روزنامه وطن امروز
1396/06/12
غریبان تنگستان!
گروه فرهنگ و هنر: در آغاز جنگ اول جهانی در سال ۱۹۱۴ قوای روس از شمال و نیروهای انگلستان از جنوب، ایران را در معرض هجوم قرار دادند و کشتی‌های جنگی انگلستان در مقابل بوشهر لنگر انداختند و نیروهای اشغالگر ۱۷ مرداد ۱۲۹۴ به صورت تدریجی قصد اشغال بوشهر و نواحی ساحلی اطراف را داشتند. یک روز پس از اشغال بوشهر، 14 نفر از ساکنان آن علیه اشغالگران اعتراض کردند ولی چون اهل جدال و اسلحه نبودند دستگیر و به هندوستان تبعید شدند. به دنبال کسب تکلیف رئیسعلی از علما، حکم جهاد علما ابلاغ شد. رئیسعلی همراه دوستش «خالو حسین دشتی» آمادگی خود را برای دفاع از بوشهر و جلوگیری از پیشروی نیروهای انگلیسی اعلام کرد. قیام دلیران تنگستان علیه اشغالگران آغاز شد و نیروهای متجاوز انگلیسی که قریب به 5 هزار نفر بودند در دام دلیرمردان تنگستانی گرفتار آمدند و عده زیادی از متجاوزان انگلیسی در این حمله کشته شدند. عملیات چریکی پیروزمندانه رئیسعلی، سایر مبارزان تنگستان را تشویق به همراهی با او کرد. انگلیسی‌ها مجبور شدند نیروهای کمکی از عراق و هند به بوشهر اعزام کنند و دلوار را بشدت بمباران کردند. زمانی که مقامات انگلیسی تصمیم قطعی درباره اشغال بوشهر و پیشروی به سوی شیراز را داشتند به منظور تطمیع رئیسعلی، 2 نفر از متابعان «حیدرخان حیات داوودی» را به دلوار گسیل داشتند تا موافقت او را با پیاده شدن قوای انگلیس در کرانه خلیج‌فارس و حرکت به سوی شیراز جلب کنند. نمایندگان حیدرخان ضمن ملاقات با رئیسعلی یادآور شدند چنانچه او از قیام علیه قوای اشغالگر صرف نظر کند، مقامات انگلیسی 40 هزار پوند به او خواهند پرداخت. رئیسعلی در پاسخ می‌گوید: «چگونه می‌توانم بی‌طرفی اختیار کنم در حالی که استقلال ایران در معرض خطر جدی قرار گرفته است؟» پس از مراجعت نمایندگان، نامه تهدیدآمیز از طرف مقامات انگلیسی به رئیسعلی نگاشته شد مبنی بر اینکه «چنانچه بر ضد دولت انگلستان قیام و اقدام کنید، مبادرت به جنگ می‌نماییم، در این صورت خانه‌های‌تان ویران و نخل‌های‌تان را قطع خواهیم کرد». رئیسعلی در پاسخ مقامات انگلیسی نوشت: «خانه ما کوه است و انهدام و تخریب آنها خارج از حیطه قدرت و امکان امپراتوری بریتانیای کبیر است. بدیهی است که در صورت اقدام آن دولت به جنگ با ما، تا آخرین حد امکان مقاومت خواهیم کرد». جنگ میان دلیران تنگستان و نیروهای بریتانیا و متحدان آنها تا شهریور ۱۲۹۴ خورشیدی ادامه یافت و انگلیسی‌ها نتوانستند بر رئیسعلی و یارانش برتری یابند. سرانجام رئیسعلی در محلی به نام «تنگک صفر» هنگام شبیخون به قوای بریتانیا توسط فردی نفوذی و اجیر شده به نام «غلامحسین تنگکی» از پشت سر هدف گلوله قرار گرفت و در سن ۳۳ سالگی به شهادت رسید. ماجرای رئیسعلی و مقاومت او برابر ارتش بریتانیا در تاریخ ایران ماندگار شد، ماجرایی که می‌توانست از بدو پیدایش سینما و تلویزیون دستمایه خلق آثار ملی و میهنی شود و به عنوان اسطوره هویت ضد استعماری ایران شناخته شود اما هنوز نام رئیسعلی تنها با «دلیران تنگستان» گره خورده است و هیچ اثر فاخر دیگری پیرامون این واقعه کم‌نظیر تولید نشده، هر چند چندوقتی است که سیروس مقدم با سرمایه‌گذاری سازمان فرهنگی-رسانه‌ای اوج بنا دارد «هنگام بیداری» را جلوی دوربین ببرد. به گزارش «وطن امروز»، در این میان «پینوکیو، عامو سردار و رئیسعلی» را می‌توان تنها فیلمی نامید که پس از سریال دلیران تنگستان، رئیسعلی دلواری را سوژه پرداخت خود قرار داده است. به همین مناسبت نگاهی خواهیم داشت به این فیلم و 2 سریالی که رئیسعلی دلواری را موضوع داستان خود قرار داده‌اند.دلیران تنگستانی که دیگر تکرار نشد
این اثر درباره تاریخ مبارزات مردم تنگستان، دشتی، دشتستان و بوشهر در جنوب ایران مقابل امپراتوری بریتانیاست که در ۱۴ قسمت و در طول 2 سال (۱۳۵۲-۱۳۵۰) به کارگردانی «همایون شهنواز» و تهیه‌کنندگی «ملک‌ساسان ویسی» ساخته شد. این اثر تلویزیونی که به صورت ۱۶ میلیمتری و سیاه و سفید فیلمبرداری شده، نخستین بار اسفندماه ۱۳۵۳ از تلویزیون ایران به نمایش درآمد و پخش آن، تا بهار ۱۳۵۴ ادامه داشت. اگرچه حدود 45 سال از تولید این سریال می‌گذرد اما همواره «دلیران تنگستان» در ذهن مخاطبان به یادگار باقی مانده و از معدود آثار تلویزیونی قبل از انقلاب است که به دلیل جذابیت و بیان یک رویداد مهم تاریخی از استقبال زیاد مردم و مدیران رسانه ملی برخوردار است. در این میان به‌رغم تاکیدهای مکرر مبنی بر اهمیت ماجرای رئیسعلی بعد از انقلاب، هنوز اثری درخور این رویداد تولید نشده است. رهبر انقلاب در دیدار اهالی بخش دلوار در منزل شهید «رئیسعلی دلواری» اظهار داشتند: «رئیسعلی دلواری» قهرمان مبارزه با استعمار انگلیس است و ملت ایران همانند شهید «رئیسعلی دلواری» که مقابل انگلیس ایستادگی کرد، امروز برابر قدرت‌های متجاوز به سرکردگی آمریکا ایستاده است و از دشمنان خود هیچ واهمه‌ای در دل ندارد. ایشان همچنین در بخشی از سخنان‌شان در دیدار اعضای ستاد کنگره شهید «رئیسعلی دلواری» فرمودند: اوج شروع جریان مقاومت با چارچوب دینی و اسلامی در طول سال‌های متمادی گذشته در کشور، دوران قیام مردم بوشهر بوده است. انگلیسی‌ها در ساحل بوشهر پیاده شدند و علما ایستادگی کردند. حرکت اینها - رئیسعلی دلواری - رسوخ روح دینی مجاهدت بر انگلیس را در ملت ما نشان می‌دهد، اینها وارد میدان مبارزه با انگلیسی‌ها شدند، یک نمونه‌اش همین «رئیسعلی دلواری» است که به نظر من جا دارد از این مرد تجلیل شود.
زمزمه‌های امید در هنگامه بیداری
اما پس از 4 دهه از عمر انقلاب، سرانجام سازمان فرهنگی-رسانه‌ای اوج بناست سریال «هنگام بیداری» را با همین موضوع تولید کند. تهیه‌کنندگی این سریال که به کارگردانی سیروس مقدم کلید خواهد خورد، برعهده حبیب‌الله والی‌نژاد است. والی‌نژاد پیش از این درباره این سریال اظهار داشت: با عنایت به فاخر بودن این سریال طبیعتا حساسیت‌هایی برای انتخاب کارگردان این کار وجود داشت که در جمع‌بندی‌ها به این نتیجه رسیدیم سیروس مقدم می‌تواند کارگردانی این اثر را به نحو مطلوبی به عهده بگیرد، چرا که مخاطب‌شناسی، تعلق خاطر شخصی وی به موضوع مقاومت مردم بوشهر و همچنین تجربه و سرعت عمل کارگردان در تولید سریال‌های تلویزیونی از خصوصیات سیروس مقدم است که می‌تواند در ساخت این سریال اثر مثبت بگذارد. «هنگام بیداری» سریال الف ویژه محسوب شده و باید دید این اثر تا چه حد می‌تواند کم‌کاری‌های اهالی هنر در حق دلیران تنگستان را در 40 سال اخیر جبران کند.
شکاف نسلی باعث شد نسل جدید خبری از حماسه‌ها نداشته باشد
اگرچه نهادهای دولتی و خیل کثیری از اهالی هنر، حماسه رئیسعلی دلواری را در اولویت‌های آثار خود نگنجاندند اما «رضا صافی» از ابتدا بنای خود را برای تولید فیلمی فاخر پیرامون این رویداد تاریخی گذاشته بود، تصمیمی که به دلیل محدودیت بودجه عملی نشد و او «پینوکیو، عامو سردار و رئیسعلی» را اتفاق خیری می‌داند که در فقدان بودجه کافی پدید آمد. صافی در گفت‌وگو با «وطن امروز» با اشاره به چگونگی تولید این فیلم اظهار داشت: «اوایل دهه 90 من به این فکر افتادم نگاه مجددی به زندگی شهید رئیسعلی دلواری داشته باشم و اثر حماسی درخوری را با تکنیک‌های بصری امروزی خلق کنم. دست به کار تحقیقات شدم و در میانه راه به این نتیجه رسیدم که تولید فیلمی درخور ایشان بودجه سنگینی طلب می‌کند که ما برای تولیدش دچار مشکل خواهیم شد. به این فکر افتادیم که تغییر رویکردی در قصه داشته باشیم و گفتیم چقدر خوب است این قصه از دید شخصیت نوجوان امروزی نقل شود و فیلم به یک فضای فانتزی هدایت شود که بعدا دیدم خیری در آن بوده است، چون ما امروز بعد از گذشت چند نسل، شاهد یک انشقاق تاریخی هستیم که شکافی بین نسل‌ها به وجود آورده و نسل سوم و چهارم بعد از انقلاب کمتر از تاریخچه مبارزات ضداستعماری آگاهی دارند و به همین جهت دیدم بسیار مهم است که با زبان کودکی پلی از امروز به گذشته بزنیم تا این شکاف نسلی اندکی بهبود پیدا کند». وی با اشاره به ویژگی‌های این فیلم بیان داشت: «وقتی اسم ژانر تاریخی مطرح میشود، ذهن‌ها به سوی یک اثر جدی، عبوس و بعضا خشونت‌آمیز گرایش پیدا می‌کند اما این فیلم برخلاف رویه معمول تلاش کرده به سوی فضای فانتزی برود و از زبان کودکی روایت میشود که از قضا اهل دلوار-زادگاه رئیسعلی- هست. او در یک مسابقه شرکت می‌کند و بناست خاطراتی را که از رئیسعلی وجود دارد جمع‌آوری کند. این مسابقه انگیزه‌ای برای او ایجاد می‌کند که سفری را شروع کند و ما به عنوان بیننده همدل و همراه او هستیم تا ببینیم چه اتفاقاتی در طول مسیر برای او می‌افتد. عنوان فیلم عنوانی نامانوس است؛ ترکیبی از چند اسم ناآشنا و ناهم‌سنخ؛ پینوکیو، عامو سردار و رئیسعلی». وی همچنین درباره زمان اکران عمومی این فیلم اظهار داشت: «ما قرار بود این فیلم را در اکران نوروزی و در ابتدای سال 96 به سینما‌ها بیاوریم، بخشی از تبلیغاتش هم انجام شد اما در لحظه آخر به این نتیجه رسیدیم که نیمه دوم مهرماه اکران سراسری این فیلم آغاز شود. نظر بنده این است که اگر در موج اول اکران، تبلیغات به گونه‌ای باشد که بتواند بیننده را به سینما بکشاند، پس از آن فیلم خودش را نشان خواهد داد و مردم خودشان برای این اثر تبلیغ خواهند کرد. مخاطب این فیلم همه اقشار در هر سنی هستند». وی همچنین افزود: «به اذعان منتقدان این فیلم، فیلم سالم و شریفی است ولی تنها مشکل ما این است که ما بازیگر چهره و سلبریتی در فیلم خود نداریم. البته این به معنای افت کیفیت نیست، بلکه فقط شاید ویترین این فیلم بدون بازیگران چهره، فقیر جلوه کند». صافی درباره مشکلات پرداختن به رئیسعلی دلواری نیز بیان داشت: «ماجرای رئیسعلی زوایای پنهان بسیاری دارد و آن مقطع تاریخی بحران‌زده کشور ما نیز بسیار ملتهب بوده است. همانطوری که می‌دانید، رئیسعلی به دست یک ایرانی کشته میشود. هر جا استعمار پیر انگلیس پا گذاشته است کاری می‌کند که تا مدت‌ها حتی از منطقه‌ای که رفته باشد، فتنه‌اش به جا مانده باشد. خوشبختانه 2 سال پیش مستر چیک که در ایران حضور داشته است در گزارش‌های روزانه خود صراحتا اشاره می‌کند که من فلانی- قاتل رئیسعلی- را دیدم و توانستم تطمیعش کنم که دست به این کار- کشتن رئیسعلی- بزند. با این حال یک سری مسائلی وجود دارد که من فیلمساز مستقل نمی‌توانم وارد آن شوم و یک عزم دولتی نیاز است تا مسائلی مشابه اینکه ممکن است مشکلات قومی را به وجود بیاورد حل کند. به همین جهت قصه، قصه نوجوان شوخ و شنگ و خیالبافی به اسم همایون است که در مسیر زندگی‌اش با رئیسعلی مواجه میشود و ما خیلی جزئی به زندگی رئیسعلی نپرداختیم و در واقع در مقیاسی کوچک‌تر رئیسعلی را معرفی کردیم». وی همچنین پیرامون کمک‌های نهادهای مربوط به این فیلم اظهار داشت: «اجازه دهید خیلی به این مساله ورود نکنیم. این فیلم با هزینه شخصی ساخته شد اما وقتی که این فیلم در جشنواره کودک به نمایش درآمد و به عنوان بهترین فیلم این جشنواره برگزیده شد، بنیاد فارابی 50 درصد مشارکت کرد و این مشارکت بخشی از دیونی که ما به عوامل این فیلم داشتیم را رفع کرد اما واقعیت این است که آدم برای مستقل کار کردن باید پیه همه چیز را به تن خودش بمالد، ولو اینکه اثرش کاملا بر اساس اهداف ملی و میهنی باشد. این فیلم تمام مولفه‌های حمایت‌برانگیز بودن را دارد. این یک فیلم کودک و نوجوان است که سال‌ها از فقدان این گونه فیلم‌ها گلایه داریم و از طرفی دیگر درباره یک شخصیت ملی مبارز ضد استعماری است که برای ما یک اسطوره ملی و مذهبی محسوب میشود. همچنین این فیلم فضای طنز و در عین حال سالمی دارد که مخاطب کودک و نوجوان را به رویدادهای هویت‌بخش تاریخی ما می‌کشاند و از هرجهت به نظر می‌رسد این فیلم مفید فایده خواهد بود اما متاسفانه با وجود همه این مولفه‌ها، حمایتی که باید صورت می‌گرفت اتفاق نیفتاد. گفتنی است فیلم «پینوکیو، عاموسردار و رئیسعلی» برنده بهترین فیلم در جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودک و نوجوان از مهرماه روی پرده خواهد رفت.
سایر اخبار این روزنامه
