتمی‌کیا این نقش را به من پیشنهاد دادند. شاید اگر کارگردان دیگری بود به دلیل سابقه کم من در طنز این نقش را به من پیشنهاد نمی‌کرد، اما امیدوارم از پس کار برآمده باشم. فیلم به دلیل تکنولوژی که داشت برایم جالب بود، زیرا اولین بار با این تکنولوژی کار می‌کردیم.
۲ نقش متفاوت یک بازیگر
فرهاد آییش که سال‌های زیادی او را در نقش‌های متفاوت دیده بودیم این‌بار هم در قالب دو کاراکتر متضاد در فیلم موسی ایفای نقش کرده است. آییش در مورد بازی‌هایش در این فیلم گفت: من به لحاظ حسی تمام مدت با مادر موسی همراه و نگران بودم. همه بازیگران فیلم عالی بودند و هیچ غلو و کم‌کاری وجود نداشت. اصل این مسئله مربوط به بستری بود که برای بازیگران ایجاد شده بود، زیرا وقتی یک متن قوی باشد بازیگران به راحتی می‌توانند در فیلم زندگی کنند. به این دلیل همه بازی‌ها خوب بود که خیلی ظریف با بازیگر‌ها رفتار می‌شد.
وی درباره بازی در دو نقش متفاوت در این فیلم گفت: برای خودم جذاب بود که منفی‌ترین و مثبت‌ترین نقش فیلم برعهده من بود، زیرا می‌دانستم برایم چالش‌برانگیز است و می‌توانم از این چالش با غرور خارج شوم.
بهاره کیان‌افشار دیگر بازیگر فیلم موسی که با بازی در نقش آسیه، همسر فرعون بازی نسبتاً روان و یکدستی ارائه کرده با اشاره به اینکه همکاری با ابراهیم حاتمی‌کیا یک افتخار بزرگ برایم بود، اظهار داشت: چند سال پیش این شانس به من رو کرد و از دستش دادم، اما این لطف خدا بود که در یک پروژه بزرگ حضور داشتم. من سعی کردم با تمام وجود و قلبم در فیلم حضور داشته باشم و از لحظه‌ای که برای فیلم انتخاب شدم تاکنون همه قلب و آگاهی‌ام را با خودم همراه داشتم. اگر حضرت آسیه شاهد نقش‌آفرینی من بودند، نمی‌دانم واکنش‌شان چه بود، اما اگر از خلوص قلبی من خبر داشتند حتماً مرا تحسین می‌کردند.
تحقق یک رؤیا و تصمیم جسورانه حاتمی‌کیا
محمود رضوی، تهیه‌کننده موسی کلیم‌الله از تلاش‌های تورج منصوری برای هماهنگی و انتقال این تکنولوژی به داخل کشورمان که حتما سینمای ایران را تحت تأثیر قرار خواهد داد، گفت: آقای منصوری علاوه بر مدیر فیلمبرداری تمام ارتباطاتشان را از کشور‌های خارجی را به کار گرفتند تا این تکنولوژی وارد ایران شود.
تورج منصوری درباره ابعاد فنی و تکنولوژی فیلم بیان کرد: تعریف کردن مسیری که این گروه طی کردند، بسیار سخت و پیچیده است. فقط می‌خواهم بگویم که شما امروز شاهد تحقق یک بازی بودید. همانطور که یک بازی کودکانه به صورت یک آرزوی دست نیافتی تحقق پیدا کند درباره خود من هم دقیقاً مانند تحقق یک آرزو بود. اگر بخواهیم کار گروهی را به کسی نشان دهیم سینما بهترین نمونه است زیرا در سینما یک‌سری آدم با کار‌هایی کاملاً متفاوت و گاهی متضاد یک اثر واحد را می‌سازند. ما برای اولین بار در این ابعاد در ایران و شاید در منطقه این کار را انجام دادیم. از استودیو‌های کشور‌های منطقه نیز بازدید کردیم،، اما شاید آنها یک‌سوم استودیو ما را نداشتند.
منصوری خاطرنشان کرد: اگر ابراهیم حاتمی‌کیا نبود این فکر اصلاً ساخته نمی‌شد. ساخت این فیلم در این ابعاد جسارت زیادی می‌خواست، زیرا ممکن است به‌طور کامل آبروی طرف را خدشه‌دار کند. به همین دلیل تصمیم آدمی با سابقه ابراهیم حاتمی‌کیا جسورانه بود. آقای رضوی هم اگر پشت این ماجرا نمی‌ایستاد، فیلم ساخته نمی‌شد. کسانی قبل از ما این کار را شروع کردند و باید قدر آنها را هم بدانیم. اگر کار گروهی برای سینما یک نشانه است برای کار ما یک هویت است.
