روزنامه جوان
1403/12/27
مسیر توسعه فناوری در ایران بحرانی میشود!
جوان آنلاین: در ماه‌های اخیر، تصمیم دولت مبنی بر انتقال وظایف سازمان ملی هوش مصنوعی به معاونت علمی ریاست‌جمهوری و گمانه‌زنی‌هایی درباره انحلال این سازمان موجی از واکنش‌ها و نگرانی‌ها را در میان فعالان حوزه فناوری و جامعه علمی به همراه داشته‌است. هر چند رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی ریاست‌جمهوری این خبر را شایعه می‌داند، اما ضعیف شدن این سازمان مهم چندان تفاوتی با انحلال آن ندارد. سازمانی که با هدف سیاست‌گذاری و هدایت برنامه‌های ملی هوش مصنوعی تأسیس شده‌بود، اما با چالش‌هایی روبه‌رو است که احتمالاً اثرات گسترده‌ای بر آینده هوش مصنوعی در کشور خواهد گذاشت. شاید به همین دلیل است که برخی از رسانه‌ها منحل شدنش را پیش‌بینی می‌کنند. سازمان ملی هوش مصنوعی با فراز و نشیب‌های متعددی همراه بود؛ تخصیص نیافتن بودجه کافی یکی از دلایل ناکامی این سازمان در دستیابی به اهداف تعیین‌شده بود. بسیاری از کارشناسان معتقدند که باید ساختار‌ها و سیاست‌های حمایتی برای سازمان ملی هوش مصنوعی تقویت شود تا بتوان از این نهاد به عنوان یک بازوی مؤثر در توسعه هوش مصنوعی بهره برد، نه اینکه با ضعیف کردن آن مسیری که تا امروز طی‌شده را به کلی برگرداند و همه چیز مجدد از اول شروع شود! پرواضح است انحلال این سازمان گامی به عقب در مسیر توسعه فناوری خواهد شد؛ مسئله‌ای که بعد از مطرح شدن آن در رسانه‌ها، موجی از انتقادات علیه تصمیم منحل شدن این سازمان را شکل داد. حتی موجب اظهارنظر برخی از مسئولان دولتی نیز شد. برای مثال حسین افشین، معاون علمی و فناوری ریاست‌جمهوری تأکید کرد: «رئیس‌جمهور خواستار بررسی سازوکار این سازمان و اطمینان از نتیجه‌گرایی در برنامه‌ها هستند.» چندی پیش نیز فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت عنوان کرده بود که انحلال به معنای حذف کامل این سازمان نیست و اساسنامه‌ای جدید در حال تدوین است. با این حال گمانه‌زنی میشود که انحلال سازمان هوش مصنوعی محتمل است. همچنین به تازگی سعید سرکار، رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی ریاست‌جمهوری گفته‌است: «سازمان هوش مصنوعی مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی است، من قطعاً تکذیب می‌کنم که تاکنون هیچ بحثی درباره انحلال این سازمان مطرح نشده‌است.» با وجود این، اما تاکنون هیچ پاسخی مبنی بر اینکه چرا سازمان ملی هوش مصنوعی به جای تقویت، تضعیف میشود، داده نشده‌است. بررسی تجربیات موفق جهانی در مقایسه با ایران، بسیاری از کشور‌ها نشان داده‌اند که سیاستگذاریهای هوشمندانه و حمایت‌های مستمر می‌تواند نقش اساسی در پیشرفت هوش مصنوعی داشته باشد. برای مثال چین با ایجاد استراتژی ملی و سرمایه‌گذاری عظیم در تحقیقات و توسعه، جایگاه خود را در میان کشور‌های پیشرو در هوش مصنوعی تثبیت کرده‌است. این کشور همچنین برنامه‌های آموزشی ویژه‌ای برای تربیت نیرو‌های متخصص طراحی کرده‌است. امارات متحده عربی نیز با تأسیس وزارت هوش مصنوعی، به عنوان یک الگوی موفق منطقه‌ای مطرح شده‌است. این وزارتخانه برنامه‌هایی جامع برای گسترش نوآوری و استفاده از هوش مصنوعی در تمامی بخش‌ها دارد. همچنین ایالات‌متحده امریکا از ترکیب خلاقیت بخش خصوصی و حمایت‌های دولتی بهره برده تا همچنان در صدر نوآوری‌های هوش مصنوعی قرار بگیرد. اینها تنها چند مورد از سیاستگذاریهای دقیق و درست برای پیشرفت در زمینه هوش مصنوعی در کشور‌های مختلف بوده‌است. بدون شک ما نیز باید اهمیت و توجه بسیاری زیادی به هوش مصنوعی قائل شویم تا مبادا از قافله جا بمانیم و دیگر نتوانیم عقب‌ماندگی پیش آمده را جبران کنیم. لزوم ترسیم مسیری روشن اگر سازمان ملی هوش مصنوعی منحل شود، چالش‌هایی را به دنبال دارد. مهدی طریقت، مدیر مرکز توسعه و مطالعات راهبردی هوش مصنوعی در این رابطه به «جوان» می‌گوید: «هوش مصنوعی یکی از پیشران‌های اصلی توسعه اقتصادی و علمی در جهان محسوب میشود و هرگونه تصمیم‌گیری درباره آن باید با دقت و نگاه آینده‌نگرانه انجام شود. اگر انحلال سازمان ملی هوش مصنوعی به معنای کاهش تمرکز بر این حوزه و حذف سیاستگذاریهای کلان باشد، این تصمیم یک عقبگرد جدی برای کشور خواهد بود، اما اگر به جای آن، ساختاری کارآمدتر و با اختیارات و منابع کافی ایجاد شود، می‌توان این تغییر را به فرصتی برای بهبود مدیریت و توسعه فناوری هوش مصنوعی در کشور تبدیل کرد. تصمیم‌گیران باید با در نظر گرفتن اهمیت این حوزه، مسیر روشنی را برای آینده آن ترسیم کنند تا ایران بتواند جایگاه خود را در عرصه هوش مصنوعی حفظ و تقویت کند.» او ادامه می‌دهد: «انحلال احتمالی سازمان ملی هوش مصنوعی ایران، (که در دولت قبل با هدف سیاست‌گذاری و هماهنگی فعالیت‌های هوش مصنوعی تأسیس شد)، می‌تواند پیامد‌های متعددی برای توسعه فناوری در کشور داشته باشد. این سازمان، با تأکید و فرمایش مقام معظم رهبری (زید عزه) با الگوبرداری از نهاد‌های مشابه در کشور‌های پیشرفته، به عنوان مرجعی برای تدوین سیاست‌ها و راهبرد‌های کلان در حوزه هوش مصنوعی ایجاد شد. انحلال این سازمان می‌تواند موجب تضعیف هماهنگی و انسجام در برنامه‌های ملی مرتبط با هوش مصنوعی منجر شود.» در شرایطی که کشور‌های پیشرو در حال سرمایه‌گذاری گسترده در این حوزه هستند و کشور‌هایی مثل امارات و فرانسه، وزارت هوش مصنوعی دارند، نبود یک نهاد متمرکز می‌تواند به پراکندگی فعالیت‌ها و کاهش کارایی منجر شود. موفقیت در توسعه هوش مصنوعی نیازمند سیاست‌گذاری پایدار، سرمایه‌گذاری مناسب و حمایت مستمر از نخبگان و پژوهشگران است. این کارشناس هوش مصنوعی می‌گوید: «امیدوارم تصمیماتی اتخاذ شود که در راستای تقویت زیست‌بوم فناوری کشور و همگامی با تحولات جهانی باشد.» طریقت معتقد است که انحلال سازمان ملی هوش مصنوعی می‌تواند تأثیرات قابل‌توجهی بر مسیر توسعه این فناوری در کشور داشته باشد. او اظهار می‌دارد: «این تصمیم، چنانچه بدون جایگزینی یک ساختار کارآمد اتخاذ شود، می‌تواند منجر به ناهماهنگی در برنامه‌های ملی، کاهش حمایت از نخبگان و استارتاپ‌های فعال در این حوزه و در نهایت، تضعیف جایگاه کشور در عرصه رقابت‌های بین‌المللی فناوری شود. وجود یک نهاد سیاست‌گذار و هماهنگ‌کننده در حوزه هوش مصنوعی، برای هدایت برنامه‌های ملی، تدوین استانداردها، و ایجاد هم‌افزایی میان نهاد‌های دولتی و بخش خصوصی ضروری است. انحلال این سازمان می‌تواند به پراکندگی تصمیمات، کاهش انسجام در راهبرد‌های توسعه و کند شدن فرآیند‌های اجرایی منجر شود.» فرصت‌هایی که از دست رفت هنوز از یاد‌ها نرفته‌است که سازمان ملی هوش مصنوعی در ابتدا با انتظارات بالایی از سوی جامعه علمی و فناورانه کشور رو به رو شد. هدف اصلی این سازمان، ایجاد هماهنگی میان بخش‌های دولتی و خصوصی، تدوین استراتژی‌های ملی، و حمایت از پژوهش‌های نوآورانه در زمینه هوش مصنوعی بود. اما مشکلات متعددی از جمله محدودیت‌های مالی، عدم وجود چارچوب مشخص اجرایی و نبود حمایت کافی از سوی نهاد‌های بالادستی، مانع از موفقیت آن شدند. از سوی دیگر، تغییرات در اولویت‌های دولتی و نبود نگاه بلندمدت در سیاست‌گذاری، این سازمان را با ناپایداری و بی‌ثباتی مواجه کرد. به عنوان مثال، بودجه اختصاص‌یافته به این حوزه هرگز نتوانست پاسخگوی نیاز‌های واقعی کشور در زمینه توسعه هوش مصنوعی باشد. شاید این اصلی‌ترین دلیلی بود که سازمان ملی هوش مصنوعی نتوانست با قوت و جدیت ظاهر شود. در این رابطه «طریقت» به تجارب کشور‌های پیشرو در عرصه هوش مصنوعی همچون چین، امریکا و اتحادیه اروپا اشاره می‌کند و می‌گوید: «کشور‌های موفق در حوزه هوش مصنوعی، نهاد‌های متمرکز و قوی برای سیاست‌گذاری و اجرای برنامه‌های ملی در این زمینه دارند. نبود چنین نهادی در ایران می‌تواند به از دست رفتن فرصت‌های کلیدی در این رقابت جهانی منجر شود.» این کارشناس هوش مصنوعی ادامه می‌دهد: «یکی از مأموریت‌های سازمان ملی هوش مصنوعی، حمایت از فعالیت‌های پژوهشی، تأمین منابع مالی برای تحقیقات و فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم برای رشد استارتاپ‌ها و شرکت‌های فناور در حوزه هوش مصنوعی بود. حذف این نهاد بدون پیش‌بینی جایگزین مناسب، قطعاً منجر به کاهش سرمایه‌گذاری‌های دولتی در این حوزه و محدود شدن حمایت‌ها از شرکت‌های نوآور شود. حال انحلال این سازمان می‌تواند توسعه فناوری‌های بومی را با چالش‌های جدی مواجه کند و وابستگی کشور به فناوری‌های خارجی را افزایش دهد.» او تصریح می‌کند: «سازمان ملی هوش مصنوعی، علاوه بر سیاست‌گذاری داخلی، نقش مهمی در تقویت همکاری‌های علمی و فناورانه با سایر کشور‌ها داشت. حضور در مجامع بین‌المللی، مشارکت در پروژه‌های تحقیقاتی مشترک و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی از جمله فعالیت‌هایی بود که در قالب این سازمان امکان‌پذیر بود. با انحلال این نهاد، احتمال کاهش تعاملات علمی و کاهش دسترسی به فرصت‌های بین‌المللی در حوزه هوش مصنوعی وجود دارد که می‌تواند رشد علمی و فناوری کشور را تحت‌تأثیر قرار دهد.» طریقت همچنین می‌گوید: «یکی از وظایف سازمان ملی هوش مصنوعی، توزیع عادلانه منابع و سیاست‌گذاری برای رشد متوازن هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف کشور بود. نبود یک نهاد ناظر مستقل می‌تواند باعث شود برخی از بخش‌ها و سازمان‌ها به شکل انحصاری بر این حوزه مسلط شوند، در حالی که سایر بخش‌ها از دسترسی به منابع و زیرساخت‌های لازم محروم بمانند. این موضوع می‌تواند توسعه هوش مصنوعی را به یک جریان کند و غیرکارآمد تبدیل کند و مانعی برای رشد متوازن این فناوری در کشور باشد. امیدوارم، با توجه به شرایط کنونی جهش تکنولوژی در دنیا، این گام به عقب، در تصمیمات مدیریتی- سیاسی- علمی کشور، برداشته نشود و ما را از رتبه‌های بالای سکوی دانش تعیین‌کننده هوش مصنوعی، به زیر نکشد.» چه باید کرد؟ با توجه به چالش‌های پیش‌آمده و تجربیات موفق جهانی، ایران نیازمند اتخاذ رویکردی جامع و پایدار در زمینه هوش مصنوعی است. چندین راهکار کلیدی نیز برای توسعه این حوزه مورد توجه است. برای مثال باید نقشه راهی ملی تدوین شود که تمامی ابعاد فنی، اقتصادی، اجتماعی و اخلاقی هوش مصنوعی را در بر گیرد. این نقشه راه باید اهداف بلندمدت مشخصی را تعیین و هماهنگی میان نهاد‌های دولتی و خصوصی را تقویت کند. همچنین تربیت متخصصان در حوزه‌هایی همچون یادگیری ماشین، پردازش زبان طبیعی و رباتیک از اولویت‌هاست که باید مورد توجه قرار گیرد. تأسیس دوره‌های تخصصی دانشگاهی، توسعه زیرساخت‌های آموزشی و همکاری با کشور‌های پیشرو در این زمینه اهمیت بسیاری دارد. نباید از حمایت استارتاپ‌ها و بخش خصوصی در این زمینه نیز غفلت شود. برای تقویت نوآوری، دولت باید تسهیلات مالیاتی، حمایت‌های قانونی و دسترسی به منابع مالی برای استارتاپ‌ها و شرکت‌های فناوری فراهم کند. ایجاد مراکز نوآوری و پارک‌های فناوری می‌تواند به رشد زیست‌بوم فناوری کمک کند. بدون شک کشور ما می‌تواند با امضای توافقنامه‌های بین‌المللی و مشارکت در پروژه‌های جهانی از دانش و تکنولوژی‌های پیشرفته استفاده کند. همچنین حضور فعال در کنفرانس‌ها و مجامع جهانی می‌تواند به جایگاه ایران در این عرصه کمک کننده خواهد بود. از طرفی توسعه هوش مصنوعی باید همراه با قوانین شفاف باشد که حقوق کاربران را تضمین و استفاده مسئولانه از این فناوری را ترویج کند. مقابله با تبعیض الگوریتمی، حفظ حریم خصوصی و شفافیت در تصمیم‌گیری ماشینی از جمله موضوعات مهم در این بخش است. اینها تنها بخشی از مواردی است که باید به آنها توجه ویژه‌ای شود. دیگر زمانی برای آزمون و خطا نداریم. آنطور که کارشناسان می‌گویند نباید فرصت‌های پیشرفت در حوزه هوش مصنوعی را از دست بدهیم، چراکه راهی برای جبران باقی نمی‌ماند و یک عقب‌ماندگی جدی در مقابل سایر کشور‌های پیشرو در این حوزه را تجربه خواهیم کرد. آن موقع دیگر مهم نیست که سازمان ملی هوش مصنوعی تأسیس شود یا منحل! حتی مهم نیست که مدیریت آن بر عهده چه کسی باشد! آن روز اگر تمام بودجه و انرژی ممکن را هم صرف این کار کنیم، دیگر نمی‌توانیم خسارت ناشی از عقب ماندگی پیش آمده را جبران کنیم، بنابراین تا دیر نشده باید از این فرصت موجود به بهترین شکل ممکن استفاده کنیم و جایگاه خود را در دنیا در حوزه هوش مصنوعی ارتقا دهیم.
سایر اخبار این روزنامه
یک تیم امید قوی اولین توقع از مهدی تاج
آغاز اردوی والیبال زیر نظر تندروان!
مسیر توسعه فناوری در ایران بحرانی میشود!
دوره ما می‌تواند سعدی و حافظ و نظامی‌آفرین باشد
کمک به ادامه زندگی با «نه به تصادف»
از ترس به مقتول چاقو زدم
سلامی: به هر تهدید عملی پاسخی ویرانگر خواهیم داد
آید بهار جان‌ها
کاسبی صدای امریکا هم به پایان رسید؟
حمله «کابویی» به یمن
عبور از سال سخت
